Tramp Putinə qarşı sərt addımlar üçün 50 gün gözləməyəcək...
ABŞ prezidenti Donald Tramp səlahiyyət müddətində ilk dəfə olaraq Ukraynaya irimiqyaslı silah tədarükünün başlayacağını açıqlayıb. O, həmçinin Kiyevlə qarşıdurmanı dayandırmaq üçün Moskvaya 50 gün vaxt verib, əks halda Rusiyadan enerji alan ölkələrin mallarına daha yüksək rüsumlar tətbiq olunacaq.
NATO-nun baş katibi Mark Rutte ilə görüşündə Tramp deyib: “Bu gün burada olmağımızın səbəblərindən biri də Rusiyadan çox narazı olmağımdır. 50 gün ərzində razılığa gəlməsək, çox yüksək rüsumlar qoyacağıq. Ümidvaram ki, bunu etməyə məcbur olmayacağıq”.
Amerika prezidentinin sözlərinə görə, Konqresdən hələ keçməmiş qanun olmadan da 100 faizlik tariflər tətbiq edə bilər. Tramp Konqresin Rusiyaya sanksiyalarla bağlı təşəbbüsünü dəstəklədiyini bildirib, lakin bunun lazım olub-olmayacağını hələ bilmir: “Mən buna həqiqətən ehtiyacımız olduğuna əmin deyiləm, lakin bunu etmələri, əlbəttə ki, yaxşıdır”. Sözügedən qanun layihəsini Trampın əsas müttəfiqlərindən biri, Cənubi Karolinadan respublikaçı senator Lindsi Qrem və Konnektikutdan olan demokrat Riçard Blümental hazırlayıb. Sənəddə təkcə Rusiyaya sanksiyalar deyil, həm də Rusiyadan neft, neft məhsulları, təbii qaz, uran və digər mallar alan ölkələrdən idxala 500 faizlik rüsum nəzərdə tutulur. Tramp bir daha vurğulayıb ki, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həlli ilə bağlı saziş çoxdan bağlanmalı idi: “Hiss edirdim, bizim təxminən dörd dəfə razılaşmaq şansımız olub”. Amerika prezidenti həmçinin ABŞ və NATO-nun avropalıların hesabına Ukraynaya Amerika silahlarının tədarükü ilə bağlı razılığa gəldiklərini açıqlayıb. Bu tədarüklərin koordinasiyası ilə NATO və Birləşmiş Ştatların alyansdakı daimi nümayəndəsi məşğul olacaq: “Bu, bizim bağladığımız çox böyük sövdələşmədir. Söhbət Birləşmiş Ştatlardan alınacaq, NATO-ya veriləcək və sürətlə döyüş meydanına çatdırılacaq milyardlarla dollar dəyərində hərbi texnikadan gedir”. Tramp ayrıca vurğulayıb ki, silahların xərclərini Amerika vergiödəyiciləri deyil, NATO üzvləri ödəyəcək. Tramp Ukraynaya əlavə “Patriot"” hava hücumundan müdafiə sistemlərinin tədarükü üzərində xüsusi dayanıb və onların çox tez çatdırılacağını bildirib. ABŞ prezidentinin dediyinə görə, 17-yə qədər belə sistem göndərilə bilər. Açıq məlumatlara görə, indiyədək Ukraynaya azı 7 “Patriot” qurğusu göndərilib.
Hələ apreldə Ukrayna heç bir şərt irəli sürmədən atəşkəsə razılaşıb, lakin Rusiya faktiki olaraq bu təklifi rədd edib. Əvəzində döyüşləri dayandırmadan danışıqlar aparmağı təklif edib. İstanbulda keçirilən danışıqların iki raundu atəşkəslə bağlı deyil, məhbusların və cəsədlərin mübadiləsinə dair razılaşmalarla nəticələnib. Yeni raundun nə vaxt keçiriləcəyi və, ümumiyyətlə, olub-olmayacağı məlum deyil. Moskva atəşkəs və sülh üçün bir sıra şərtlərdə israr edir. Bu şərtlər arasında Ukrayna qoşunlarının Rusiyanın iddia etdiyi dörd vilayətdən çıxarılması da var. Demokratiyaları Müdafiə Fondunun Rusiya üzrə proqramının direktor müavini Con Hardi deyib ki, Trampın bəyanatı onun Ukrayna məsələsində doğru istiqamətdə irəlilədiyini göstərir. Lakin o, Putinə daha çox vaxt verməyin nə üçün lazım olduğunu sual edib: “Putin artıq çox aydın şəkildə göstərib ki, onun hazırda ciddi danışıqlar aparmaq niyyəti yoxdur, ona görə də mən Trampın sanksiyalarla bağlı niyə hələ də gözlədiyini bilmirəm”. Bununla belə, aydındır ki, Trampın son bəyanatı yanvarda vəzifəyə gəldikdən sonra onun çətin vəziyyətdə olan Ukraynaya ən böyük dəstək nümayişidir. Rusiya Federasiya Şurasının sədr müavini Konstantin Kosaçev isə məsələ ilə bağlı bildirib: “50 gün ərzində döyüş meydanında və Qərb hökumətlərini dəstəkləyən ictimai rəy sorğularında çox şey baş verə bilər. Əsas məsələ odur ki, bu, bizim əhvalımıza heç bir təsir etmir”. Beynəlxalq Münasibətlər Şurasının əməkdaşı Çarlz Kupçan deyib ki, Trampın Rusiya və Ukrayna mövqeyindəki dəyişiklik olduqca diqqətçəkicidir: “Son bir neçə ayda siz Trampın Putinə qarşı getdikcə daha sərt mövqeyə keçməsini müşahidə etmisiz. Düşünürəm ki, son bəyanat mümkün olduğu qədər irəli getməsə də, burada konkret bir irəliləyiş var”. Keçmiş ABŞ diplomatı və RAND Korporasiyasının analitiki Bill Kortni isə deyib ki, Tramp müharibəni bitirmək üçün çox səy göstərib və Putinin onun təşəbbüsünü rədd etməsi administrasiya üçün olduqca utancverici olub. Lakin o əlavə edib ki, Putin artıq həddini aşıb və bununla da Trampı özünə qarşı çevirib. Tramp bildirib ki, əgər Rusiya 50 gün ərzində, sentyabrın əvvəlinə qədər atəşkəsə razılaşmasa, o, “ikinci dərəcəli” tariflər tətbiq edəcək. Trampın bu şərhi qeyri-müəyyən olub və çaşqınlıq yaradıb. ABŞ prezidenti tariflərin hansı ölkələrə tətbiq olunacağını deməyib. Konqresdə müzakirədə olan Rusiya sanksiyaları qanun layihəsində eyni termin istifadə olunur və Rusiya nefti alan ölkələri də hədəf alır. Neft ixracatı Rusiyanın federal büdcə gəlirlərinin təxminən üçdə birini təşkil edir. Çin, Hindistan və Türkiyə Rusiyanın əsas neft alıcılarıdır. Türkiyə NATO üzvüdür, Hindistan isə ABŞ, Avstraliya və Yaponiyanın da daxil olduğu diplomatik tərəfdaşlıq təşkilatının - QUAD-ın üzvüdür. Bill Kortni qeyd edir: “Hindistana təzyiq göstərmək asan olmayacaq, çünki o, QUAD-da ABŞ-nin tərəfdaşıdır, Çin isə nadir torpaq elementləri kimi bəzi sahələrdə ABŞ üzərində təsir gücünə malikdir”. CNN Ağ evin adı açıqlanmayan rəsmisinə istinadən xəbər verib ki, Tramp “ikinci dərəcəli” tariflər deyərkən Rusiyaya 100 faiz tarifləri və Rusiya neftini alan digər ölkələrə ikinci dərəcəli sanksiyaları nəzərdə tutur. “İkinci dərəcəli” sanksiyalar güclü vasitədir və Çin, Hindistan, Türkiyədəki maliyyə institutlarını və digər qurumları Rusiya ilə iş görməkdən çəkinməyə məcbur edə bilər. Mütəxəssislər bildirir ki, yeni sanksiyalar tətbiq olunsa belə, onların icrası gücləndirilmədiyi təqdirdə təsiri az olacaq. Yeni Amerika Strategiyası Mərkəzinin analitiki Reyçel Zimba bildirir: “Düşünürəm ki, Rusiya sanksiyalarının icrası məsələsində siyasi iradə yetərli deyil - bu, bəlkə də, Çinlə bağlı ixrac nəzarəti və ya hətta İrana qarşı sanksiyalarla bağlı gündəmlə müqayisədə fərqlidir”. Vaşinqtondakı Atlantik Şurasının sanksiyalar üzrə eksperti Kimberli Donovan isə deyib ki, ABŞ Rusiyanı danışıqlar masasına oturtmaq istəyirsə, Rusiyanın neft sənayesinə qarşı daha sərt davranmalıdır: “Düşünürəm ki, biz Putinə təzyiq vasitəsi olaraq, İranla etdiyimiz kimi, Rusiya neftinə sanksiya tətbiq etmək üçün addımlar atmalıyıq”. Ekspertlər qeyd edir ki, ABŞ və Rusiyanın münasibətlərində sərtlik Ukrayna cəbhəsində döyüşlərin daha da şiddətlənməsi ilə özünü göstərəcək. Bundan itirən isə yenə Ukrayna olacaq.
Samirə SƏFƏROVA
