Əliyev-Paşinyan görüşünə Rusiyadan ikibaşlı rəylər gəlir...
Azərbaycan və Ermənistan hakimiyyəti arasında ilk birbaşa yüksək səviyyəli danışıqlar dünya mediasının da xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Budəfəki görüşün bir sıra parametrlər baxımından fərqləndiyi də diqqətə çatdırılır.
Məsələ ilə bağlı Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “Ermənistan və Azərbaycan hakimiyyəti arasında ilk birbaşa yüksək səviyyəli danışıqlar Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) baş tutub. Əvvəllər dövlət başçıları yalnız müxtəlif beynəlxalq sammitlərdə görüşürdülər. Tərəflər hələ mart ayında mətni razılaşdırılan sülh müqaviləsinin imzalanmasını müzakirə etmək üçün beş saat vaxt sərf ediblər. Ciddi praktiki nəticə əldə olunması haqda məlumat olmasa da, görüş faydalı oldu.
Görüşdən öncə Ermənistanın baş nazirinin mətbuat katibi Nazeli Baqdasaryan Nikol Paşinyanın planlarından danışıb, sanki ümumiyyətlə, xüsusi bir şey planlaşdırılmayıb.
Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev də danışıqlardan sensasiya yaratmadı. Azərbaycan mediasının xəbər lentinə nəzər salsaq, tədbir ərəfəsində Paşinyanla görüşün mövzusu BƏƏ ilə Azərbaycan arasında hərtərəfli iqtisadi tərəfdaşlıq sazişinin imzalanmasından daha vacib deyildi. Düzdür, danışıqların fonu həqiqətən də ciddi bir şeyin hazırlandığını göstərirdi. Belə ki, Paşinyan iyunun 20-də İstanbulda daha əvvəl Əliyevi qəbul edən Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşüb. Hətta o zaman erməni KİV-ləri Qafqaz respublikalarının rəhbərlərinin Ankaranın vasitəçiliyi ilə fürsətdən istifadə edib dərhal sülh müqaviləsi bağlaya biləcəklərini, lakin heç görüşmədiklərini yazmışdılar. Lakin Ərdoğanın dediyi kimi, Ermənistan hakimiyyəti Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsində daha çox çeviklik nümayiş etdirməyə başlayıb. Türkiyə prezidenti vurğulayıb ki, bu layihə bütün Cənubi Qafqazın rifahına gətirib çıxaracaq, lakin ilk növbədə İrəvan və Bakı sülh barədə razılığa gəlməlidir. Paşinyanla Əliyev arasında danışıqlar iyulun 10-da səhər tezdən başlayıb. Əvvəlcə geniş tərkibdə danışıqlar aparılıb. Bakını prezidentdən başqa, baş nazirin müavini Şahin Mustafayev, xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov, Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev və prezidentin xüsusi tapşırıqlar üzrə xüsusi nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov təmsil ediblər. Paşinyan görüşə xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan, baş nazirin müavini Mher Qriqoryanı, Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryanı və parlamentin sədr müavini Ruben Rubinyanı gətirib. Bu tərkibdə onlar iki saata yaxın sülh müqaviləsinin imzalanmasını müzakirə ediblər, sonra Ermənistan və Azərbaycan başçıları tək qalıblar. Onlar daha 40 dəqiqə danışıblar, bundan sonra komandaları yanlarına qayıdıb və bir saat sonra yenidən liderlər tək qalıblar.
Nəhayət, Azərbaycan mətbuatının yazdığı kimi, beş saata yaxın davam edən danışıqlar “çox konstruktiv atmosferdə” keçib. Ermənistanın iqtidaryönlü mediası onları “pozitiv və hətta uğurlu” adlandırıb. Tərəflər digər məsələlərlə yanaşı, sərhədin delimitasiyası, Zəngəzur dəhlizinin açılması və inkişafı, sülh müqaviləsinin paraflanması ilə bağlı məsələləri müzakirə ediblər. Lakin Ermənistan və Azərbaycan Xarici İşlər nazirliklərinin rəsmi açıqlamaları daha təmkinli olub. Onlar ancaq sərhədin delimitasiyası və qarşılıqlı etimadı gücləndirmək üçün tədbirlərdən danışıblar. Paşinyan və Əliyevin komandaları həmçinin həm müxtəlif işçi qrupları səviyyəsində, həm də daha yüksək səviyyədə əlaqələri davam etdirmək barədə razılığa gəliblər. Eyni zamanda, Ermənistan və Azərbaycan başçıları danışıqlarla bağlı təəssüratlarını bölüşmək üçün mediaya açıqlama verməyiblər. Bununla belə, bəzi şeylər onların şərhləri olmadan da nəzərə çarpırdı. Əgər səhər erməni və azərbaycanlı siyasətçilər gülümsəyib, həvəslə əl sıxıblarsa, görüşdən sonra heç kim heç nəyə sevinməyib. Əliyev danışıqlar zalını o qədər sürətlə tərk edib ki, Azərbaycan nümayəndə heyətinin digər üzvləri ona yetişmək məcburiyyətində qalıblar. Paşinyan isə əksinə, yavaş-yavaş getdi və sanki alnının tərini silirdi. Eyni zamanda, erməni lider bir tərəfə getdi, onun silahdaşları isə digər tərəfə. Məlum olduğu kimi, İrəvan sənədin mətni razılaşdırıldıqdan sonra buna heç bir maneənin ola bilməyəcəyini iddia edərək, Azərbaycanla tezliklə sülh müqaviləsi bağlamaq istəyir. Bununla belə, Bakı bir neçə ilkin şərt irəli sürür: Ermənistan Konstitusiyasının preambulasında ərazi iddiaları məsələnin aradan qaldırlması və ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması. Paşinyan özü də Əsas Qanunun dəyişdirilməsinin əleyhinə deyil, lakin bunun üçün ona referendum keçirmək lazımdır. Minsk qrupuna gəlincə, Ermənistan hökuməti onun buraxılmasına razıdır, lakin sülh müqaviləsi bağlanandan sonra. MDB İnstitutunun Ermənistan bölməsinin rəhbəri Aleksandr Markarov BƏƏ-dəki görüşün ABŞ-ın marağına görə baş tuta biləcəyini istisna etməyib. “Dövlət Departamentinin rəhbəri Marko Rubio Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasının tərəfdarı olduğunu bildirib. Şayiələrə görə, ABŞ Zəngəzur dəhlizinə nəzarəti ələ keçirmək istəyir və Ermənistan hakimiyyəti bunun əleyhinə deyil”, - ekspert bildirib. Markarov onu da qeyd edib ki, Paşinyan hökuməti əvvəllər razılaşdırılmış sülh müqaviləsini imzalamağa hazırdır, lakin Azərbaycanın bunda nə dərəcədə maraqlı olduğu hələ məlum deyil. Eyni zamanda o, Bakının ilkin şərt kimi təkcə Konstitusiyanın və Minsk qrupunun tələblərini irəli sürdüyünə diqqət çəkib. Bundan başqa, Azərbaycan hakimiyyəti 300 minə yaxın azərbaycanlı qaçqının Ermənistana qaytarılmasından danışır. “Sülh müqaviləsinin imzalanması Azərbaycanı Ermənistanla üstünlüklər barədə danışıqlar aparmaq üçün bir sıra imkanlardan məhrum edə bilər. Xüsusilə, bu, təkcə ikitərəfli münasibətlərə deyil, həm də ümumən Orta Dəhliz və digər qlobal layihələrə bağlı pantürkist ideyaların inkişafına aid ola bilər”, - Markarov bildirib. Lakin o, BƏƏ-dəki danışıqların uğursuz nəticələndiyinə inanmır. Əksinə, tərəflər beş saat tərcüməçisiz danışıbsa, deməli, onların müzakirə edəcəkləri bir şey var idi. Cənubi Qafqaz Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Fərhad Məmmədov qeyd edib: “Hər iki tərəf vurğuladı ki, görüşdə nəinki fikir mübadiləsi aparılıb, həm də konstruktiv müzakirələr aparılıb. Bu, onların aktual məsələləri həll etmək istəyinin olması deməkdir”.
Nahid SALAYEV
