Sülh sazişi və hərbi əsirlər məsələsi Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində yeni mərhələdır
"PassBlue" nəşri BMT Baş Assambleyasının Yüksək Səviyyəli Həftəsi çərçivəsində Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ani Badalyan ilə eksklüziv müsahibə dərc edib. Müsahibədə Azərbaycanla sülh sazişi, münasibətlərin normallaşdırılması və humanitar məsələlər müzakirə olunub.
Badalyanın sözlərinə görə, Ermənistan və Azərbaycan arasında sazişin paraflanması mühüm mərhələdir. Sənəddə 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi ilə müəyyən edilmiş sərhədlərin tanınması, suverenlik, ərazi bütövlüyü və sərhədlərin toxunulmazlığı kimi prinsiplər təsbit olunub. Onun fikrincə, bu prinsiplər gələcək addımlar üçün hüquqi əsas yaradır.
Erməni hərbi əsirlərinə gəlincə, Badalyan bildirib ki, bu məsələ ilk növbədə Azərbaycanla müzakirə olunur və daha geniş humanitar kontekstdə, o cümlədən itkin düşmüş şəxslərin məsələsi ilə birlikdə nəzərdən keçirilir.
Ermənistanın İranla sərhədində yerləşən rus hərbi patrullarına dair suala cavabında Badalyan qeyd edib ki, bu, Ermənistan və Rusiya arasında imzalanmış ayrıca sazişlə tənzimlənir və Azərbaycanın sülh müqaviləsi ilə birbaşa bağlı deyil.
O, həmçinin vurğulayıb ki, hazırda Ermənistan ərazisində “dəhliz” deyil, Ermənistanın suverenliyi altında tranzit yolların logistikası müzakirə olunur. Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində də addımlar atılır, xüsusilə sərhəd körpüsünün bərpası və sərhədin açılmasına hazırlıq məsələləri diqqət mərkəzindədir.
Bəzi azərbaycanlı rəsmilərin sülh sazişinin imzalanması üçün Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsini istəməsi barədə suala cavabında Badalyan bildirib ki, bu, layihə sənədlərində yer almır və Ermənistanın mövqeyi aydındır — Konstitusiya xarici şərtlərə görə dəyişdirilməməlidir.
O qeyd edib ki, sülh müqaviləsinin razılaşdırılması və imzalanması prosesi uzun və mürəkkəb olub, layihə mübadiləsi, maddələrin ayrıca müzakirəsi və beynəlxalq vasitəçilərin iştirakı ilə aparılıb. Bununla belə, Badalyan hesab edir ki, paraflanmış sənəd tam və hərtərəfli sülh sazişinə çevrilmək üçün əsas yarada bilər, əgər tərəflər onu tam şəkildə həyata keçirsələr.
Sonda o vurğulayıb ki, Ermənistan gəncliyi ölkənin münaqişəsiz inkişafını istəyir və Ermənistan öz potensialını reallaşdırmaq üçün innovasiyalardan istifadə etməlidir.
Mətbuat katibi deyir ki, sülh müqaviləsinin imzalanması hərbi əsirlərin də məsələsini həll edəcək.
Saziş hazırda məhkəməsi gedən separatçıların azadlığa buraxılmasına birbaşa təsir edəcək? Yəni sülh sazişi bu məsələni birbaşa həll edə bilərmi?
Baki-xeber.com nəşrinə görə, Ani Badalyanın “PassBlue” nəşrinə müsahibəsində əsas diqqət çəkən məqam erməni hərbi əsirləri məsələsinin birbaşa Azərbaycanla müzakirə olunması və bu mövzunun sülh sazişinin tərkib hissəsi kimi təqdim edilməsidir.
Hərbi əsirlər məsələsi – sülh sazişinin humanitar sütunu
Ani Badalyan müsahibəsində hərbi əsirlərin azad edilməsi və itkin düşmüş şəxslərin taleyinin aydınlaşdırılması məsələlərinə də toxunaraq bildirib ki, bu mövzular sülh sazişinin əsas hissəsini təşkil edir və ilk növbədə Azərbaycanla birbaşa dialoq çərçivəsində müzakirə olunur.
Bu açıqlama göstərir ki, Ermənistan tərəfi sülh prosesini yalnız siyasi deyil, həm də humanitar məsələlərin həlli platforması kimi görür.
Eyni zamanda, sülh sazişi qüvvəyə mindikdən sonra əsir mübadiləsi və humanitar əməkdaşlıq üçün yeni mexanizmlərin yaradılması gözlənilir.
Separatçılar və məhkəmə prosesləri – hüquqi çərçivədən kənar məsələ
Maraqlı məqamlardan biri sülh sazişinin hazırda məhkəməsi gedən separatçıların azad olunmasına təsir edib-etməyəcəyi ilə bağlı suallardır.
Bu şəxslər Azərbaycanın qanunvericiliyinə əsasən terrorçuluq, qanunsuz silahlı dəstələrdə iştirak və separatçılıq kimi maddələrlə ittiham olunurlar.
Hüquqi baxımdan sülh sazişi dövlətlərarası sənəddir və birbaşa olaraq məhkəmələrin qərarlarını ləğv edə və ya dəyişə bilməz.
Azərbaycan məhkəmələri müstəqil orqandır və belə məsələlər yalnız Prezidentin amnistiya qərarı, və ya humanitar razılaşmalar çərçivəsində xüsusi mexanizmlər yaradıldığı halda mümkün ola bilər.
Yəni sülh sazişi avtomatik olaraq işi məhkəmədə olan şəxsləri azad etmir, lakin siyasi qərarların verilməsinə zəmin yarada bilər.
Regional əlaqələr və tranzit yollar məsələsi
Badalyan vurğulayıb ki, hazırda Ermənistan ərazisində “dəhliz” anlayışı deyil, Ermənistanın suverenliyi altında tranzit yolların logistikası müzakirə olunur.
Bu, Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ideyasına alternativ yanaşmadır və İrəvan bu yolların öz nəzarəti altında fəaliyyət göstərməsində israrlıdır.
Eyni zamanda, Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılması istiqamətində sərhəd körpüsünün bərpası və sərhədin açılmasına hazırlıq kimi addımlar da atılır.
Bu proseslər, ümumilikdə, Ermənistanın regionda iqtisadi inteqrasiyaya doğru yönəlməsini və münaqişəsiz gələcəyə keçid niyyətini göstərir.
Konstitusiya və siyasi şərtlər məsələsi
Mətbuat katibi bəzi azərbaycanlı rəsmilərin Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsini istəməsi ilə bağlı fikirləri də rədd edib. Onun sözlərinə görə, Ermənistan Konstitusiyası sülh sazişinin şərtlərinə görə dəyişdirilməməlidir, çünki bu, ölkənin daxili siyasi suverenliyinə ziddir.
Bu açıqlama Ermənistanın daxili sabitliyini qorumağa yönəlmiş mesaj kimi qiymətləndirilir və sülh sazişinin hüquqi müstəvidə müzakirə olunduğunu göstərir.
Amma məsələ burasındadır ki, Ermənistan konstitusiyasında Azərbaycanın ərazisinə iddia edilən sənədə istinad var. Sülh sazişi layihəsinə əsasən isə Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə uyğun olaraq tanıyır. Bu halda qeyd edilən iki sənəd arasında ziddiyyət yaranır. Sülh sazişinə görə Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyır, amma konstitusiyadaki istinada görə ərazimizə iddia edir. Sülh sazişinin təsdiqlənməsi üçün bu ziddiyyət aradan qaldırılmalıdır. Yəni Ermənistan konstitusiyasından "Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini nəzərdə tutan" müstəqillik bəyannaməsinə istinad çıxarılmalıdır. Fikrimizcə, əslində Azərbaycan ümumiyyətlə tələbi müstəqillik bəyannaməsinin ləğv edilməsi şəklində qoymalıdır.
Gələcəyə baxış: sülh və amnistiya perspektivi
Əgər sülh sazişi tam şəkildə imzalanarsa və tərəflər onun bütün bəndlərini yerinə yetirərsə, bir neçə ssenari mümkündür:
1. Humanitar jest kimi amnistiya verilə bilər. Azərbaycan müəyyən sayda məhbusu azad edə bilər;
2. Birgə humanitar komissiya, əsirlərin və itkinlərin məsələsinə nəzarət edən daimi mexanizm yaradıla bilər;
3. Etimad quruculuğu, qarşılıqlı etibar mühiti formalaşarsa, bu, siyasi və iqtisadi əlaqələrin açılmasına təkan verər.
Beləliklə, sülh sazişi yalnız hərbi-siyasi deyil, həm də bumanitar və hüquqi ölçülərə malik kompleks sənəd kimi çıxış edə bilər.
Yəni Ani Badalyanın açıqlamaları göstərir ki, Ermənistan tərəfi sülh sazişini regionda sabitliyin, iqtisadi əlaqələrin və humanitar məsələlərin həlli üçün əsas alət kimi görür.
Hərbi əsirlərin azad edilməsi bu sənədin mühüm hissəsi olsa da, separatçılıq ittihamı ilə mühakimə olunan şəxslərin azad olunması yalnız siyasi qərar və ya amnistiya mexanizmi ilə mümkün ola bilər.
Əgər bu proseslər uğurla nəticələnərsə, Ermənistan və Azərbaycan arasında tam sülhə və qarşılıqlı etimada əsaslanan yeni bir səhifə açmaq mümkündür.
Akif NƏSİRLİ