Neft hasilatçılarının, o cümlədən Azərbaycanın qarşıdakı müddətdə bu məhsulun satışından daha çox gəlir əldə etməsi gözlənir. Buna səbəb OPEK ölkələri rəsmilərinin Əlcəzairdə keçirilmiş görüşdə neft hasilatının məhdudlaşdırılması barədə razılığa gəlməsidir.
Görüşdə etiraf edilib ki, dünya bazarlarında xam neftin istehsalçı ölkələr üçün qənaətbəxş qiymətə satılması neft hasilatında dəyişiklikləri qaçılmaz edib. Məhz bu səbəbdən də OPEK-ə üzv ölkələrin Əlcəzairdə keçirilən qeyri-rəsmi görüşündə neft hasilatının həcminin azaldılması barədə ümumi razılıq əldə olunub. Razılaşmaya əsasən, kartelə üzv ölkələr gündəlik neft hasilatının 32,5-33 milyon barrel həcminə salınmasına qərar veriblər. Hazırda hasilatın həcmi 33,24 milyon barreldir.
"Reuters" agentliyinin yaydığı məlumata görə, hər bir üzv ölkənin gündəlik neft hasilatının həcmini dəqiqləşdirmək üçün təşkilatın noyabr ayında keçiriləcək rəsmi görüşündə danışıqlar aparılacaq. OPEK neft hasilatının həcmini azaltmaqla bağlı Rusiya və digər istehsalçı ölkələrə də çağırış edib. Bu çağırış Azərbaycana da ünvanlanıb. Amma Azərbaycan onsuz da bu ilin yanvarından hasilatı sabit səviyyədə saxlayıb.
Energetika naziri Natiq Əliyev bu günlərdə məsələ ilə bağlı bildirib ki, bazarda baş verən proseslərə baxmayaraq, Azərbaycan yanvar ayından etibarən faktiki olaraq hasilatı dondurub. O, eyni zamanda, OPEK-in bazara təsir imkanlarının da qaldığını bildirib: "OPEK olduqca güclü təşkilatdır. Ola bilər ki, OPEK və ya onun ayrıca üzvləri hansısa siyasi təsir altındadır. OPEK istəsə, neftin qiymətini korrelyasiya edə bilər. Lakin onlara hansısa qərar qəbul olunmazdan öncə bir işarə verilir. Bununla belə, OPEK olduqca böyük imkanlara malikdir". Hələlik isə OPEK-in məlum qərarından sonra neftin qiyməti artmağa başlayıb. Son məlumata görə, "Brent" markalı neftin dekabr fyuçersinin 1 barreli 49,27 dollara satılır. Bu rəqəm 2,75 dollar, yaxud 5,91% bahalaşma deməkdir. Azərbaycan neftinin də qiymətləri artır və prosesin hələ müəyyən müddət davam etməsi gözlənir. Məsələni şərh edən iqtisadçı Vüqar Bayramov qeyd edir ki, qlobal neft hasilatının təxminən 40 faizini ödəyən OPEK üzvlərinin anlaşmasından sonra neftin qiymətində gündəlik 6,5 faiz artım qeydə alınıb. Ekspert sözügedən anlaşmanın neft bazarına təsirlərindən də söz açıb: "Əslində, bu anlaşma qlobal neft hasilatının azaldılması deyil, istehsalın tənzimlənməsi kimi xarakterizə edilir. Belə ki, OPEK mövcud hasilat səviyyəsində məhdudlaşdırma tətbiq edəcək. Təbii ki, bu, gələcəkdə hasilatın artırılmasının qarşısının alınması baxımından OPEK üçün vacibdir. Eyni zamanda, son anlaşma bazar iştirakçılarına bir mesajdır. Bu baxımdan anlaşma artıq bazara təsir göstərib və qiymət artımları müşahidə edilir. Amma sözsüz, OPEK-in bazara çıxardığı neftin həcmində azalma yoxdur və bu gözlənilmir. Çünki dondurulan hasilat mövcud istehsal səviyyəsinə uyğunlaşdırılıb. Aydındır ki, OPEK bu anlaşması ilə daha və ya nisbətən yüksək qiymətlərə ümid edir. Amma ən azı, potensial qiymət azalmalarından sığortalanmağa çalışır. Əslində isə istər OPEK-də, istərsə də OPEK-dən kənarda yaxın zamanlarda qiymətin kəskin yüksəcələyinə inananların sayı heç də çox deyil. Sadəcə, indiki məqamda qiymətin arzuolunan səviyyədə stabilləşdirilməsi OPEK üçün əsas hədəfdir".
İqtisadçı hesab edir ki, qeyri-OPEK ölkələrinin də mövqeyi olduqca vacibdir: "Şimal qonuşumuz olan Rusiya sentyabrda hasilatı əvvəlki aya nisbətən gündəlik 400 min barrel artıraraq 11,1 milyon barrelə çatdırıb. Xəzər qonşumuz Qazaxıstanda isə 50 milyard dollarlıq sərmayə yönəldilən "Kaşaqan" yatağı artıq istifadəyə verilməkdədir. Neftin 1 barrelinin qiyməti 55 dollara çatacağı halda ABŞ və Kanadada şist neft hasilatçıları yenidən bazarda aktivləşəcək. ABŞ isə hətta yataqlardakı neftini də ixrac etmək niyyətindədir. Bu da o deməkdir ki, OPEK-in anlaşması ilə yanaşı, təşkilata üzv olmayan ölkələrin də davranışı çox önəmli olacaq. Başqa tərəfdən, bu gün qlobal neft bazarında qeyri-OPEK ölkələrinin payı təşkilat üzvlərinə nisbətən daha çoxdur. Bazara çıxarılan neftin 60 faizi OPEK-ə üzv olmayan dövlətlərin payına düşür. Bu baxımdan hələlik heç də kəskin qiymət artımlarına deyil, qiymətin stabilləşməsinə ümid etmək lazımdır". V.Bayramovun sözlərinə görə, Azərbaycan üçün stabil neft qiyməti dövlət gəlirlərinin və eləcə də ölkəyə daxil olan valyutanın həcminin stabilləşməsi baxımından vacibdir: "Gələcəkdə qiymət artımları baş verərsə, bu, ölkəmizə daha çox neft dollarlarının daxil olmasına imkan verəcək. Amma son 2 ilin təcrübəsi göstərir ki, stabil və ya artan qiymətlər istənilən zaman enişlə müşahidə edilə bilər. Çünki qlobal təklifə və hətta tələbə sadəcə iqtisadi deyil, eyni zamanda, siyasi faktorlar da təsir göstərir".
Nahid SALAYEV
