Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski bəyan edib ki, Ukraynanın Xarici Kəşfiyyat Xidməti (UXKİ) Rusiyanın “kölgə donanması”na aid gəmilərlə dronların (“PUA”) Avropaya göndərilməsi barədə məlumatları təsdiqləyib.
Zelenski deyib ki, bu gəmilər - Rusiya tərəfindən sanksiyalardan yayındırılmaq üçün neft və enerji ixracında istifadə edilən tankerlər - eyni zamanda müxtəlif diversiya və sabitliyi pozmaq cəhdlərində iştirak edir.
Ukrayna hökuməti bu məlumatları Avropadakı tərəfdaşları ilə bölüşür və Rusiyanın bu addımlarına qarşı “konkret tədbirlər” görülməsinin vacibliyini vurğulayır.
Zelenski bəzi Avropa ölkələrinin Moskvanın təzyiqindən qorxduğunu və zaman itirdiklərini bildirib, həmçinin Rusiyanın dağıdıcı hərəkətlərinin beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən cavabsız qalmayacağına işarə edib.
Avropa İttifaqı və ABŞ Rusiyanın bu addımlarına qarşı hansı konkret tədbirlər görə bilər?
Baki-xeber.com nəşrinə görə, bu açıqlama həm Brüsseldə, həm də Vaşinqtonda təhlükəsizlik strukturları üçün ciddi xəbərdarlıq kimi qiymətləndirilir. Rusiyanın “kölgə donanması” adlandırılan sisteminə təxminən 600-800 tanker və yük gəmisi daxildir. Bu gəmilər formal olaraq üçüncü ölkələrin bayraqları altında (məsələn, Panama, Liberiya, Komor adaları, Tanzaniya) qeydiyyatdan keçib, lakin faktiki olaraq Rusiya şirkətləri tərəfindən idarə olunur.
Bu gəmilər Qərb sanksiyalarını aşaraq, əsasən Asiya və Yaxın Şərqə neft daşıyır.
Aİ artıq 2024-cü ilin iyununda 13 tankerə və 5 logistika şirkətinə qarşı sanksiyalar tətbiq edib. Yeni mərhələdə isə “ikinci dərəcəli sanksiyalar” gündəmə gələ bilər. Bu o deməkdir ki, Rusiya ilə dolayısı yolla əməkdaşlıq edən sığorta, naviqasiya və liman xidmətləri göstərən xarici şirkətlər də cəzalandırıla bilər.
Məsələn, ABŞ Maliyyə Nazirliyi bu ilin sentyabrında BƏƏ və Sinqapurda qeydiyyatda olan üç şirkəti (“Emirates Maritime”, “Sun Ship Management” və “Voliton Trading”) Rusiya neftini daşımağa yardım etdiyinə görə “qara siyahıya” salıb.
Bənzər addım Aİ tərəfindən də atılıb.
Eyni zamanda, NATO ölkələri son aylarda Qara dəniz və Aralıq dənizi akvatoriyalarında kəşfiyyat fəaliyyətini artırıb.
Britaniyanın “Royal Navy” donanması, Norveçin dəniz patrul təyyarələri və Türkiyənin pilotsuz dəniz sistemləri artıq şübhəli marşrutlarda müşahidə missiyaları həyata keçirir.
Zelenskinin dediyi kimi, bəzi PUA-ların Avropa istiqamətinə dəniz üzərindən buraxılması ehtimalı artıq Rumıniya və Bolqarıstanın sahil radarlarında qeydə alınıb.
Aİ bu kontekstdə "Copernicus və Galileo" peyk sistemlərindən istifadəni artıraraq, “dron buraxılış trayektoriyalarını izləmə” missiyalarını maliyyələşdirə bilər.
ABŞ tərəfi isə öz növbəsində NATO-nun "AWACS" təyyarələri və "RQ-4 Global Hawk" kəşfiyyat PUA-larını Qara dəniz bölgəsinə daha sıx yerləşdirə bilər.
Digər tərəfdən, Rusiya dronlarının çoxu Qərb istehsalı mikroçiplər, kameralar və naviqasiya sistemlərindən istifadə edir.
Avropa Komissiyası 2025-ci ildə “kritik komponentlərin ixrac nəzarəti haqqında yeni reqlament” qəbul etməyə hazırlaşır.
Bu reqlamentə əsasən, Rusiya və ya Belarusla əlaqəsi olan hər hansı şirkət PUA istehsalı üçün istifadə oluna biləcək avadanlığı (optik sistemlər, mühərriklər, mikroçiplər və s.) ixrac edə bilməyəcək.
Məsələn, Almaniyanın “Infineon” və ABŞ-ın “Analog Devices” şirkətləri artıq 2023-cü ildə Rusiya üçün dolayı yolla təchizatda iştirak etdiklərinə görə araşdırmaya cəlb ediliblər.
Bununla yanası, ABŞ və Aİ 2025-ci ildə Ukrayna ilə “Black Sea Shield” adlı birgə kəşfiyyat proqramı hazırlayır. Bu proqram çərçivəsində Ukraynanın dəniz və hava qüvvələrinə PUA əleyhinə radar sistemləri, radioelektron müdaxilə texnologiyaları və kibertəhlükəsizlik infrastrukturu veriləcək. Məqsəd isə Rusiya dronlarının buraxılış nöqtələrini əvvəlcədən aşkarlamaq və neytrallaşdırmaqdır.
Zelenskinin bəyanatı artıq BMT Təhlükəsizlik Şurası və Beynəlxalq Dəniz Təşkilatında (BDT) Ukrayna nümayəndələri tərəfindən gündəliyə salınıb.
Aİ və ABŞ bu məsələni beynəlxalq dəniz hüququ pozuntusu kimi təqdim etməyə çalışır. Əgər bu hüquqi əsas təsdiqlənərsə, gələcəkdə Rusiyanın bəzi ticarət gəmilərinin Avropa limanlarına girişinə qadağa qoyulması və ya dəniz blokadası tətbiqi hüquqi legitimlik qazana bilər. Yəni Rusiyanın “kölgə donanması” artıq təkcə iqtisadi sanksiyalardan yayınmaq vasitəsi deyil, həm də yeni tipli hibrid təhlükə elementinə çevrilir.
Aİ və ABŞ bu donanmanı zərərsizləşdirmək üçün həm maliyyə sanksiyaları, həm hərbi-texnoloji nəzarət, həm də kəşfiyyat əməkdaşlığını gücləndirməyə hazırlaşır. Zelenskinin bəyanatı bu istiqamətdə yeni mərhələnin başlanğıcı kimi dəyərləndirilir.
Akif NƏSİRLİ
