Azərbaycanda uzun illərdir fəxri ad verilmə prosesi qalmaqalla müşayiət olunur. Hər dəfə kimlərəsə fəxri adlar veriləndə böyük söz-söhbətə səbəb olur və Mədəniyyət Nazirliyinə qarşı müxtəlif səpkili ittihamlar səsləndirilir. Hətta iddialara görə, fəxri adlar əsasən müəyyən şirinlik, rüşvət müqabilində verilir, Əməkdar artist və Xalq artisti fəxri adı alanların əksəriyyəti buna görə nazirliyin məmurlarına pul verirlər. Yəni, bir sözlə, nazirlik tərəfindən fəxri adların pulla verildiyi hər zaman bildirilib.
Bildiyimiz kimi, dəfələrlə görkəmli sənət adamları kimə gəldi fəxri adların verilməsinin qarşısının alınması istiqamətində çıxışlar edib, keçmiş nazirlərə qarşı ittihamlar səsləndiriblər. Sənətdə heç bir fəaliyyəti olmayanların birdən-birə fəxri adlara layiq görülməsi həmişə ictimai narazılıq doğurub.
İndi isə bu istiqamətdə yanaşmanın tamamilə fərqli olacağı bildirilir. Mədəniyyət naziri səlahiyyətlərini icra edən Anar Kərimov Polad Bülbüloğlu və Əbülfəs Qarayevdən miras qalan bu mənfi ənənəni pozmağı qarşısına məqsəd qoyub.
A.Kərimov bildirib ki, Azərbaycanda fəxri adların verilməsi qaydası dəyişəcək və fəxri ad həqiqətən də xidmətləri olan şəxslərə veriləcək. O, çıxışında fəxri adların verilməsi sahəsində bəzi şəxslərin sui-istifadə hallarına yol verdiyini açıqlayıb: “Çünki fəxri adların verilməməsinə görə bəzi şəxslərin Mədəniyyət Nazirliyinə, hətta dövlətə inamı azalıb. Bu sahədə dəqiq və əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir neçə meyar və bu prosesdə qərarverici gizli qurum olacaq.
Qərarın gizli olması təklif edilir. Çünki, belə olan halda, sui-istifadə hallarının qarşısı alınacaq. Biz istərdik ki, fəxri adlar alan insanlar xalq qarşısında öhdəliklər götürsünlər. Sovet vaxtında fəxri ad alan şəxslər dövləti tərifləyirdilər. Ancaq biz istərdik ki, onlar xalq qarşısında öhdəlik götürsünlər. Cəmiyyəti həmrəyliyə səsləsinlər”.
- Baba Vəziroğlu: “Yaşayarıq, görərik...”
Yeni nazir əvəzinin açıqlamasına münasibət bildirən Əməkdar incəsənət xadimi, tanınmış şair Baba Vəziroğlu bizimlə söhbətində dedi ki, bu sahədəki problemlərə son qoyulması ilə bağlı fikirlər müsbətdir. Amma problemin uğurlu həll edilib-edilməyəcəyini zaman göstərəcək. “Çox gözəl, çox pakizə. Nə deyirik ki... “Avazları yaxşı gəlir, təki oxuduqları Quran olsun!” - deyirəm. Yaşayarıq, görərik, inşallah” - deyə B.Vəziroğlu vurğuladı.
- Rasim Balayev: “Qaydaları elə hazırlasınlar ki, əvvəlki kimi, qohumluqla, tanışlıqla, əyri yollarla fəxri ad alanlar olmasın”
Xalq artisti, görkəmli kino xadimi Rasim Balayev isə “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında qeyd etdi ki, bu sahədə nizam-intizamın yaradılmasına ciddi ehtiyac var. “Bilirsiniz ki, fəxri adlar alanların sırasında kifayət qədər təsadüfi adam da var. Amma həmişə demişəm, yenə də deyirəm ki, bu məsələdə qoruq-qaytaq olmalıdır. Fəxri adlar obyektivliklə verilməlidir. İndi bu halın qarşısını almaq istəyirlər, alsınlar. Elə etsinlər ki, doğrudan da layiq olan adamlara verilsin, obyektivliyin gözlənilməsi vacibdir. Fəxri adlar obyektiv verilməyəndə həm sənət adamlarının, həm də camaatın arasında şübhə yaranır. Bilmirsən ki, iki mahnı oxuyan, tanınmayan bir adam sabah Xalq artisti oldu. Bu nə zaman tanındı, iki mahnı oxumaqla necə Xalq artisti fəxri adı aldı. Sözümün canı odur ki, fəxri adların qeyri-obyektiv verilməsi böyük narazılığa səbəb olur. Qoy fəxri adların necə verilməsi qaydası haqqında düşünsünlər, daha obyektiv üsul tapsınlar ki, bu, narazılıq yaratmasın. Adlar obyektivliklə verilsə, narazılığa son qoyular. Məndən olsa deyərdim ki, ümumiyyətlə, fəxri adların verilməsinə ehtiyac yoxdur. Camaatın gözü tərəzidir, qoy o qiymət versin ki, filankəs istənilən aktyordur, artistdir, filankəs isə istənilməyən aktyordur, artistdir. İntəhası, verilir, verilirsə də, bu, o şəkildə həyata keçirilməlidir ki, narazılıq yaranmasın. Fəxri adların verilməsində tətbiq ediləcək yeni qaydaları təqdir edirəm, bəyənirəm. Güman edirəm ki, burada qohumluq, tanışlıq rol oynamayacaq. Qaydaları elə hazırlasınlar ki, əvvəlki kimi, qohumluqla, tanışlıqla, əyri yollarla fəxri ad alanlar olmasın. Əgər indi nazirlikdə bunları fikirləşirlərsə, mən bu addımı alqışlayıram”.
R.Balayevin sözlərinə görə, Sovet dövründə fəxri adlar adamlara belə ucuz formada verilmirdi. Bir ildə iki-üç sənətkara Xalq artisti fəxri adının verildiyini qeyd edən R.Balayevin bildirdiyinə görə, o zaman bu məsələyə çox ciddi yanaşlırdı. “Teatrda çox böyük sənətkarlar, aktyorlar vardı ki, heç onlar Əməkdar artist fəxri adı da ala bilmədilər... Həmin dövrdə bu sahədə bir qayda-qanun vardı. Bu gün isə bu sahədə vəziyyət ürəkaçan deyil. Baxırsan ki, bu gün Əməkdar artist fəxri adı verilənə bir il sonra Xalq artisti adı verilir. Yenə də deyirəm ki, məndən olsa deyərəm ki, fəxri adların verilməsi heç düzgün deyil.
Günlərin bir günündə mən, 1974-1975-ci illərdən danışıram, festivalda bir türkiyəli sənətçi ilə görüşdüm. O məndən soruşdu ki, bu nədir sizdə, Əməkdar, Xalq artisti fəxri adları verilir. Mən bildiyimdən fəxri adların verilməsi səbəbini ona izah etdim ki, sənət adamının fəaliyyəti olur, sənətdə uğurları olur, fəxri adlar da onları fərqləndirmək üçün verilir və sair. Mən onu başa sala bilmədim. Dedim bəs bu sizdə necədir? Dedi bizdə iki qisim sənətçi var - zəngin və yoxsul. Yəni müğənnilər oxuyur, aktyorlar çoxlu filmə çəkilib çoxlu qonarar alıb zəngin olur. Yoxsul da odur ki, onlara o qədər də tələb olmur və ona görə də yoxsul olurlar.
Fəxri adlar məsələsi Sovet dövründən qalma bir ənənədir. Mənə elə gəlir ki, əsl sənəti xalq daha yaxşı başa düşür və əsl sənətkarı xalq istəyir, sənətkar ya qəbul olunur, ya olunmur. Nə bilim, çox qəribə bir situasiyadır. Bir dəfə çıxış edib dedim ki, fəxri adlar lazım deyil. Hamı üstümə düşdü ki, sən niyə belə edirsən. Dedim ki, onunla deyil. Siz bilirsiniz ki, fəxri addan ötrü ürəyi partlayıb ölənlər olub. Fəxri ad almamağının fikrini edib, ondan sonra da həyatını itirib. Fəxri adlar doğrudan da obyektiv verilsəydi, yaxşı olardı, amma elə verilməyib.
Bir vaxtlar Prezident Aparatında (Prezident Administrasiyasında - İ.S.) Fatma Abdullazadə adlı bir adam olub. O orada dükan açmışdı, nə bilim, Xalq artisti 5 minə, Əməkdar artist 3 minə verilirdi. O, əməlli-başlı, dükan açmışdı” - deyə R.Balayev qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
