Bakıda qapalı Suriya-İsrail danışıqlarında hər tərəfdən bir nəfər iştirak etdi... Çox ilginc...
Elşən Manafov: “Suriyanın Colan təpələri ilə bağlı məsələdə İsrailə güzəştə gedəcəyi istisna edilməməlidir”
İsrail və Suriya arasında Azərbaycanın vasitəçiliyi ilə Bakıda danışıqlar keçirilib. Qeyd edilib ki, iyulun 12-də İsraildən bir nümayəndə və Suriyadan bir nümayəndə Azərbaycanda görüşüb.
Görüş Suriyanın keçid dövrü üzrə prezidenti Əhməd Əl Şaraanın Bakıya səfəri çərçivəsində baş tutub və Suriya ilə İsrailin son iyirmi ildə düşmənçilik münasibətlərində olduğunu nəzərə alsaq, bu, əlamətdar hadisə olub.
O da məlum olub ki, görüşdə İsrailin Suriya ərazisindəki hərbi mövcudluğu ilə bağlı məsələlər müzakirə olunub. Məlumat üçün qeyd edək ki, Bəşər Əsədin devrilməsindən sonra İsrail Ordusu Colan yüksəkliklərini aşaraq Suriya ərazisinə daxil olmuşdu.
Maraqlıdır, Suriya-İsrail münasibətlərini nizama salmaq nə qədər real görünür? Nəzərə alaq ki, Colan təpələri üstündə tərəflər arasında böyük ziddiyyət var və heç kim güzəşt edənə oxşamır.
“Bakı iki ölkə arasında qarşılıqlı maraq doğuran məsələlərin həlli üçün təsadüfi olaraq platforma kimi düşünülməyib”
Sözügedən məsələ ilə bağlı fikirlərini “Bakı-Xəbər”lə bölüşən politoloq Elşən Manafov buna bir neçə aspektdən yanaşdı: “Əhməd əl-Şaraanın başçılıq etdiyi Suriya keçid hökumətinin qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri regionun təhlükəsizlik problemlərinə, onun perspektiv geosiyasi konfiqurasiyasına, nəhayət enerji layihələri ilə bağlı məsələlərə Qərbin və İsrailin baxışlarına rəsmi Dəməşqin mövqeyini sərgiləməkdir. Bu mövqe Qərbi və İsraili təmin edəcəyi təqdirdə onun rəhbərlik etdiyi hökumətin legitimliyi bəlli güclər tərəfindən tanınacaq. Suriyaya tətbiq edilən sanksiyalar aradan qaldırılacaq. Bu sanksiyalar Suriyada Əsəd hakimiyyətinin devrilməsi üçün Qərb tərəfindən tətbiq edilib. Əsəd rejimi artıq mövcud deyil. Suriya ərazisinə məlum hadisələrə görə nəzarət imkanlarını itirmiş Əsəd hökuməti Qərbin Türkiyəni təhdid edən PKK terrorçu birləşmələrinin də qarşısını ala bilməyib. Belə bir şəraitdə Ərdoğan uzaqgörənlik nümayiş etdirərək, PKK faktorunun öhdəsindən gələ bilməyən Əsəd hakimiyyətinin Təhrirçilər vasitəsilə devrilməsinə qərar verir və nəticə etibarı ilə Dəməşqdə Ankaranın maraqlarına cavab verən gücün hakimiyyətə gəlməsinə nail olur və burada Qərbi və İsraili qabaqlayır. Türkiyənin NATO-dakı çəkisini nəzərə alaraq, Tramp İsrail və Türkiyə arasında Dəməşqdəki hakimiyyətlə bağlı məsələdə Ankaraya güzəştə gedir. Lakin əl-Şaraanın da qarşısında ilk növbədə İsrailin təhlükəsizliklə bağlı qayğılarına anlayışla yanaşılma kimi vəzifələr qoyulur. Bu vəzifələr İsrail tərəfindən hələ 50 il əvvəl işğal edilmiş və əslində Suriyaya aid olan Colan təpələrinin Suriya tərəfindən İsrail ərazisi kimi tanınması, İranın Suriyada proksi qüvvələrinin bərpasına yol verməmək, Livan Hizbullahına qarşı İsrailin mübarizəsində ona mane olmamaq və s. dayanır”.
Politoloq hesab edir ki, Suriyada keçid hökumətinin mövqelərinin güclənməsi rəsmi Ankaranın və onunla müttəfiqlik münasibətlərində olan Bakının maraqlarına cavab verir: “Bundan ötrü adıçəkilən tərəflər Suriyanın vətəndaş müharibəsi və xarici hərbi müdaxilə zamanı dağıdılmış infrastrukturunun qısa zamanda bərpasında, onun enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında maraqlıdır. Türkiyə İsraillə münasibətlərdəki gərginliyə görə Suriyanın keçid hökuməti və İsrail arasında münasibətlərdə moderator rolunda çıxış edə bilmir. Halbuki, Azərbaycan region dövlətləri, o cümlədən Türkiyə və İran, habelə İsrailin özü ilə yüksək səviyyədə qarşılıqlı etimad doğuran münasibətlərə malik olduğundan, tərəflər arasındakı problemlərin nizama salınması üçün moderatorluq imkanlarına malikdir. Suriyanın keçid hökuməti ilə münasibətlərdə rəsmi Bakı bu ölkənin enerji infrastrukturunun bərpası məqsədilə cəlbedici təkliflərlə çıxış edir. Müharibəyə qədər Suriya günə 300-400 min barrel neft istehsal edən bir ölkə idi. Üstəlik, bir günə 30 milyon kubmetr qaz istehsal edirdi. Müharibə nəticəsində onun neft istehsalı 100 min barrelə qədər aşağı düşüb. Üstəlik, bu ərazilər ABŞ-a tabe olan PYD-nin nəzarətindədir. Rəsmi Bakı Hələb-Əl Bab kəmərinin rentabelliyini Türkiyə ərazisindən keçən kəmərlə bərpa etməyi təklif edir. Üstəlik, Azərbaycanın SOCAR neft şirkəti İsrailin Tamar layihəsində 10 faizlik pay ilə təmsil olunmaq imkanı əldə edə bilər. Bir sözlə, rəsmi Bakı Türkiyənin özünün də iştirak etdiyi bu layihədə regionun təhlükəsizlik problemlərinin həllinə töhfə vermək imkanı ilə yanaşı, ciddi maliyyə dividendləri də əldə edə bilər. Onun regional nüfuzu yüksələ bilər. İyulun 12-də Suriya keçid hökumətinin başçısı Əhməd əl-Şara ilə yanaşı paytaxtımıza Suriya Təhlükəsizlik Xidmətinin rəsmilərinin də gəlişi göstərir ki, Bakı Suriya və İsrail arasında qarşılıqlı maraq doğuran məsələlərin həlli üçün təsadüfi olaraq platforma kimi düşünülməyib. Suriyanın isə Colan təpələri ilə bağlı məsələdə İsrailə güzəştə gedəcəyi istisna edilməməlidir. Əvvəla, onun legitimliyi və deməli, Suriyanın perspektiv təhlükəsizliyi və stabilliyi bu problemin həllindən asılıdır. Colan yüksəklikləri İsrail ərazisinə bəlli yüksəkliklərdən nəzarəti təmin etdiyindən, İsrailin bu məsələdə Suriyanın güzəştə getməsi üçün ABŞ vasitəsilə ona təzyiq edəcəyi gözləniləndir”.
Vidadi ORDAHALLI
