İs­teh­lak­çı­la­rın key­fiy­yət­li ener­ji tə­mi­na­tı: gö­rül­müş iş­lər, re­al və­ziy­yət və perspek­tiv­lər

Ke­çən əs­rin 90-cı il­lə­ri ilə mü­a­sir döv­rü­mü­zü mü­qa­yi­sə et­sək, həm so­si­al, həm iq­ti­sa­di, həm də di­gər sa­hə­lər­də bö­yük irə­li­lə­yiş və in­ki­şa­fın şa­hi­di ola­rıq. 20-25 il bun­dan əv­vəl­ki Azər­bay­can­la in­di­ki Azər­bay­ca­nı göz önü­nə gə­tir­sək, fərqlə­ri ay­dın şə­kil­də gö­rə bi­li­rik.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı, bü­tün sa­hə­lər­də ol­du­ğu ki­mi, ener­ji tə­mi­na­tı sa­hə­sin­də də böl­gə­də li­der ro­lu­nu oy­na­yır. Bu gün Azər­bay­can dün­ya­da ener­ji sa­hə­sin­də ta­nın­mış döv­lət­lər­lə bir sı­ra­da du­rur. Tə­sa­dü­fi de­yil ki, öl­kə­mi­zi Av­ro­pa­nın ener­ji tə­mi­nat­çı­sı olan öl­kə ki­mi xa­rak­te­ri­zə edir­lər. Dün­ya­nın gö­zü, ma­ra­ğı, diq­qə­ti Azər­bay­can­da­dır.

Bu gün res­pub­li­ka­mız­da əha­li­nin key­fiy­yət­li ener­ji tə­mi­na­tı tam ola­raq tə­min edi­lir de­sək ya­nıl­ma­rıq. Öl­kə­nin elə bir böl­gə­si ta­pıl­maz ki, ora­da mü­a­sir stan­dartla­ra ca­vab ve­rən stan­si­ya və ya­rımstan­si­ya­lar qu­rul­ma­sın, əha­li elektrik ener­ji­si ilə tə­min olun­ma­sın. Be­lə bir böl­gə­ni tə­səv­vür et­mək çə­tin­dir. Azər­bay­can döv­lə­ti, şəx­sən öl­kə baş­çı­sı özü böl­gə­lə­rə, ən uc­qar kəndlə­rə diq­qət­lə ya­na­şır, bü­tün ya­şa­yış mən­tə­qə­lə­ri­nin elektrik ener­ji­si ilə tə­min olun­ma­sı­nı nə­za­rət­də sax­la­yır.    

Qeyd edək ki, mü­a­sir Azər­bay­ca­nın ener­ji is­la­ha­tı Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın sa­biq pre­zi­den­ti mər­hum Hey­dər Əli­ye­vin adı ilə bağ­lı­dır. Məhz o, Azər­bay­ca­na rəh­bər­lik et­mə­yə baş­la­yan­dan son­ra bu sa­hə­də cid­di is­la­hat­la­ra baş­la­nıb. Ay­lar­la, həf­tə­lər­lə elektrik ener­ji­sin­dən is­ti­fa­də edə bil­mə­yən əha­li­nin bu sa­hə­də möv­cud olan prob­lem­lə­ri təd­ri­cən ara­dan qal­dı­rı­lıb. Ge­niş­miq­yas­lı ener­ji la­yi­hə­lə­ri­nin hə­ya­ta ke­çi­ril­mə­si əha­li­nin bu sa­hə­də olan prob­lem­lə­ri­ni ara­dan qal­dır­ma­ğa baş­la­yıb.

Mə­lu­mat üçün qeyd edək ki, Hey­dər Əli­ye­vin 19 sentyabr 1995-ci il ta­rix­li Fər­ma­nı ilə "İs­teh­lak­çı­la­rın hü­quq­la­rı­nın mü­da­fi­ə­si haq­qın­da" Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Qa­nu­nu qüv­və­yə mi­nib. Qeyd edək ki, bu qa­nun Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın əra­zi­sin­də is­teh­lak­çı­lar üçün bə­ra­bər şə­ra­it ya­ra­dıl­ma­sı məq­sə­di­lə al­qı-sat­qı pro­se­sin­də, iş gö­rül­mə­sin­də və xid­mət gös­tə­ril­mə­sin­də is­teh­lak­çı ilə is­teh­sal­çı, sa­tı­cı və ic­ra­çı ara­sın­da mü­na­si­bət­lə­rin ey­ni cür tən­zim­lən­mə­si­nin, ha­be­lə is­teh­lak­çı­la­rın hü­quq­la­rı­nın mü­da­fi­ə­si­nin ümu­mi hü­qu­qi, iq­ti­sa­di və so­si­al əsas­la­rı­nı və me­xa­niz­mi­ni mü­əy­yən­ləş­di­rib. Onu da vur­ğu­la­yaq ki, qa­nun BMT-nin Baş As­samble­ya­sı tə­rə­fin­dən qə­bul edil­miş "İs­teh­lak­çı­la­rın ma­raq­la­rı­nı mü­da­fiə et­mək üçün rəh­bər prin­sip­lər" əsa­sın­da iş­lə­nib və Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sın­da be­lə mü­na­si­bət­lə­rin dün­ya təc­rü­bə­si­nə uy­ğun­laş­dı­rıl­ma­sı­na yö­nəl­di­lib.

27 av­qust 2013-cü il­də isə Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Na­zir­lər Ka­bi­ne­ti "İs­teh­lak­çı­la­rın elektrik ener­ji­si (gü­cü) al­ma­sı üçün tex­ni­ki şərtlə­rin ve­ril­mə­si və ener­ji təc­hi­za­tı şə­bə­kə­si­nə qo­şul­ma­sı Qay­da­la­rı"nın təs­diq edil­mə­si haq­qın­da  Qə­rar ve­rib.

Azər­bay­can­da əha­li­yə key­fiy­yət­li ener­ji ve­ril­mə­si sa­hə­sin­də gö­rü­lən iş­lə­rin miq­ya­sı gü­nü-gün­dən ge­niş­lə­nir. Bu sa­hə­nin in­ki­şa­fı son bir il­də da­ha da sü­rət­lə­nib. Bil­di­yi­miz ki­mi, Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin 10 fev­ral 2015-ci il ta­rix­li Sə­rən­ca­mı ilə "Azə­ri­şıq" Açıq Səhmdar Cə­miy­yə­ti ya­ra­dı­lıb. Pre­zi­den­tin sə­rən­ca­mı­na əsa­sən, "Azə­ri­şıq" Açıq Səhmdar Cə­miy­yə­ti Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın əra­zi­sin­də elektrik ener­ji­si­ni sa­tın al­maq­la is­teh­lak­çı­la­rın eti­bar­lı, təh­lü­kə­siz və sə­mə­rə­li şə­kil­də elektrik ener­ji­si ilə təc­hi­za­tı­nı hə­ya­ta ke­çi­rə­cək. Bu sa­hə­də ye­ni tex­no­lo­gi­ya­la­rın tət­bi­qi­ni, mad­di-tex­ni­ki ba­za­nın mü­a­sir­ləş­di­ril­mə­si­ni və on­dan sə­mə­rə­li is­ti­fa­də­ni, ha­be­lə bu sa­hə­nin in­ki­şa­fı ilə bağ­lı di­gər iş­lə­ri ye­ri­nə ye­ti­rə­cək. Bu gün təş­ki­lat üzə­ri­nə dü­şən və­zi­fə­ni şə­rəf­lə ye­ri­nə ye­ti­rir.

Mə­lum ol­du­ğu ki­mi, "Azə­ri­şıq" ASC-nin əsas və­zi­fə­si öl­kə­mi­zi fa­si­lə­siz və key­fiy­yət­li elektrik ener­ji­si ilə tə­min et­mək, abo­nentlə­rə yük­sək sə­viy­yə­li xid­mət gös­tər­mək, re­gi­o­nun elektrik şə­bə­kə­si­ni dün­ya stan­dartla­rı­na uy­ğun ye­ni­dən qur­maq­dır. Bu prin­sip­lə­ri əl­də rəh­bər tu­ta­raq, "Azə­ri­şıq" ASC ar­tıq ge­niş­miq­yas­lı ye­ni­dən­qur­ma və tə­mir iş­lə­ri­nə baş­la­yıb. İs­tis­mar müd­də­ti bit­miş və sı­ra­dan çıx­mış ava­dan­lıq­lar tex­ni­ki ba­xım­dan da­ha güc­lü və key­fiy­yət­li­lə­ri ilə əvəz olu­nur. Ye­ni ya­rımstan­si­ya­lar ti­ki­lir, komplekt transfor­ma­tor mən­tə­qə­lə­ri qu­raş­dı­rı­lır və ka­bel xət­lə­ri çə­ki­lir. Bü­tün bun­lar, in­ki­şaf et­mək­də olan Azər­bay­ca­nın qa­baq­cıl öl­kə­lər sı­ra­sın­da ol­ma­sı və əha­li­nin ra­hat­lı­ğı üçün hə­ya­ta ke­çi­ri­lən təd­bir­lər is­teh­lak­çı­la­rın ürə­yin­cə­dir.

Mə­lu­mat­la­ra gö­rə, "Azə­ri­şıq" ASC-nin fə­a­liy­yət gös­tər­di­yi bir il ər­zin­də şə­bə­kə­də apa­rı­lan ti­kin­ti, ye­ni­dən­qur­ma, ge­niş­lən­dir­mə iş­lə­ri sü­rət­lə­nib və bu gün Azər­bay­can­da  mü­a­sir şə­bə­kə­nin qu­ru­cu­luq iş­lə­ri göz önün­də­dir. Onu da vur­ğu­la­yaq ki, "Azə­ri­şıq" ASC bu gün nə­həng ti­kin­ti mey­da­nı­na bən­zə­yir.

Azər­bay­can­da ener­ji sa­hə­si­nin in­ki­şa­fı, bu sa­hə­də ye­ni-ye­ni in­ves­ti­si­ya la­yi­hə­lə­ri­nin re­al­laş­dı­rıl­ma­sı üçün bö­yük şə­ra­it, dəs­tək var. Azər­bay­can­da əha­li­nin ener­ji tə­mi­na­tı ta­ri­xi yüz il­dən ar­tıq bir döv­rü əha­tə edir və in­san­lar keç­miş­lə mü­a­sir döv­rü mü­qa­yi­sə et­dik­də in­ki­şa­fın, tə­rəq­qi­nin şa­hi­di olur.

Elektrik tə­mi­na­tı­nın smartkartlar­la ve­ril­mə­si is­teh­lak­çı­la­rı tə­min edir

Bil­di­rək ki, Azər­bay­can­da elektrik şə­bə­kə­si­nin ta­ri­xi haq­qın­da da­nı­şar­kən, mü­tə­xəs­sis­lə­rin qeyd et­di­yi­nə gö­rə, hət­ta Av­ro­pa­nın bu­gün­kü, ən in­ki­şaf et­miş şə­hər­lə­rin­dən da­ha əv­vəl Ba­kı­da elektrik ener­ji­si is­teh­sal və is­teh­lak olu­nub.

"Azə­ri­şıq" ASC-nin ta­ri­xi, ey­ni za­man­da, Ba­kı­da elektri­kin ta­ri­xi ilə bir­gə for­ma­la­şıb. Əl­də olan sə­nəd­lə­rə əsa­sən, Ba­kı­da ilk elektrik stan­si­ya­sı 1895-ci il­də Ba­yıl şos­se­si üzə­rin­də­ki "Ba­kinskiy dok"da qu­raş­dı­rı­lıb. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Döv­lət Ta­ri­xi Ar­xi­vi­nin sə­nəd­lə­ri­nə gö­rə, cə­rə­yan al­man is­teh­sa­lı olan "Al­ge­may­ne" sis­te­mi­nin di­na­mo-ma­şı­nın­dan ve­ri­lir­di. 1903-cü il­də elektrik stan­si­ya­la­rı­nın sa­yı ar­tıq 70-ə ça­tıb.

Öz gü­cü­nə gö­rə in­di­ki­lər­lə mü­qa­yi­sə­o­lun­maz elektrik stan­si­ya­la­rı yal­nız öz ob­yek­ti­ni təc­hiz edir­di. Şə­hə­rin elektrik ener­ji­si ilə təc­hi­za­tı sırf be­lə yol­la təş­kil edi­lir­di. Za­vod­lar, sə­na­ye ob­yektlə­ri, şir­kət­lər, cə­miy­yət­lər, meh­man­xa­na­lar və hət­ta ha­mam­la­rın öz elektrik stan­si­ya­la­rı var­dı. Bir his­sə­si şə­hə­rin mər­kə­zi kü­çə­lə­rin­də yer­lə­şən stan­si­ya­la­rın xa­ri­ci və xü­su­sən al­man ("Si­e­mens və Al­ke", "Al­ge­may­ne", "Ot­to Dach", "Shuk­kert", "Vo­lat", "Le­val", "Gram­ma" və s.) is­teh­sa­lı olan bir-iki di­na­mo-ma­şı­nı var­dı. On­la­rın gü­cü çox bö­yük de­yil­di-65-dən 250 V-a qə­dər, 27-dən 250 A-ə qə­dər. Za­hi­ri gö­rü­nüş­dən on­lar heç də in­di­ki elektrik stan­si­ya­la­rı­na bən­zə­mir­di.

Hə­lə 1880-ci il­də Vol­qa ça­yın­da və Xə­zər də­ni­zin­də gə­mi­çi­lik­lə məş­ğul olan gə­mi­çi­lik şir­kə­ti - "Qaf­qaz və Mer­ku­ri" Ba­kı­da sər­ni­şin li­ma­nın­da ye­ni elektrik fə­nər­lə­ri qu­raş­dır­mış­dı. Bu fə­nər­lər ax­şam­dan süb­hə qə­dər düz­gün, tut­qun rəngli işıq­la ya­nır­dı. Bu da şə­hər əha­li­sin­də və bu­ra gə­lən qo­naq­lar­da xü­su­si bir hey­ran­lıq his­si do­ğu­rur­du. "Qaf­qaz və Mer­ku­ri" şir­kə­ti­nin reyslə­ri­nə sər­ni­şin sa­yı ço­xal­mış, li­man isə şə­hər sa­kin­lə­ri­nin ən se­vim­li gə­zin­ti ye­ri ol­muş­du. Bu za­man Ba­kı neft sə­na­ye­si­nin məş­hur və bö­yük iş adam­la­rın­dan bi­ri olan Şəm­si Əsə­dul­la­yev də li­ma­nın elektrik­ləş­di­ril­mə­si­nə bi­ga­nə qal­ma­dı. O, şəx­si elektrik stan­si­ya­sı­na sa­hib ol­du və ona xid­mət üçün xa­ric­dən mü­tə­xəs­sis­lər də­vət et­di. Elektrik stan­si­ya­sı sa­hib­ka­rın Ba­kı­nın mər­kə­zin­də yer­lə­şən çox­mər­tə­bə­li evi­nin işıq­lan­dı­rıl­ma­sı üçün də xid­mət gös­tə­rir­di.

Onun ar­dın­dan me­xa­ni­ki ema­lat­xa­na­lar sa­hi­bi, Al­ma­ni­ya və­tən­da­şı Zor­ge (5 oktyabr 1895-ci il ta­ri­xin­də Ba­kı­da ana­dan ol­muş əf­sa­nə­vi so­vet kəş­fiy­yat­çı­sı Ri­xard Zor­ge­nin ata­sı) Ba­la­xa­nı­da­kı neft mə­dən­lə­rin­də­ki is­teh­sal sa­hə­lə­ri­ni işıq­lan­dır­maq üçün ki­çik elektrik stan­si­ya­sı al­dı.

Elektrik dər­hal də­bə dön­dü. Bir sı­ra ki­çik stan­si­ya­lar mey­da­na çıx­dı. 42 ki­lo­vatt gü­cün­də 3 bu­xar ma­şı­nın­dan iba­rət olan bu stan­si­ya­lar­dan bi­ri 1882-ci il­də "No­bel Qar­daş­la­rı Bir­li­yi" nef­ta­yı­ran za­vod­da sex­lə­rin və əra­zi­nin işıq­lan­dı­rıl­ma­sı üçün qu­rul­muş­du. Da­ha son­ra 1897-ci il­də elektrik stan­si­ya­sı­nın gü­cü­nün 550 ki­lo­va­ta qə­dər yük­səl­dil­mə­si qə­ra­ra alı­nıb.

Bu sa­hə­də gö­rü­lən iş­lər çox ol­sa da, əsas iş­lər Hey­dər Əli­ye­vin döv­rün­də hə­ya­ta ke­çi­ri­lib. Bu il­lər­də iri­tu­tum­lu ya­rımstan­si­ya­la­rın, ötü­rü­cü xət­lə­rin, is­teh­sal ob­yektlə­ri­nin ti­kin­ti­si yad­da­qa­lan olub. H.Əli­yev 70-80 il­lər­də ener­ge­ti­ka sa­hə­sin­də gör­dü­yü iş­lər haq­da be­lə de­yib: "Hər də­fə elektrik stan­si­ya­sı ti­kil­mə­si haq­qın­da mə­sə­lə qo­yar­kən mə­nə de­yir­di­lər ki, sə­nə nə­yə la­zım­dır? Biz­də - SSRİ-də va­hid elektrik ener­ji­si sis­te­mi var. Bü­tün SSRİ-ni əha­tə edən sis­tem var. Azər­bay­ca­na nə qə­dər elektrik ener­ji­si is­tə­yir­si­niz­sə ve­rək. Mən de­yir­dim ki, yox, is­tə­yi­rəm bi­zim özü­mü­zün­kü ol­sun. Ni­yə özü­mü­zün­kü ol­sun? Mən is­tə­yir­dim ki, mü­əy­yən sa­hə­lər­də biz ası­lı ol­ma­yaq. Bu gün mən if­ti­xar his­si ilə de­yə bi­lə­rəm ki, Azər­bay­can elektrik ener­ji­si sa­hə­sin­də ası­lı de­yil. Özü hə­min elektrik stan­si­ya­la­rın­da elektrik ener­ji­si is­teh­sal edir".

20 oktyabr 2000-ci il­də 1 nöm­rə­li Ba­kı-İs­ti­lik Mər­kə­zi­nin bi­rin­ci növ­bə­si is­ti­fa­də­yə ve­ri­lib. Açı­lış mə­ra­si­min­də­ki çı­xı­şı za­ma­nı Hey­dər Əli­yev "Bi­zim bu­gün­kü top­lan­tı­mız və bu nə­həng is­ti­lik-elektrik mər­kə­zi­nin açı­lı­şı ta­ri­xi bir ha­di­sə­dir. Bu­ra­da hə­min bu yer­də əs­rin əv­və­lin­də - 1902-ci il­də bax ora­da gör­dü­yü­nüz, ar­tıq köh­nəl­miş, çü­rü­müş, qa­ral­mış is­ti­lik elektrik mər­kə­zi ti­kil­miş­dir. Tə­bi­i­dir ki, o za­man üçün bu bö­yük ha­di­sə idi. O vaxt Azər­bay­can­da neft sə­na­ye­si xa­ri­ci şir­kət­lə­rin iş­ti­ra­kı ilə güc­lü in­ki­şaf edir­di, nef­ta­yır­ma za­vod­la­rı ya­ran­mış­dı, bu­ra­da həm elektrik ener­ji­si­nə, həm də bu­xa­ra eh­ti­yac var idi. Tə­bi­i­dir ki, o vax­ta gö­rə onun, hə­min stan­si­ya­nın öz də­yə­ri var­dı. An­caq o vaxtdan 100 il ke­çib. Ona gö­rə də mən de­yi­rəm ki, bu bi­zim hə­ya­tı­mız­da ta­ri­xi ha­di­sə­dir. 100 il­dən son­ra biz be­lə bir ye­ni elektrik stan­si­ya­sı ya­rat­dıq. De­mək XXI əs­rə biz bax be­lə gö­zəl, mü­a­sir tex­no­lo­gi­ya­lı mü­əs­si­sə­lər­lə ge­di­rik. On­lar­dan bi­ri də bu­dur"-de­yə bil­di­rib.

H.Əli­ye­vin 20 oktyabr 2000-ci il­də 1 nöm­rə­li Ba­kı İs­ti­lik Mər­kə­zi­nin bi­rin­ci növ­bə­si­ni aç­dı­ğı gün Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti İl­ham Əli­ye­vin 13 oktyabr 2004-cü il ta­rix­li Sə­rən­ca­mı ilə "Ener­ge­tik­lər gü­nü" ki­mi tə­sis edi­lib.

Pre­zi­dent İl­ham Əli­yev, öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın bü­tün sa­hə­lə­rin­də ol­du­ğu ki­mi, elektro­e­ner­ge­ti­ka sa­hə­si­nə, elə­cə də pay­tax­tın elektrik şə­bə­kə­si­nə da­im diq­qət və qay­ğı gös­tər­mək­də­dir.

Onu da vur­ğu­la­yaq ki, Azər­bay­can­da ener­ji təh­lü­kə­siz­li­yi mə­sə­lə­si­nə də cid­di diq­qət ye­ti­ri­lir. Azər­bay­can­da is­teh­lak­çı­la­rın key­fiy­yət­li ener­ji tə­mi­na­tı ürə­ka­çan­dır. İna­nı­rıq ki, bun­dan son­ra da ye­ni la­yi­hə­lər ola­caq və bu la­yi­hə­lər əha­li­nin təh­lü­kə­siz, key­fiy­yət­li ener­ji al­ma­sı­na sə­bəb ola­caq. Bu il döv­lət müs­tə­qil­li­yi­mi­zin 25 ya­şı ta­mam olur. Bu onu gös­tə­rir ki, bu 25 il­də öl­kə­miz çox in­ki­şaf edib, bü­tün sa­hə­lər­də, o cüm­lə­dən də ener­ji tə­mi­na­tı sa­hə­sin­də bö­yük na­i­liy­yət və uğur­la­rı­mız var.
İn­san­lar hə­mi­şə işıq ax­ta­rır, çün­ki işıq­da gə­lə­cək, xoş­bəxtlik var. Bi­zi işı­ğa çı­xa­ran­lar, si­zə uğur­lar ar­zu edi­rik.

İra­də SA­RI­YE­VA

Ya­zı "Azə­ri­şıq" Açıq Səhmdar Cə­miy­yə­ti və Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti ya­nın­da Küt­lə­vi İn­for­ma­si­ya Va­si­tə­lə­ri­nin İn­ki­şa­fı­na Döv­lət Dəs­tə­yi Fon­du­nun ke­çir­di­yi mü­sa­bi­qə­yə təq­dim edi­lir.