Azərbaycan-Türkmənistan əlaqələrində yeni mühüm enerji səhifəsi açılır
Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun Azərbaycana səfəri, aparılan müzakirələr regiondan kənarda da xüsusi diqqətlə izlənir. Çünki bu səfər iki ölkə arasında münasibətlərə yeni təkan verməklə yanaşı, həm də Avrasiyada enerji sektorunda ciddi dəyişikliklərlə nəticələnə bilər.
Məsələnin bu tərəfinə nəzər salan Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “Türkmənistan Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov prezident İlham Əliyevin dəvəti ilə qızı Oğulcahan Atabayevanın müşayiəti ilə iyulun 16-da Bakıya ikigünlük səfərə gəlib. İki ölkə liderləri arasında danışıqların mərkəzi mövzusu enerji sahəsində əməkdaşlığın, o cümlədən Türkmənistanın infrastrukturunu Azərbaycan ərazisindən keçən Cənub Qaz Dəhlizi ilə birləşdirəcək, İran və Rusiyadan keçən marşrutlardan asılılığı aradan qaldıracaq Transxəzər qaz kəmərinin tikintisi perspektivlərinin müzakirəsi olub. Aşqabadın Xəzərin dibi ilə boru kəmərinin tikintisinin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı siyasi qərar qəbul edəcəyi gözlənilir.
Türkmənistandan olan qonaqla görüşən Azərbaycan dövlətinin başçısı ona “əziz qardaş” deyə səmimi müraciət etdi və səfərin əsas məqsədini - ikitərəfli münasibətlərə nəzərəçarpacaq yeni təkan verəcəyini açıq şəkildə vurğuladı. Qurbanqulu Berdiməhəmmədov cavab olaraq ikitərəfli münasibətlərin səviyyəsini üç sözlə müəyyən edib: qardaşlıq, mehriban qonşuluq, əməkdaşlıq. İlham Əliyev iki ay əvvəl Avropa İttifaqının nümayəndələri ilə bir sıra görüşlərdən sonra Qurbanqulu Berdiməhəmmədova Bakıya dəvət göndərib. Yada salaq ki, Azərbaycan lideri Avropa diplomatiyasının rəhbəri Kaja Kallas ilə iki dəfə - aprelin 25-də Bakıda və mayda Albaniyanın paytaxtı Tiranada Avropa Siyasi Birliyinin VI sammiti çərçivəsində görüşüb. Bundan əvvəl, aprelin 1-də Almaniya prezidenti Frank-Valter Ştaynmayerin Bakıya, ardınca Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının 11-ci nazirlər iclasında iştirak edən Avropa İttifaqının enerji və mənzil-məişət məsələləri üzrə komissarı Dan Yorgensenin səfəri olub. Bu görüşlərdə Azərbaycan qazının Aİ-yə tədarükünün artırılması məsələsi müzakirə olunub. Brüssel potensial mənbələrdən hansının Rusiya qazını əvəz edə biləcəyi sualına cavab axtarır. Onların arasında Azərbaycan və Türkmənistan da var. Hazırda Azərbaycan Avropaya ildə təxminən 13 milyard kubmetr qaz tədarük edir. Brüssel əlavə olaraq 14 milyard kubmetr qaz alacağını gözləyir. Bu o deməkdir ki, diqqət daha bir problemin həllinə - yanacaq Avropaya gedən Cənub Qaz Dəhlizinin gücünün ildə 10 milyard kubmetrdən 20 milyard kubmetrədək genişləndirilməsinə yönəlib. İlham Əliyev Aİ-ni Cənub Qaz Dəhlizi nin ləng genişlənməsinə görə dəfələrlə tənqid edib. O, 2030-cu ilə qədər ixracı demək olar ki, 8 milyard kubmetr artıracağını vəd edir, lakin bu, Aİ-nin yaşıl enerjiyə keçidini elan etdiyinə görə qeyri-müəyyən olan investisiyalar və uzunmüddətli müqavilələr tələb edir. Digər tərəfdən, Bakı digər mənbələrdən əlavə həcmlər cəlb etməklə də Aİ-nin artan tələbini ödəmək istəyir. Həm də hasil edilən Azərbaycan qazının hamısı artıq müqavilə bağlanıb. Rəsmi məlumatlara görə, 2024-cü ildə Azərbaycanda 50,3 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. Bunun 25,2 milyard kubmetri 12 ölkəyə ixrac edilib. Üfüqdə 13-cü ölkə, Suriya peyda olub.
Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Xalq Məsləhətinin sədri Qurbanqulu Berdiməhəmmədov özü də Avropa nəşrinə müsahibəsində demişdi: "Aşqabad Avropa İttifaqı ölkələrinə qaz ixracı məsələsində avropalı tərəfdaşlarla əməkdaşlığa hazırdır. Transxəzər marşrutu tədarükün ən perspektivli marşrutlarından biri hesab olunur". Bununla belə, Türkmənistanın Brüsseldəki yaz enerji forumlarında iştirakına və xarici işlər naziri Rəşid Meredovla Kaya Kallas arasında son telefon danışığı da daxil olmaqla aktiv diplomatik təmaslara baxmayaraq, Aşqabad hələ də gözləmə mövqeyini saxlayır. Təchizatların şaxələndirilməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən Transxəzər marşrutu layihəsinin özü müzakirə səviyyəsində qalıb. Onun yolunda əsas maneələr hələ də hazırda 5 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilən maliyyə çatışmazlığı, eləcə də Türkmənistan təbii qazının alınması üçün zəmanətli və uzunmüddətli müqavilələrin olmamasıdır. Türkmənistan öz qazının satışında subyekt olaraq qalmaq istəyir.Brüssel həmçinin türkmən qazının birbaşa tədarükündə maraqlı deyil, həm də onun emalına: polimerlərin, gübrələrin və sintetik yanacağın istehsalına sərmayə qoymağa hazırdır. Bu cür layihələr ekspert səviyyələrində və təqdimatlarda, o cümlədən Brüssel Enerji Klubu çərçivəsində müzakirə olunur.
Cənubi Qafqaz Politoloqlar Klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadənin sözlərinə görə, yaranmış məsələlərin həlli kifayət qədər mümkündür. Prezident İlham Əliyev və Rəşid Meredov arasında 2025-ci il iyulun 4-də İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Xankəndidə keçirilən 17-ci Zirvə Toplantısı çərçivəsində baş tutan görüş əsas görüş bu mənada mühüm əhəmiyyət kəsb edib: “Danışıqlarda mərkəzi yeri enerji əməkdaşlığının inkişafı, o cümlədən türkmən qazının Avropaya tədarükü perspektivləri tutub. Tərəflər Türkmənistanı Azərbaycanın bir sıra Avropa İttifaqı ölkələrinə qaz tədarük etdiyi artıq fəaliyyət göstərən Cənub Qaz Dəhlizinə birləşdirmək imkanlarını ətraflı müzakirə ediblər". O əlavə edib ki, Türkmənistan tərəfi infrastruktur, qaz emalı və birgə logistika layihələri üzrə investisiya təkliflərini əhatə etməklə iqtisadi əməkdaşlığı intensivləşdirməyə hazır olduğunu bildirib. "Xankəndidəki görüş onunla əlamətdar olub ki, uzun fasilədən sonra tərəflər qaz sahəsində əməkdaşlığın bərpası perspektivlərini yaxından müzakirə ediblər", - ekspert vurğulayıb. Vəlizadənin sözlərinə görə, daha bir əsas məsələnin həllinə ehtiyac var: bu yaxınlarda Türkmənistan tərəfi Azərbaycanın guya İranın iştirak etdiyi svop əməliyyatları çərçivəsində türkmən qazını ucuz qiymətə aldığından, daha sonra isə Cənub Qaz Dəhlizi infrastrukturu vasitəsilə Avropaya xeyli yüksək qiymətlərlə satmasından narahatlığını ifadə edib. "Lakin Aşqabad sübut təqdim edə bilmədi, bu, mahiyyət etibarı ilə mümkün deyildi. Axı əldə edilən razılaşmalar həcmləri və qiymətləri açıq şəkildə müəyyənləşdirdi və Azərbaycan bütün öhdəliklərini qüsursuz yerinə yetirdi", - ekspert hesab edir. Yaranan fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaq üçün tərəflər danışıqlar prosesini intensivləşdirib. Türkmənistan liderinin Bakıya budəfəki səfəri analitiklərin və diplomatların xüsusi diqqətini çəkib, çünki onu ilk dəfə rəsmi görüşlərdə qızı Oğulcahan Atbayeva müşayiət edib. Bu hadisə, ekspert Derya Qarayevin qeyd etdiyi kimi, onun təkcə beynəlxalq səhnədə ictimai debütü deyil, həm də onun dövlət fəaliyyətindəki rolunun perspektivlərinə işarə edir. Qayğıya ehtiyacı olan uşaqlara yardım göstərən xeyriyyə fondunun tibb işləri üzrə vitse-prezidenti Oğulcahan Atabayevanı Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyeva qəbul edib”.
Ramil QULİYEV
