İnternet Azərbaycanda informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafında yeni mərhələ açıb

İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsində internet faktoru günümüzdə müstəsna rol oynayır. Elə bu fonda Azərbaycanda yüksək internet xidmətlərinin təmini ön planda yer alır.
Azərbaycanın telekommunikasiya və poçt xidmətləri üzrə tənzimləyici qurumu İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyində bu günlərdə bir sıra internet telekommunikasiya xidməti göstərən operator və provayderlərlə keçirilən görüş həm də buna xidmət edir.
Azərbaycanda 2,9 milyon ev təsərrüfatının genişzolaqlı internetə çıxış imkanı təmin olunub
Qeyd edək ki, həmin görüşdə sözügedən agentliyin idarə heyətinin sədri Nail Mərdanov “Azərbaycan Respublikasında telekommunikasiya və informasiya texnologiyalarının inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə nəzərdə tutulan prioritetlərin həyata keçirilməsi nəticəsində ölkəmizdə sabit genişzolaqlı şəbəkədə bir istifadəçinin internetdən istifadə sürətinin 2025-ci ildə 50 Mbit/s-yə, 2025-ci ildən sonra isə inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatdırılmasının hədəf indikatorları olaraq müəyyən edildiyini diqqətə çatdırıb. O, artıq cari ilin aprel ayının göstəricisinin 54% daha yüksək 76,87 Mbit/s olması barədə məlumat verib.
Nail Mərdanov əlavə edib ki, hazırda ölkəmizdə 2,2 milyon sabit genişzolaqlı internet abunəçisi mövcuddur ki, onlardan da 1,7 milyonu, yaxud 78%-i GPON texnologiyası istifadə edir. Bu texnologiya üzərindən 1 Gbit/s internet sürətinin təqdim olunması mümkündür. Hazırda 2,9 milyon ev təsərrüfatının genişzolaqlı internetə çıxış imkanı təmin olunub. Azərbaycanda internet məsələsinə xüsusi diqqət olunması təsadüfi deyil.
Proseslər göstərir ki, internet kommunikasiya texnologiyalarının mənzərəsini əsaslı şəkildə dəyişdirib, innovasiyalara təkan verib, qlobal məsafələri azaldıb və insanların həm şəxsi, həm də peşəkar kontekstlərdə qarşılıqlı əlaqəsini yenidən formalaşdırıb. Yarandığı gündən internet akademik və hərbi mübadilə alətindən müasir kommunikasiyanın demək olar ki, bütün formalarını dəstəkləyən qlobal infrastruktura çevrilib. İnternetdən əvvəl şəhərlərarası rabitə fiziki poçta, stasionar telefonlara və radio və televiziya kimi məhdud yayım sistemlərinə əsaslanırdı. Bu üsullar coğrafiya, infrastruktur və qiymətlərlə məhdudlaşırdı. İnternetin yaranması bu maneələrin bir çoxunu aradan qaldırdı və bütün dünya üzrə real vaxt rejimində ani ünsiyyətə imkan verdi. Elektron poçt, ani mesajlaşma və digər bu kimi texnologiyalar ənənəvi kommunikasiya formalarına sürətli və sərfəli alternativlər təqdim edərək ortaya çıxdı. Xüsusilə elektron poçt internetin imkan verdiyi ünsiyyətdə ilk böyük dəyişikliklərdən biri oldu. Bu, istifadəçilərə təfərrüatlı yazılı mesajları demək olar ki, dərhal göndərməyə imkan verdi, faks aparatlarını əvəz etdi və poçt sistemlərindən asılılığı əhəmiyyətli dərəcədə azaltdı. Sonradan digər texnologiyalar bu yeniliyi səs və videoya kimi genişləndirərək, uzun məsafəli görüşləri və şəxsi əlaqələri əvvəlkindən daha əlçatan və sərfəli hala gətirdi. İndi bütün bunlar Azərbaycanda da ünsiyyəti olduqca asan hala gətirib. İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyinin idarə heyətinin sədri Nail Mərdanov da bildirir ki, ölkəmizdə yenilənmiş infrastruktur, müştəri təcrübələri, tələb və digər araşdırmalar göstərir ki, internet sürətinin inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatdırılması üçün operator və provayderlərimiz artıq 150-200 Mbit/s-dən yuxarı internet sürət paketləri təqdim etməlidirlər: “Bunun üçün telekommunikasiya infrastrukturu 1 Gbit/s və yuxarı internet sürətlərini dəstəkləməli və yüksək sürət paketləri təqdim edə bilməlidirlər. Ölkədə internetdən istifadə sürətinin inkişaf etmiş ölkələr səviyyəsinə çatdırılması üçün yüksəksürətli xidmət təkliflərinin olması zəruridir”. Bunun bir ümdə səbəbi də odur ki, sosial media platformalarının inkişafı internetin ünsiyyətdə transformativ rolunu daha da artırır. “Facebook”, “X”, “Instagram” kimi paltformalar ölkəmizdə də böyük tələbatla istifadə olunur. Bu platformalar real vaxt rejimində status yeniləmələri, multimedianın anında paylaşılması və interaktiv istifadəçi cəlb edilməsi konsepsiyasını təqdim edərək, məlumatın yayılması və istehlakını əsaslı şəkildə dəyişdirir. İnternetə çıxışı olan hər kəs indi öz səsini potensial qlobal auditoriya ilə paylaşa bilər. Bu dəyişiklik vətəndaş jurnalistikasının və rəqəmsal fəallığın yeni formalarına da səbəb olub.
Bir ildə kart fırıldaqçılığı nəticəsində vətəndaşlara 22 milyon manatdan çox zərər dəyib
Çoxlu faydalarına baxmayaraq, internetin ünsiyyətdəki rolunda da çətinliklər var. Rəqəmsal məxfilik, kibercinayətkarlıq, dezinformasiya və rəqəmsal uçurum kimi məsələlər ədalətli və təhlükəsiz kommunikasiyaya çıxışı təmin etmək üçün həll edilməlidir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatları da göstərir ki, dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da saxta pul və ya qiymətli kağızlar hazırlama halları azalıb, kibercinayətkarlıq və cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı leqallaşdırma halları isə artıb. 2024-cü ildə əvvəlki illə müqayisədə saxta pul və ya qiymətli kağızlar hazırlama, əldə etmə və ya satma 47,2 faiz azalıb. Amma əvəzində kibercinayətkarlıq 2,8 dəfə, cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı leqallaşdırma halları 70 faiz artıb.
Daxili İşlər Nazirliyinin məlumatına əsasən isə, bu ilin ilk dörd ayı ərzində kiber üsulla vətəndaşların bank kartlarından 6 milyon manatdan çox vəsait oğurlanıb. 2024-cü ildə kart fırıldaqçılığı nəticəsində vətəndaşlara 22 milyon manatdan çox zərər dəyib. Bu fonda banklarda və mobil operatorlarda müştəri məlumatlarına çıxışı olan şəxslərə nəzarət gücləndirilməli, daxili audit sistemləri qurulmalıdır. Bütün bunlar həm də internetin, informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafının gətirdiyi problemlərdir. Amma irəliyə baxsaq, kvant interneti, virtual mühitlər və süni intellektlə idarə olunan kommunikasiya vasitələri kimi texnologiyaların inkişafı mənzərəni təkmilləşdirməyə davam edəcək. İnternet isə rabitə texnologiyalarının təkamülündə mühüm rol oynayıb, əlaqə, paylaşma və işləmə üsulumuzu dəyişdirir. Texnologiya irəliləməyə davam etdikcə internet, şübhəsiz ki, ünsiyyətin gələcəyinin mərkəzi olaraq qalacaq.
Samirə SƏFƏROVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.