Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı vəziyyət getdikcə daha maraqlı xarakter almaqda, böyük güclərin bu məsələ üzərində getdikcə daha çox fokuslandığı müşahidə edilməkdədir. Daha bir maraqlı nüans odur ki, Ermənistanda dəhlizin açılmasının aktiv müzakirə olunduğu bir vaxtda İran tamamilə əks mövqe sərgiləməkdədir.
Belə bir vaxtda Xankəndidən İrəvana qaçan separatçı Samvel Babayan Zəngəzur dəhlizinin açılmasının Ermənistanın xeyrinə olduğunu bildirib.
Babayan qeyd edib ki, Ermənistan Mehri yolunun açılmasından imtina edərsə, bu, regional logistikanın inteqrasiya perspektivini pozacaq və bir tərəfdən Rusiyanın regiona, digər tərəfdən İranın Naxçıvana təsirini gücləndirəcək. Onun fikrincə, Ermənistan Azərbaycana Mehridən yol verərsə, regional əlaqə rolunu gücləndirə və qazanc əldə edə bilər: "Mehri yolu əslində Ermənistana qazanc gətirəcək. Bundan imtina etmək Ermənistanın əleyhinədir". Erməni türkoloq Varujan Geqamyan isə vurğulayır ki, Ermənistanda Zəngəzur dəhlizinin reklamı aparılır. O deyib ki, aparılan təbliğatda dəhlizin Ermənistan üçün faydalarından bəhs edilir: "Hazırkı mərhələdə bu işə əsasən fərqli təbliğatçılar cəlb edilib, onlar isə ekspert adı daşıyırlar. Bu ekspertlər 1-2 ay əvvəl kilsəşünas, yarım il əvvəl isə hərbi mütəxəssis idilər". Beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Qriqori Balasanyanın sözlərinə görə, Ermənistan ciddi təzyiqlərə məruz qalır, o cümlədən Qazaxıstan uranını Ermənistan və Türkiyədən keçərək Avropaya daşımaq üçün bu dəhlizə ehtiyacı olan Qərb də təsir vasitəsindən istifadə edir: "10 noyabr bəyanatının məntiqindən belə çıxır ki, Rusiya sərhədçiləri Ermənistan və Azərbaycan sərhədçiləri arasında dayanmalıdır". Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan da parlamentdə çıxış edərkən yenə bu məsələyə toxunub. O, Ermənistanın nəzarəti altında dəhlizin açılmasının mümkünlüyünü bildirib: "Ermənistanın 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanata əsasən, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan arasındakı yola nəzarət etmək üçün Rusiya sərhədçilərinin iştirakı ilə bağlı öhdəlik götürməyib.10 noyabr tarixli sənədin 9-cu bəndində qeyd olunanlar o demək deyil ki, Azərbaycanı Naxçıvanla birləşdirən yolda Rusiya sərhəd qoşunları olmalıdır. Rusiya sərhədçilərinin Ermənistanda olması Ermənistanın həll etməli olduğu məsələdir. 10 noyabr bəyanatında nəqliyyat əlaqəsinə nəzarəti Rusiya sərhədçilərinin edəcəyi göstərilib. Harada yazılıb ki, FTX-nin sərhəd xidməti yerində olmalıdır? Belə şey yazılmayıb. Hətta Rusiya sərhədçilərinin Ermənistanda olması nəzərdə tutulsa belə, bu, Ermənistanın qərar verəcəyi məsələdir". Bunlar fonunda indi İran ortaya düşərək dəhlizi əngəlləməyə çalışır, xüsusən də Rusiyanın mövqeyini tənqid edir. Rusiya da bəyan edib ki, Azərbaycan və Naxçıvan arasında Ermənistandan keçməli olan nəqliyyat kommunikasiyasının açılmasına çağırışları Tehrandan acıqlı reaksiyaya səbəb olduqdan sonra İran tərəfinə öz mövqeyini izah edib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova bu barədə deyib: "Biz iranlı partnyorlarımızla daim əlaqədəyik. Biz bu məsələ barəsində onlara bütün zəruri izahatlarımızı çatdırmışıq. Biz belə düşünürük ki, arqumentlərimiz Tehran tərəfindən eşidilib və qəbul olunub".
Xatırladaq ki, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov avqustun 19-da Ermənistanı sözügedən nəqliyyat kommunikasiyasının açılmasına mane olduğuna görə tənqid etməklə Tehranı acıqlandırmışdı. Lavrov bildirirdi ki, vasitəçiliyi Rusiya tərəfindən edilmiş üçtərəfli bəyanatı imzalamaqla İrəvan nəqliyyat kommunikasiyasının açılması üçün öhdəlik götürüb, amma indi bu razılaşmanı sabotaj edir. Bunun ardınca İran Xarici İşlər Nazirliyinin vəzifəli rəsmisi Müjtəba Dəmirçilu Qafqazda cərəyan edən prosesləri Rusiyanın Tehrandakı səfiri ilə müzakirə etmişdi. Nazirliyin bəyanatında deyilirdi ki, Dəmirçilu səfirə Tehranın regionda hər hansı geosiyasi dəyişikliyə qarşı olduğunu çatdırıb. Bəyanatda bu da qeyd olunurdu ki, regiondakı bütün ölkələrin legitim narahatlıqları və maraqları nəzərə alınmalıdır. Zəngəzur dəhlizi kimi tanınan bu yol Ermənistanın Zəngəzur vilayətindən keçməlidir. İran isə israr edir ki, onun Ermənistanla yeganə sərhədi məhz bu vilayətdədir. İranın xarici işlər naziri Abbas Əraqçi X platformasında bu barədə yazmışdı: "Qonşularımızın ərazi bütövlüyünə şimaldan, cənubdan, şərq və qərbdən edilən istənilən təhdidlər və sərhədlərin yenidən çəkilməsi İran üçün "qırmızı cizgiqdir". İranın Ermənistandakı səfiri Mehdi Sübhani Azərbaycan və Naxçıvan arasında Ermənistan ərazisindən keçən ekstraterritorial quru dəhlizinin açılma imkanını istisna edib. Səfir vurğulayıb ki, İran çox güclü bir şəkildə buna qarşıdır: "Biz Ermənistanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini pozan hər hansı dəhlizə qarşıyıq. Biz dəfələrlə demişik ki, bu, Ermənistanın və İranın maraqlarına ziddir. Ermənistan üçün, üzdəniraq dəhliz də daxil, müxtəlif adlar altında bəzilərinin xülyaları heç vaxt gerçəyə çevrilməyəcək". Bundan əvvəl İran Rusiyadan Azərbaycanla Naxçıvanı Ermənistan ərazisi ilə keçərək birləşdirəcək quru yol dəhlizinin açılması üçün göstərdiyi səyləri dayandırmasını tələb edib. Bunun ardınca İranın bir sıra millət vəkilləri və dövlətə bağlı mediaları Rusiyanı kəskin tənqid edirdi. Zaxarova Rusiya XİN-də keçirilən brifinqdə Moskvanın mövqeyinə haqq qazandırmağa çalışıb: "Aydındır ki, anti-Rusiya informasiya kampaniyasını ilhamlandıran müəyyən dairələr ən absurd imkanlardan da Moskva və Tehran arasındakı strateji partnyorluğu pozmaq üçün istifadə edirlər". Rusiya XİN-in sözçüsü Zəngəzur dəhlizinin regionda geosiyasi vəziyyəti dəyişəcəyinə dair iddiaları da rədd edib: "Mövcud geosiyasi sərhədlərin guya dəyişəcəyinə və Ermənistanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinə təhlükə yaranacağına dair mediada dövriyyə edən iddialar həqiqətə uyğun deyildir". Bəzi məlumatlara görə Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey Şoyqu Sankt Peterburqda olan iranlı həmkarı Əli Əkbər Əhmədiana məhz bu barədə qarantiyalarını bildirib. Şoyqu Əhmədiana deyib ki, Moskva Tehranla bundan əvvəlki bütün anlaşmalarına sadiq qalır. Zaxarova da iddia edib ki, Rusiyanın bu məsələdəki mövqeyi dəyişməyib. O xatırladıb ki, Rusiya Ermənistanın yalnız 10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli bəyanatının 9-cu maddəsini yerinə yetirməsini istəyir.
Samirə SƏFƏROVA
