10 il əvvəl Azərbaycan İsraillə Türkiyəni necə barışdırdı...
Turan Rzayev: “Bakı həm Türkiyə, həm də İsrail üçün dipolamtik kanalı açıq saxlayıb”
Türkiyə ilə İsrailin ilk dəfə barışmasında Azərbaycan vasitəçilik edib. İlk böhran zamanı biz fəal rol oynadıq ki, bu iki ölkənin mövqeyini bir-birinə yaxınlaşdıraq. Bu sözləri Prezident İlham Əliyev ADA Universitetində keçirilən "Yeni dünya nizamına doğru" mövzusunda beynəlxalq forumda çıxışı zamanı deyib.
Hər iki ölkənin Azərbaycanın yaxın dostu olduğunu diqqətə çatdıran dövlət başçısı əlavə edib: “Türkiyə ilə müttəfiq ölkəyik. Biz 2021-ci ildə Şuşa Bəyannaməsini imzalamışıq və rəsmi olaraq müttəfiqik”.
İsrailin də Azərbaycan üçün dost ölkə olduğunu vurğulayan Prezident deyib ki, bu qarşılıqlı dostluq müxtəlif çətin vəziyyətlərdə uzun illərdir özünü büruzə verib. Ona görə də bu iki ölkə arasında olan hər hansı bir anlaşılmazlıq bizi narahat edir: “Biz, sadəcə olaraq, müttəfiqimiz və qardaşımız olan Türkiyəyə, dostumuz İsrailə öz əlaqələrini yenidən qurmaq üçün yardım etmək istədik. Bəlkə də bilirsiniz ki, bu normallaşmanın nəzərəçarpan əlamətləri də var idi, məsələn, İsrail Prezidenti cənab Hersoqun Türkiyəyə səfəri və Prezident Ərdoğanla görüşü, Prezident Ərdoğanla Baş nazir Netanyahu arasında Nyu-Yorkda görüş. Bu, iki il bundan əvvəl baş vermişdi. İndi biz bir növ dejavü yaşayırıq. Biz addımlarımızın alqoritmini bilirik. Mən sizi əmin edə bilərəm ki, yardım etməyə çalışmaq üçün səy göstəririk. Ola bilsin ki, hazırkı mərhələdə bundan daha çox söz demək doğru olmaz, çünki yenə də bu, iki ölkə arasındakı münasibətlərdir”.
Prezident “Türkiyə ilə İsrailin ilk dəfə barışmasında Azərbaycan vasitəçilik edib” deyərkən, çox güman, söhbət 2010-cu ilin 31 mayında Türkiyənin “Mavi Mərmərə” humanitar gəmisinə İsrailin hücumundan sonra pisləşən iki ölkə münasibətlərinin normallaşması ilə bağlı Azərbaycanın vasitəçiliyindən gedir. O zaman Azərbaycan tərəfləri barışdırmaq üçün böyük səylər göstərdi.
“Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə pərdəarxası danışıqlar fonunda 2022-ci ildə tərəflər arasında müəyyən yaxınlaşma oldu”
Sözügedən məsələni dəyərləndirən politoloq Turan Rzayev hesab edir ki, Prezidentin indiki məqamda bu məsələyə toxunması təsadüfi deyil: “Türkiyə və İsrail arasında konkret gərginlik var və Suriya uğrunda rəqabət gündən-günə artır; ABŞ Prezidenti Donald Trampın İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahu ilə görüşündə müzakirə edilən mövzulardan biri Təl-Əviv-Ankara münasibətləri olub. Türkiyə Azərbaycanın müttəfiqi, İsrail isə strateji tərəfdaşıdır. Hər ikisi Bakı üçün çox vacibdir. Azərbaycan iki ölkə ilə münasibətləri inkişaf etdirməklə yanaşı, həm də müəyyən balansı saxlayır. Bu, əslində illər əvvəl bəhrəsini göstərdi. 2010-cu il mayın 31-də İsrail hərbçiləri Fələstinin Qəzza zolağına humanitar yardım aparan Türkiyənin “Mavi Mərmərə” gəmisinə basqın etdi. Həmin hadisədə Türkiyənin 9 vətəndaşı israilli hərbçilər tərəfindən öldürüldü. Bundan sonra iki ölkə arasında vəziyyət böhran həddinə çatdı. Türkiyə Təl-Əvivdəki, İsrail isə Ankaradakı səfirini geri çağırdı və diplomatik əlaqələr kəsildi. “Mavi Mərmərə” hadisəsində həm Ankara, həm də Təl-Əviv Bakıdan digərinə qarşı təzyiq üçün istifadə etmək istəyirdi. Amma Azərbaycan buna getmədi və Prezidentin qeyd etdiyi kimi, gərginliyi aradan qaldırmaq üçün diplomatik təmaslara başladı. Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə pərdəarxası danışıqlar fonunda 2022-ci ildə tərəflər arasında müəyyən yaxınlaşma oldu. Hətta İsrail Prezidenti İshaq Hersoq həmin il martın 9-10-da Türkiyəyə səfər etdi. Bundan əvvəl isə 20 yanvar tarixində Türkiyə xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ilə İsrail xarici işlər naziri Yair Lapid arasında telefon danışığı baş tutdu. Ölkə başçısının çıxışında dediyi məsələ əslində həmin dövrləri əhatə edir. Türkiyə ilə İsrail arasında regional maraqların tez-tez kəsişməsi, fərqli siyasi ideologiyalar mövcud gərginliyə səbəb olur. Prezident İlham Əliyevin sözlərindən bu nəticəyə gəlmək olar ki, Bakı həm Türkiyə, həm də İsrail üçün dipolamtik kanalı açıq saxlayıb. Yəni istəsələr, məmnuniyyətlə yenidən vasitəçilik edə bilərik. Azərbaycanın mümkün Türkiyə-İsrail danışıqlarına həm ev sahibliyi, həm də vasitəçilik etməsi mümkündür. İstisna deyil ki, Bakı bir müddətdir, bu istiqamətdə diplomatik təmaslara da başlayıb. Rəsmi Bakı dünyanın supergüclərinin bir masaya gətirə bilmədiyi iki böyük qüvvəni yenidən yaxınlaşdıra bilər”.
Vidadi ORDAHALLI
