Tarixi Azıx mağarasında ermənilərin qanunsuz arxeoloji qazıntıları və kobud pozulan beynəlxalq hüquq normaları...
Azərbaycanın maddi-mədəni, tarixi irsinin şah əsərlərindən biri olan Azıx mağarasında ermənilər bütün beynəlxalq konvensiyaları, hüquqi-normativ aktları kobud şəkildə pozaraq uzun illər qanunsuz arxeoloji qazıntılar aparıblar.
Azıx mağarasının yerləşdiyi Xocavənd rayonu da daxil olmaqla, Azərbaycanın işğal altında olan əraziləri artıq düşmən işğalından azad olunub. Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyi bəyan edir ki, Azıx mağarasında aparılmış qanunsuz arxeoloji qazıntı işlərinə hüquqi qiymət verilməlidir.
Nazirlik tərəfindən yayılan məlumatda qeyd olunur ki, Ermənistan Respublikası təcavüzkar siyasətini davam etdirərək Azərbaycan Respublikasının işğal edilmiş ərazilərində qanunsuz arxeoloji qazıntı işləri həyata keçirib. Mədəniyyət Nazirliyindən bildirilib ki, Ermənistan Respublikası beynəlxalq hüquqa, o cümlədən, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə zidd olaraq, 1992-ci ildən zəbt etdiyi Azərbaycan Respublikasının ərazilərində arxeoloji qazıntı işləri aparıb.
Azərbaycan Respublikasının Xocavənd rayonu ərazisində yerləşən, dünya əhəmiyyətli arxeoloji abidə kimi dövlət qeydiyyatına alınmış Azıx mağara düşərgəsində 2002-ci ildən etibarən xarici ekspertlərin iştirakı ilə aparılan qazıntılar bu qəbildəndir. Qazıntılar zamanı aşkar olunmuş maddi mədəniyyət nümunələri Ermənistan Respublikasına daşınaraq mənimsənilib.
1954-cü ildə Haaqada qəbul edilmiş “Silahlı münaqişə zamanı mədəni sərvətlərin qorunması haqqında Konvensiya”nın İkinci Protokolunun 9-cu bəndi işğalçı tərəfin “işğal edilmiş ərazilərə münasibətdə” mədəni mülkiyyətin, istənilən arxeoloji qazıntı nümunəsinin qanunsuz ticarəti, bu ərazilərdən çıxarılması, abidələrin mədəni, tarixi, elmi sübut xüsusiyyətinin dəyişdirilməsi və ya dağıdılmasının qadağan edilməsi, qarşısının alınması kimi öhdəliklərini təsbit edir. Silahlı münaqişələr zamanı mədəni mülkiyyət və mədəni irsə qarşı qanunazidd əməllər beynəlxalq cinayət hüququ ilə hərbi cinayət hesab olunur. Ermənistan Respublikası dövlət olaraq vaxtilə işğal etdiyi ərazilərimizdə maddi mədəniyyət abidələrinə qarşı törətdiyi vandalizm əməllərinə görə birbaşa beynəlxalq hüquqi məsuliyyət daşıyır.
Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən bu məsələ ciddi nəzarətdə saxlanılır və Ermənistan tərəfinin qanunsuz fəaliyyətləri barədə beynəlxalq təşkilatların mütəmadi olaraq məlumatlandırılacağı və bu kimi mənimsəmə faktlarının qarşısının alınması üçün zəruri hüquqi prosedurların tətbiqi üçün tədbirlər görüləcəyi diqqətə çatdırılır. Beynəlxalq təşkilatlar, xüsusilə UNESCO tərəfindən bu faktlara hüquqi qiymətin verilməsi tələb olunur.
- “Beynəlxalq məhkəmə yolu ilə Ermənistanın qanunsuz əldə etdiyi bütün arxeoloji materialların Azərbaycana qaytarılması tam mümkündür”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) əməkdaşı, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Xəqani Alməmmədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, Ermənistan həyata keçirdiyi cinayətlərə görə cavab verməlidir. “Mədəniyyət Nazirliyinin bu addımını müsbət qarşılayıram. Azərbaycanın beynəlxalq hüquq tərəfindən tanınan bu əraziləri uzun illər Ermənistanın işğalı altında idi. Artıq bu ərazilərimiz düşmən tapdağından azad edilib. Bilirik ki, Ermənistanın işğalı altında olan bu maddi-mədəni irs Azərbaycana aiddir. Amma Ermənistan beynəlxalq qanunlara, normativ sənədlərə məhəl qoymadan Azıxda və digər abidələrimizdə qanunsuz arxeoloji qazıntı işləri aparıb. Ermənilər Azıxda apardıqları qanunsuz arxeoloji qazıntılar zamanı əldə etdikləri Azərbaycana məxsus maddi mədəniyyət nümunələrini həm xarici ölkələrə, həm də Ermənistana daşıyıblar. Hətta Azıxdan tapılan materiallar xarci ölkələrdə “erməni xalqının maddi-mədəni irsinin nümunələri” kimi qələmə verilərək çap olunub. Azərbaycanın Mədəniyyət Nazirliyi artıq bu məsələni qaldırıb və dövlətimizin haqqıdır ki, Ermənistana qarşı beynəlxalq məhkəmədə cinayət işi açdırsın. Ermənistanın Azıxda qanunsuz arxeoloji qazıntılar aparmaqla burada əldə etdiyi materialları oğurlayaraq xaricə aparması və həmin materiallarla bağlı məlumatları xarici KİV-də nəşr etdirməsi bir cinayət faktıdır və Ermənistanın mədəni irsimizə də sui-qəsd etməsi beynəlxalq məhkəmə predmetidir. Beynəlxalq məhkəmə yolu ilə Ermənistanın qanunsuz əldə etdiyi bütün arxeoloji materilların Azərbaycana qaytarılması tam mümkündür. Bu materiallar Azərbaycana qaytarılmalı və onların nəticələrinə yenidən baxılmalıdır”.
X.Alməmmədovun sözlərinə görə, Mədəniyyət Nazirliyi və digər müvafiq dövlət qurumları tərəfindən Azərbaycanın maddi-mədəni irsinə qarşı Ermənistanın törətdiyi cinayətlər beynəlxalq müstəviyə çıxarılmaqla çox şey əldə edə bilərik. “Ən azından, Ermənistanın Azıxda apardığı qanunsuz arxeoloji qazıntılar nəticəsində oğurladığı həmin arxeoloji materilları ölkəmizə gətirə bilərik. Çünki o materiallar Azərbaycan ərazisində aşkar olunub və Azərbaycan dövlətinin, xalqının maddi-mədəni irsidir. Bu irs bizə məxsusdur. Digər tərəfdən, ermənilər yalnız Azıxda deyil, Ağdamdakı Şahbulaq qalasında da qanunsuz arxeoloji qazıntılar aparıblar. Onlar burada mifik “Tiqranakert şəhəri”ni axtarırdılar. Bir neçə günə Ağdam da bizə qaytarılacaq. Həmin abidə Ağdamda qalır və bizim mütəxəssislər həmin abidədə arxeoloji qazıntılar aparacaqlar. Biz Ermənistandan tələb edə bilərik ki, Şahbulaq ərazisində apardıqları qanunsuz arxeoloji qazıntılar zamanı da oğurladıqları maddi mədəniyyət nümunələrini Azərbaycana qaytarsınlar. Bunlar qaytarıldıqdan sonra o materiallara öz təhlilimizi verərək, onları yenidən çap edə bilərik, bu da tarixi saxtakarlığın qarşısını ala bilər” - deyə X.Alməmmədov qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
