Valyuta ehtiyatları sahəsində Azərbaycan mühüm üstünlüklər əldə edir
İqtisadi müstəvidə ölkənin ən böyük nailiyyətlərindən biri də Azərbaycana davamlı valyuta axınının təmin edilməsidir. Xüsusən də indiki şəraitdə, qlobal ticarət müharibələrinin genişləndiyi bir vaxtda bu məsələ böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ən azı o baxımdan ki, beynəlxalq maliyyə bazarlarında baş verənlərin Azərbaycana təsiri minimal həddə enir. Eyni zamanda, bunun nəticəsində manatın sabitliyi daha etibarlı şəkildə qorunur.
Bu arada, Mərkəzi Bankın sədri Elman Rüstəmovun bildirdiyinə görə, Azərbaycanın valyuta ehtiyatları ilin sonuna qədər artmaqda davam edəcək: “Xarici sektor göstəricilərinin yaxşılaşması şəraitində daxili valyuta bazarında tarazlıq qorunub və ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 45 milyard ABŞ dollarına çatıb. Xarici mühitdə pozitiv meyllərin bu ilin qalan dövründə də davam edəcəyi gözlənir”. Qeyd edək ki, hazırda təkcə Mərkəzi Bankın özünün valyuta ehtiyatları 5,537 milyard dollar təşkil edir. Bu məbləğin ilin əvvəli ilə müqayisədə 203 milyon dollar çox olduğunu qeyd edən Elman Rüstəmov bunun 75 milyon dollarının valyuta ehtiyatlarının idarə olunmasından əldə edildiyini deyib. Neft Fonduna da ilin əvvəlindən daxil olan valyutaların həcmində böyük artım qeydə alınır. Artıq fondun vəsaitləri 40 milyard dollara yaxınlaşır.
Ekspertlər bildirir ki, valyuta ehtiyatlarının bundan sonra da artmaqda davam etməsi maliyyə sahəsində Azərbaycana mühüm üstünlüklər qazandırır.
Xatırladaq ki, bundan əvvəl dünya bazarlarında neft qiymətlərinin kəskin düşməsi və buna bağlı olaraq manatın üzərində yaranan təzyiq sonrası dollarlaşma prosesinə paralel olaraq ölkənin valyuta ehtiyatlarında azalma müşahidə olundu. Əhalinin yığımlarını manatdan dollara yönəltməsi, xüsusilə Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatlarını 15 milyard dollardan 3.5 milyarda qədər azaltdı. Lakin daxili istehsalın stimullaşdırılması çərçivəsində idxalın azaldılması xaricə valyuta axınının qarşısını almış oldu. Həmçinin dövlət büdcəsinin və Dövlət Neft Fondundan transfertlərin həcminin azaldılması ilə valyuta ehtiyatlarının kəskin azalmasının qarşısı alındı. 2017-ci ilin əvvəlindən etibarən aparılan pul-kredit siyasəti ilə manatın məzənnəsinin sabitləşməsinə paralel olaraq neftin qiymətinin yüksəlməsi ilə ölkə iqtisadiyyatı üzərində təsirin azalması və cari ildən etibarən təkrar valyuta ehtiyatlarında artım müşahidə olunmağa başladı. Neft qiymətlərinin artması ilə ölkəyə daxil olan valyuta axınının artması, əvvəlki illərlə müqayisədə idxalın azalması və qeyri-neft sektorunda ixracın artması əks dollarlaşma prosesinə də böyük təkan verdi. Belə ki, iqtisadi subyektlərin valyuta yığımlarının 80 faizdən 63 faizə qədər azalması bunun əyani göstəricsiinə çevrildi. Hazırda yığımların əsas etibarı ilə manat vasitəsilə aparıldığı da özünü aydın surətdə göstərir.
Digər tərəfdən, Azərbaycan üçün strateji valyuta ehtiyatları ciddi əhəmiyyət kəsb edir. Özü də bu ehtiyatlar təkcə neft və qaz satışı hesabına artmır. Qeyri-neft sektoru üzrə ixracın çoxalması, Azərbaycanın xaricdə öz sərmayəsi hesabına reallaşdırdğı layihələrin gəlir gətirməsi də valyuta ehtiyatlarını sürətlə artırır. Ekspertlər vurğulayır ki, bunlar fonunda qeyri-neft sektoru ölkəyə valyuta gətirən əsas sahələrdən birinə çevrilib. Bu da onu göstərir ki, qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün atılan addımlar nəticəsini verir. Qeyd edək ki, ÜDM-də qeyri-neft sektorunun payı artıq 70 faizə çatır. Bu da dövlət rezervlərimizin qorunmasına və hətta artırılmasına şərait yaradır. Bu baxımdan güman olunur ki, mövcud siyasət, qeyri-neft sektorunun payının artması, ölkəyə daxil olan vəsaitlərin səmərəli istifadə olunması strateji valyuta ehtiyatlarımızdakı artım tempinin qorunub saxlanmasına imkan verəcək. Həm Dövlət Neft Fondunun, həm də Mərkəzi Bankın mövcud ehtiyatları, pul-kredit siyasəti onu da proqnozlaşdırmağa əsas verir ki, dövlət rezervlərinin artırılması daha sürətli xarakter daşıyacaq.
Eyni zamanda, Azərbaycanın böyük valyuta ehtiyatları ona yarana biləcək yeni iqtisadi böhranın fəsadlarını daha asanlıqla neytrallaşdırmağa imkan verir. Digər tərəfdən, Azərbaycan xarici borc məsələsində indi daha ehtiyatlı və uğurlu siyasət həyata keçirir. Burada ən önəmli faktorlardan biri də budur ki, Azərbaycan xaricdən kredit alışını, demək olar ki, dayandırıb. Belə vəziyyətdə xarici borc məsələsində Azərbaycan daha uğurlu manevr etmək imkanları qazanır. Digər tərəfdən, xatırladaq ki, bir müddət əvvəl dövlət başçısı tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” təsdiq edilib. Burada da əsas məqsədlərdən biri xarici borcun tədricən azaldılmasıdır. Belə ki, 2025-ci ildə Azərbaycanda xarici dövlət borcunun məbləğinin 2018-ci illə müqayisədə 9,7 milyard dollardan 6,5 milyard dollaradək azalması nəzərdə tutulur. Bu, ÜDM-də borc səviyyəsinin 22,5 faizdən 12 faizədək azalması deməkdir. Beləliklə, ölkənin artmaqda olan valyuta ehtiyatları, neft və qeyri-neft sektoru üzrə valyuta daxilolmalarının həcminin sürətlə artması ölkəmizə əlavə üstünlüklər qazandırır. Bu hal həm də manatın məzənnəsinin sabitliyinə rəvac verməklə yanaşı, ona inamı da sürətlə artırır.
Tahir TAĞIYEV
