İran-İsrail münaqişəsi fonunda Ermənistanda Zəngəzur qorxusu artır
Kəskinləşən İran-İsrail münaqişəsi Ermənistanda ciddi təəşviş yaradıb. Bu fonda Ermənistan Tehrana hücuma görə İsraili qəti şəkildə pisləyir. Ermənistan xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan qeyd edir: “İrana birtərəfli hücum dərin narahatlıq doğurur. Xüsusilə danışıqların növbəti raundu ərəfəsində bu, sülh səylərini, eləcə də ümumi regional sabitliyi və dünya sülhünü təhdid edir".
Qafqaz İnstitutunun elmi işçisi Qrant Mikaelyanın fikrincə, İsraillə İran arasında müharibə Ermənistanın vəziyyətini ciddi şəkildə çətinləşdirir: “Təhlükəsizlik riskləri artır. İndi biz görürük ki, İsrail Azərbaycanın çoxlu azərbaycanlıların yaşadığı İslam Respublikasının şimal əraziləri ilə bağlı İranla münaqişəyə cəlb olunacağını gözləyir. Lakin Bakı çətin ki, belə riskli kampaniyaya başlasın. Amma Azərbaycan İrəvan və Tehranın birgə qarşı çıxdığı Zəngəzur dəhlizinin çəkilməsində daha çox maraqlıdır. Ümumiyyətlə, son bir neçə ildə İran Ermənistanda sabitlik yaradan əsas faktor olduğunu bildirib”. Eyni zamanda, Mikaelyan İranın İsraillə müharibə nəticəsində güclənə biləcəyinə inanmır. Onun nöqteyi-nəzərindən yəhudi dövlətlərinin nümayəndələri uzun müddət hücuma hazırlaşaraq, beynəlxalq dəstəyi təmin edərək Tehranı sürpri şəkildə vura bildilər: “Bu, İsrailin qalib gələcəyi anlamına gəlmir, lakin İran artıq ciddi zərər görüb və bu, onun Cənubi Qafqazda stabilləşdirmə imkanlarını zəiflədir”. Məsələ ilə bağlı “armnenianreport” portalı yazır: “İstər Rusiya-Ukrayna müharibəsi olsun, istər İsrail-Fələstin münaqişəsi... İndi də İsrail-İran savaşı, bunlar Cənubi Qafqaza, o cümlədən Ermənistana da təsir edir. Və təkcə müharibə, Lev Tolstoyun yazdığı kimi, “insan ağlına və bütün insan təbiətinə zidd olan hadisə” deyil, müharibə ölü və şikəst insanlardır, bunlar döyüş meydanından qayıtmayanların qohumlarının göz yaşlarıdır, bunlar yandırılmış şəhərlər və qaçqınlardır, bunlar əsir və ağlını itirmiş insanlardır, bu, humanitar və siyasi azadlıqların boğulmasıdır. Xüsusilə, Ermənistan kimi bir ölkə üçün yaxınlıqdakı müharibələr vəziyyəti gərginləşdirmək riskidir. Çünki başa düşmək nə qədər acınacaqlı olsa da, Ermənistan demək olar ki, müdafiəsiz, hər iki tərəfdən qeyri-adekvat qonşularla əhatə olunmuş, özünün çox bacarıqlı olmayan hökuməti və danışmağa belə dəyməz müxalifəti olan bir dövlətdir. Şərqi Avropa və ya Yaxın Şərq regionunda vəziyyətin gərginləşməsi dünyanın güc mərkəzlərini qaynar nöqtələrə yayındırır və Ermənistanın özü qonşuları - Azərbaycan və Türkiyədən hərbi təhdidlər olacağı təqdirdə dəstəksiz qala bilər. İndi İran və İsrail arasında ziddiyyətlər o həddə çatıb ki, ölkələr bir-birinə raket atmağa başlayıb. Bu vəziyyətdə kimə dəstək olmalıyıq? Biz bu münaqişədə İranı dəstəkləməliyik. Həm həqiqətən yaxşı qonşu olduğuna görə, həm də Azərbaycanın çox qeyri-ciddi münasibət bəslədiyi Ermənistanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı ədalətli beynəlxalq normalara riayət etdiyinə görə. Bəs İsrail? Bəs İsrail? Təbii ki, bizim düşmənimiz deyil, orada layiqli insanlar yaşayır, amma İsrail hələ də “erməni soyqırımı”nı tanımayıb və üstəlik, Azərbaycana verilən və 2020-ci il müharibəsində erməniləri öldürən silahların məhz bu Aralıq dənizi ölkəsində istehsal olunduğunu unutmaq mümkün deyil. İsrail həmişə özünü qərbyönlü və avropapərəst dövlət kimi göstərib, lakin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu və keçmiş müdafiə naziri Yoav Qalan üçün həbs orderi verdikdən sonra qlobal Qərbin bir çox ölkələri (Fransa, Böyük Britaniya, Belçika, Hollandiya, Kanada) bu qərarı dəstəkləyib. Deməli, Qərbin birmənalı olaraq İsraili dəstəklədiyini söyləmək olmaz. Xüsusən də Qərb bir tərəfdən çox solçu, digər tərəfdən isə müsəlman diasporları ictimai-siyasi həyatda getdikcə daha fəal rol oynadığından. Amma söhbətin mövzusu bu deyil. Mövzu genişmiqyaslı müharibəyə çevrilməyəcəyinə ümid etdiyimiz hərbi münaqişənin onsuz da sabitlik modeli olmayan Cənubi Qafqazdakı vəziyyətə nə dərəcədə təsir edəcəyidir. Yaşadığımız dünya qlobaldır. Mallar, kapital və insanlar müxtəlif ölkələr arasında hərəkət edir. Əgər “köhnə dünya”nı, yaxud sadə dillə desək, Avrasiyanı nəzərə alsaq, o zaman Qərbi Avropa, eləcə də Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya ən aktiv, canlı və əhəmiyyətli regionlardır. Asiya ölkələrindən söz düşmüşkən, təbii ki, Çin, Malayziya, Tayland, İndoneziya, Vyetnam, Honq-Konq, Tayvanı nəzərdə tuturuq. Avropa ilə Cənub-Şərqi Asiya arasında sıx nəqliyyat əlaqələri yaradılıb. Hər şeydən əvvəl, hava əlaqələri. İndi “Flightradar24” uçuş xəritəsi ilə tanış olun. Avrasiyanın üstündəki iki boşluq görürsünüzmü? Bunlar Ukrayna və İrandır. Avropalılar və asiyalılar indi bir-birlərini ziyarət etmək üçün necə uçacaqlar? Onlar yükü necə daşıyacaqlar? Nəzərə alsaq ki, Avropa təyyarələri Rusiya hava məkanına buraxılmayacaq, yalnız bir çıxış yolu var - Türkiyədən, Cənubi Qafqazdan, oradan Orta Asiyadan - Çinə və daha da cənuba. Ağıllı “Facebook” müşahidəçilərindən biri qeyd edib: "Bu, əslində Böyük İpək Yoludur!" Bəli, yəqin ki, belədir. Bunda simvolik bir şey var. Və bu şəraitdə regionumuzun əhəmiyyəti artır. Və burada bizim üçün həm çətinliklər, həm də müsbət tendensiyalar var. Əvvəlcə yaxşılardan danışaq. Son bir neçə ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsi, Amerikanın daxili ziddiyyətləri və COVID pandemiyası fonunda Avropa və ABŞ-ın Cənubi Qafqaz regionuna marağı azalıb. İndi onlar bölgəni yenidən xatırlayacaqlar. Amma digər tərəfdən, Bakı sadəcə olaraq yerində saymır. Və 2020-23-cü illərdə olduğu kimi, onlar üçün sərfəli olan geosiyasi vəziyyəti kəşf edə bilərlər. Beləliklə, Əliyev administrasiyası İranın münaqişəyə qarışdığını, onun hava məkanının bağlı olduğunu bildirərək, naxçıvanı Azərbaycanın əsas hissəsini birləşdirən başqa quru variantını da göstərə bilər. Burada ən qısa yol, bizim Sünikdən keçir. Üstəlik, azərbaycanlılar öz daxili və pantürkoloji logistika probleminin həllini “şərq”lə “qərb”i birləşdirməyin başqa alternativ yolu kimi avropalılara sata bilərlər. Necə ki, iranlılar sizin düşməninizdir, onlara etibar etmək olmaz, amma gəlin daha etibarlı dəhlizdən keçək - "Zəngəzur". Necə ki, biz bunu tez edəcəyik, sadəcə bizə icazə verin”.
Nahid SALAYEV
