Bakıdan Parisə sərt sillə - dünya mediası Azərbaycanın möhtəşəm uğuruna heyrandır...
Məlum olduğu kimi, on günlük danışıqlardan sonra Yeni Kaledoniyanın müstəqillik tərəfdarları və əleyhdarları arasında Fransa tərəfindən tarixi hadisə kimi qiymətləndirilən razılaşma imzalanıb.
13 səhifəlik sənəddən ibarət razılaşmada Fransa daxilində xüsusi statusa malik Yeni Kaledoniya Dövlətinin yaradılması nəzərdə tutulur. Bu status kaledoniyalılara ikili vətəndaşlıq — Fransa və Kaledoniya vətəndaşı olmaq imkanı verir və onların kimliyini tanımaqla yanaşı, Fransa ilə əlaqəni də saxlayır. Sənədə görə, digər ölkələr də Yeni Kaledoniya Dövlətini tanıya biləcək.
Razılaşma yalnız institusional məsələlərlə məhdudlaşmır. O, eyni zamanda iqtisadi və maliyyə islahatları paktını da əhatə edir. Bu pakt Yeni Kaledoniya iqtisadiyyatının əsas sütunlarından biri olan nikel sənayesi üçün strateji planı da özündə ehtiva edir. Razılaşmanın qüvvəyə minməsi üçün 2026-cı ilin fevralında Yeni Kaledoniyada keçiriləcək referendumda təsdiq olunması nəzərdə tutulur. Yeni Kaledoniya ilə Fransa arasında əldə olunan son razılaşma layihələri və bu istiqamətdə atılan addımlar uzun illərdir müstəmləkəçilik əsarətində yaşamış kanak və digər yerli xalqların yeni tarixinin başlanğıcı olmaqla yanaşı, həm də bəzi önəmli amilləri özündə ehtiva edir. Uzun illərdir ki, müstəmləkəçilikdən əziyyət çəkən millətlərin üzləşdiyi çətinliklər Fransa kimi, digər Qərb dairələrinin də diqqətindən kənarda qalır, məsələlərə əksər hallarda biganə yanaşılır, həmin xalqların haqq səsi batırılırdı. Burada onu da qeyd edək ki, Azərbaycan qlobal platformalarda unudulmaqda olan, görməzdən gəlinən bu haqsızlıqları dəfələrlə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırıb. Belə ki, prezident İlham Əliyevin COP29-un açılışındakı çıxışında müstəmləkəçilik və hələ də müstəmləkə əsarətində qalan xalqların problemlərinə birbaşa toxunması bu məsələlərin beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılmasında mühüm rol oynadı. Azərbaycan bu addımı ilə yalnız regionda deyil, qlobal miqyasda da ədalət və bərabər hüquqlar uğrunda çıxış edən dövlət mövqeyi sərgilədi. Ölkəmiz nümayiş etdirdi ki, qlobal miqyasda hər zaman haqlı olanın, haqlı olsa da, zəif olduğu üçün əzilənin və ədalətin tərəfindədir. Azərbaycanın təşəbbüsləri və qabartdığı problemlərdən dolayı beynəlxalq ictimaiyyətdə formalaşan təzyiqlər Fransa rəhbərliyini məsələyə diqqət ayırmağa vadar etdi. Fransa rəhbəri Emmanuel Makronun Yeni Kaledoniya ilə danışıqlarda kompromisə hazır olmaqla bağlı mövqe nümayiş etdirməsi, nəticə etibarilə əldə edilən razılaşmaları Azərbaycanın bu istiqamətdəki fəaliyyətinin nəticəsi, yəni, uğuru kimi qiymətləndirmək olar. Bütün bunlar bir daha təsdiqləyir ki, Azərbaycan təkcə regionda deyil, beynəlxalq miqyasda da söz sahibidir. Məsələnin bu tərəfinə nəzər salan Rusiyanın “Vzqlayd” qəzeti yazır: “Bu dəfə fransızlar Parisin mərkəzindən 15 km aralıda - Yeni Kaledoniya dövlətinin yaradılması haqqında müqavilənin imzalandığı Buqivalda təslim oldular. Yerli aborigen əhali - kanaklar uzun müddət Avstraliyanın sağ tərəfindəki adalar qrupunun müstəqilliyi uğrunda mübarizə aparıb. Bu, Fransanın müntəzəm olaraq üzləşdiyi haldır. Əbəs yerə deyil ki, Fransa silahlı qüvvələrinin bayrağının rəngi, məşhur bir lətifəyə görə, ağdır. Formal olaraq, bu, təslim olmaq deyil, kompromisdir: Yeni Kaledoniya Parisdən müəyyən himayədarlıq saxlayacaq, lakin öz vətəndaşlığının və suveren xarici siyasətinin tətbiqinə qədər görünməmiş muxtariyyət alacaq. Yalnız Bosniyadakı serblərdə oxşar bir şey var, lakin onlar belə geniş özünüidarə üçün bir neçə il mübarizə aparmalı oldular. Makron demək olar ki, döyüşmədən təslim oldu. Fransızların Okeaniyanın nə Polineziya, nə də Mikroneziya olmayan hissəsi olan Melaneziya xalqına qarşı cinayətləri saysız-hesabsızdır. Bununla belə, kanaklar yeni dövlətin yarısı belə deyil. Orada ağ fransızlar, asiyalı miqrantların nəsilləri və müxtəlif mestizolar yaşayır. Onlar qorxduqları üçün Parisə sadiq qaldılar. Bəziləri kanak milli dövlətinin yerli iqtisadiyyatın formasını təyin edən Fransız subsidiyalarını itirəcəyindən qorxurdular. Digərləri vaxtilə öz torpaqlarından qovulmuş və 20-ci əsrin ikinci yarısına qədər səsvermə hüququ olmayan melaneziyalıların qisasından qorxurdular.
Son illərdə vəziyyət kəskinləşmişdi: Yeni Kaledoniyada bəzi səsvermə hüququ 1998-ci ildən sonra adalara köçənlərə, o cümlədən Fransadan olan fransızlara verilmir. Amma bu üstünlüyünə baxmayaraq, kanaklar son üç müstəqillik referendumunu 5%-lik nəticə ilə uduzublar. 1980-ci illərdə Kaledoniya üsyanından sonra Parislə əldə edilmiş razılaşmaya görə, bu, kanakların Fransadan ayrılmaq üçün son cəhdi olmalı idi. Sonra kanaklara Fransada Fransadan gələn müstəmləkəçilərlə mübarizə aparmaq öyrədildi. 1980-ci illərə qədər onlar və loyalçılar arasında qarşıdurma üç referendumun keçirilməsinə dair razılaşma ilə başa çatan vətəndaş müharibəsi xarakteri almışdı. Kanaklar burada istədikləri nəticəni əldə edə bilmədilər. Nəzəri olaraq bu, kaledoniyalı fransızların qalib gəldiyi anlamına gəlməlidir. Lakin tarix onlara Emmanuel Makron kimi lider göndərdi: xarakterik təlaşlılığı ilə o, yenə uğursuzluğa düçar oldu.
Ada sakinlərinin əksəriyyətinin Parisə sadiq olduğu və iqtisadi cəhətdən ondan asılı olduğu bir şəraitdə kanaklar ümid edə bildiklərindən qat-qat artıq nailiyyətlər əldə ediblər. Kritik vəziyyətdə digər fransızlar tərəfindən xəyanət edilməyəcək fransız yoxdur və Makronun bütün prezidentliyi sonsuz bir kritik vəziyyət olub. Məhz Makronun dövründə Fransa müstəmləkə imperiyasının qalıqlarının parçalanması süqut şəklini aldı: “Qoca camışa artıq ehtiyac yoxdur!.. Onu buradan qovurlar. Orada xoş qarşılanmır”. Onun dövründə fransızlar Malidən, Mərkəzi Afrika Respublikasından, Burkina-Fasodan, Nigerdən, Çaddan qovuldu... Qabon da qərarsızdır və ondan başqa Afrikadakı yeganə əhəmiyyətli fransız hərbi varlığı kiçik Cibutidədir. Əgər Makron söz verdiyi kimi Ukraynaya qoşun göndərmək qərarına gəlsə, onlar da oradan qovulacaqlar. Öz ərazisində kanaklara uduzan müsyö Makron Rusiyanı hədələyəndə həddən artıq yük altına girir. Paris Afrikadan köçü Moskvanın artan təsiri ilə əlaqələndirir. Bununla belə, Yeni Kaledoniyanı fransızlardan alan ruslar deyildi. Bakılılar idi. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Qoşulmama Hərəkatına beş il və yaxın sədrlik edib. Əiyev bu vəzifədən bir məqsəd üçün də - Fransa müstəmləkəçiliyi ilə mübarizə aparmaq üçün istifadə etdi. Konkret olaraq Bakı israr edir ki, Fransa dünya tarixindəki ən qəddar, ən cinayətkar, ən iyrənc müstəmləkəçilik siyasəti yürüdür. Bununla razılaşmamaq çətindir. Azərbaycanlıların Qarabağ münaqişəsindən əvvəl, Qarabağ münaqişəsi zamanı və ondan sonra erməniləri dəstəklədikləri üçün fransızlarla münasibətləri yaxşı deyil. Bu fonda Azərbaycanın Fransaya zərbəsi etiraf etmək lazımdır, yetişmiş xurma kimi parlaq oldu. 2024-cü ilin fevralında Əliyev növbəti andiçmə nitqində xarici siyasət prioritetlərinin dəyişdirilməsini açıqladı. Əgər əvvəllər hər şey Ermənistanla qarşıdurmanın kölgəsində qalırdısa, indi “gündəmdə deyil”: Bakının dünya səhnəsində yeni düşmənləri var – islamofobiya və fransız müstəmləkəçiliyi. Əliyevin fransız neokolonializminə qarşı mübarizəsi həqiqətən nəticə verdi. Əliyevin çıxışından üç ay sonra kanakların Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı üsyanı başladı. İş o yerə çatdı ki, bəzi melaneziyalılar müttəfiqləri Azərbaycanın bayraqları altında üsyan etdilər. Azərbaycan bayraqlarını Okeaniyaya qədər getməsi isə sadə məsələ deyil”.
Nahid SALAYEV
