Ermənistanın Xəzər strategiyası yalnız regional sülh sazişlərinin imzalanmasından sonra gerçəkləşə bilər
Ermənistan prezidenti mətbuata açıq şəkildə deyib ki, Xəzər dənizinə çıxış əldə etmək istəyirlər. Buna qədər Ermənistanın ABŞ-dəki səfiri Lilit Makunts bir neçə gün əvvəl deyib ki, keçmişə dair problemlərə baxmayaraq, biz irəli getməliyik:
"Nəqliyyat marşrutlarının açılmasından Ermənistan iqtisadi fayda görəcək. Baş nazirimiz artıq Ermənistanın Xəzərdən Aralıq dənizinə, Fars körfəzindən Qara dənizə qədər ticarət mərkəzi olmaq istəyini açıqlayıb. Bu bizi reallığa bir addım da yaxınlaşdırır”.
Göründüyü kimi, Ermənistan Xəzər dənizinə çıxmaq üçün yollar axtarır. Ermənistan hansı yolla və hansı şərtlərlə Xəzər dənizinə çıxa bilər?
Baki-xeber.com-a görə, Ermənistanın Xəzər dənizinə çıxmaq ideyası son illər dəfələrlə gündəmə gəlib. Bunun səbəbi ölkənin quru ərazidə sıxışmış vəziyyətdə qalması, beynəlxalq tranzit marşrutlarından kənarda olması və iqtisadiyyatının ixrac imkanlarının zəifliyidir. Ermənistan Xəzərə çıxış tapmaqla, həm Orta Asiya ilə birbaşa əlaqələr qurmaq, həm də iri logistik mərkəzə çevrilmək istəyir.
Ermənistanın Xəzərə çıxmaq üçün ən əlverişli yolları Azərbaycan üzərindən (ən real, amma ən çətin yol) keçir. Zəngəzur dəhlizi (Mehri istiqaməti) açılacağı halda Ermənistan Naxçıvan-Azərbaycan-Xəzər limanlarına (Ələt, Bakı, Sumqayıt) çıxış əldə edə bilər. Lakin bunun üçün İrəvanla Bakı arasında sülh sazişi, sərhədlərin delimitasiyası və qarşılıqlı etimadın yaranması vacibdir. Hazırkı gərginlik fonunda bu, yaxın perspektivdə çətin görünür, amma ən qısa və iqtisadi cəhətdən sərfəli variant budur.
İkincisi, nəzəri baxımdan Ermənistanın Gürcüstan üzərindən Xəzərə çıxışı reallaşa bilər. Ermənistan yükünü Gürcüstanın Poti və ya Batumi limanlarına çıxarıb, oradan Qara dəniz-Xəzər istiqamətində (Azərbaycan limanları vasitəsilə) tranzit edə bilər. Bu, hazırda qismən işləkdir, amma Gürcüstan limanlarından Xəzərə çıxmaq üçün yenə də Azərbaycan ərazisindən keçmək lazımdır.
Üçüncü İran üzərindən çıxışdır. Ermənistan İranla sərhəddən Fars körfəzinə çıxa bilər. Fars körfəzi-Hind okeanı-Orta Asiya-Xəzər marşrutu mümkündür, amma çox uzun və bahalıdır.
Alternativ olaraq, İranın şimalındakı limanlardan (Ənzəli, Əmir) Xəzər dənizinə gəmilər vasitəsilə çıxmaq olar. Bu halda Ermənistan Xəzər dövlətləri ilə ticarət qura bilər, amma logistika baxımından yenə də yol uzun və risqlidir.
Beləliklə, regional sülh və əməkdaşlıq baxımından Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərini normallaşdırması əsas şərtdir. Onsuz Xəzərə ən qısa marşrut (Azərbaycan üzərindən) bağlı qalacaq.
Tranzit dəhlizlər yalnız ikitərəfli yox, həm də regional razılaşmalar tələb edir (Azərbaycan, Türkiyə, Gürcüstan, İran, Rusiya, Orta Asiya ölkələri).
İnfrastruktur investisiyaları baxımından dəmir yolları, avtomobil magistralları və logistik mərkəzlərin qurulması lazımdır. Ermənistanın iqtisadi gücü bu işlərdə yetərsizdir, buna görə də xarici sərmayəyə möhtacdır.
Geosiyasi faktora gəldikdə, ABŞ və Avropa İttifaqı Ermənistanı regional kommunikasiya layihələrinə cəlb etməkdə maraqlıdır, amma Rusiyanın mövqeyi həlledici olaraq qalır.
Ermənistanın Xəzərə ən real çıxış yolu Zəngəzur dəhlizindən keçən Azərbaycan marşrutudur. İran və Gürcüstan üzərindən alternativlər var, amma bu yollar uzun və baha başa gəlir. Ermənistanın Xəzər strategiyası yalnız regional sülh sazişlərinin imzalanmasından sonra gerçəkləşə bilər.
Akif NƏSİRLİ
