İsrail və Türkiyə yüksələn gərginlik içində - bəlkə Azərbaycanın hesabına geridönüş mümkün oldu...
Məlumat verildiyi kimi, cari il aprelin 9-da Azərbaycanda Türkiyə və İsrail nümayəndələrinin görüşü keçirilib və burada Suriyada arzuolunmaz insidentlərin qarşısının alınmasına yönəlmiş gərginliyin azaldılması mexanizmi müzakirə edilib.
Xatırladaq ki, bu, Suriyada gərginliyin azaldılması mexanizminin yaradılmasına həsr olunmuş ilk görüş olub və bu məsələ ilə bağlı işlər davam etdiriləcək. Daha sonra İsrail tərəfi görüş faktını təsdiqləyib. Yüksək rütbəli İsrail rəsmisi qeyd edib ki, Təl-Əviv Suriyadakı vəziyyətlə bağlı “qırmızı xətlərini” təqdim edərək öz mövqeyini ortaya qoyub.
Hadisələrin gedişi göstərir ki, Türkiyə və İsrail arasında Suriyada gərginliyin azaldılması üçün bundan sonra da dialoqa ehtiyac var. Özü də bunlar o fonda baş verir ki, ABŞ təhlükəsizlik rəsmiləri İsrail kəşfiyyat rəsmilərinə qoşunların iki ay ərzində Suriyadan mərhələli şəkildə çıxarılmasına başlanacağı barədə məlumat verib. Bildirilib ki, İsrailin Amerika qoşunlarını Suriyada saxlamaq üçün Vaşinqtona təzyiq göstərmək cəhdləri uğurlu olmayıb. Qeyd edək ki, ABŞ-ın Suriyada 2 min əsgəri olduğu bildirilir. ABŞ prezidenti Donald Tramp Türkiyənin böyük gücünün qarşısında 2 min əsgəri təhlükəyə atmayacağını və onları ərazidən çıxaracağını 2024-cü ilin dekabrında elan etmişdi. İsrail həmin qüvvələrin qalmasını istəsə də, ABŞ bunu rədd edir. Bu halda İsrail Suriyada Türkiyə qarşısında daha zəif duruma düşür. Amma Təl-Əviv geri çəkilmək niyyətində də deyil. Tərəflər arasında gərginliyin azalması isə yalnız dialoq və vasitəçilər sayəsində mümkün sayılır. Belə vasitəçi qismində yenə Azərbaycanın adı daha çox hallanır. Məsələyə yenidən toxunan “The Jerusalem Post” nəşri yazır: “Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev ADA Universitetində keçirilən mötəbər beynəlxalq forumda İsraillə Türkiyə arasında artan gərginlikdən narahatlığını bildirib. O, Azərbaycanın çoxdan hər iki xalqın yaxın dostu olduğunu və gərginliyin azaldılması və barışığın təşviqi üçün əlindən gələni etdiyini vurğulayıb. Təəssüf ki, İsrail indi Türkiyə ilə münasibətlərində yeni gərginlik dalğası ilə üz-üzədir. Türkiyənin Suriyada genişlənmiş hərbi və siyasi varlığını nəzərə alsaq, bu, faktiki olaraq onu İsrailin şimal qonşusu halına gətirəndə xüsusilə narahatedicidir. Heç kimə sirr deyil ki, Türkiyənin Suriyada artan iştirakının ardınca İsrail və Türkiyənin təhlükəsizlik xidmətləri arasında yerlərdə fəaliyyətin əlaqələndirilməsi üçün peşəkar səviyyədə əlaqələr qurulub. Qeyd edək ki, Suriyada İsrail üçün təhlükə yaradan hərbi obyektlər Türkiyə qüvvələri tərəfindən tutulmazdan əvvəl İsrail hava hücumları ilə hədəfə alınıb. Onların arasında Türkiyə Hərbi Hava Qüvvələrinin bölmələrinin yaxın gələcəkdə istifadə edəcəyi gözlənilən T4 aviabazası da var. Koordinasiyanın bu səviyyəsi qarşılıqlı anlaşmanı vurğulayır ki, heç bir tərəf birbaşa qarşıdurmaya can atmır. Bununla belə, vəziyyət təhlükəli dərəcədə qeyri-sabit olaraq qalır. Məsuliyyətsiz və qıcıqlandırıcı ritorika mövcud gərginliyi artırmağa davam edir və nəticədə münaqişəni alovlandıra bilər. Çox vaxt olduğu kimi, alovlu siyasilər tərəfindən edilən ehtiyatsız bəyanatlar təcrübəli peşəkarlar tərəfindən həll edilməli olan böhranlar yaradır. Bu məqamda biz Azərbaycanın nə qədər iş görə biləcəyini çox gözəl bilirik. Məhz 2016-cı ildə Bakının səyləri sayəsində İsrail və Türkiyə arasında ciddi diplomatik qırılma aradan qaldırıldı. Münasibətlərin sonrakı istiləşməsi bir neçə il davam etdi. İndi isə bu münasibətlər yenidən kəskin gərginlik altındadır. Dərin inamsızlıq və artan emosiya ilə müşahidə olunan bugünkü yüksək yanan iqlim şəraitində qarşılıqlı anlaşma və ortaq maraq adalarını müəyyən etmək vacibdir. Rasional, peşəkar diplomatiya vacibdir. İsraillə Türkiyə arasında müharibənin İrandan başqa kimin xeyrinə olacağını görmək çətindir. Regional təsirinin əhəmiyyətli dərəcədə zəifləməsi ilə İran belə bir münaqişəyə geosiyasi uğursuzluq kimi baxacaq.
Xaos və ekstremizmlə dolu və güclü idarəçiliyə malik olmayan sabitliyi pozulmuş Suriya Tehranın maraqlarına xidmət edəcək, xüsusən də oradakı mövcudluğunu nəzərə alsaq. Nə İsrail, nə də Türkiyə İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) Suriyaya qayıtmasını görmək istəmir. Bu baxımdan, Suriyanın sabitliyinin təmin edilməsi hər iki ölkə üçün nadir yaxınlaşma nöqtəsi ola bilər. Həm İsrail, həm də Türkiyə mənbələri Suriyada hər hansı hərbi toqquşmanın qarşısını almaq üçün iki ölkə arasında birbaşa texniki danışıqların aparıldığını təsdiqləyib. Yüksək səviyyəli nümayəndələr arasında ilk belə görüş aprelin 9-da Azərbaycanın paytaxtı Bakıda baş tutub. Çünki Azərbaycan həm İsrail, həm də Türkiyə ilə dərin, etimada əsaslanan əlaqələrə malik olan yeganə ölkə kimi unikal mövqedədir. Prezident Əliyevin hər iki xalqın rəhbərliyi tərəfindən böyük hörmət və etimada malik olması Azərbaycanı gərginliyin daha da artmasının qarşısını almaq üçün əsl potensiala malik güclü vasitəçiyə çevirir. Biz qonşularımızla sülh şəraitində yaşamaq istəyirik və çalışırıq. Ona görə də indiki böhranda Azərbaycanın sülhməramlı mövqeyi çox mühümdür. Bu, təkcə regionun sabitliyini təhdid edən deyil, həm də gözlənilməz nəticələrə səbəb ola biləcək münaqişədir. Bu, hələlik qarşısı alına bilən müharibədir”. İki aparıcı regional oyunçu arasında növbəti münaqişənin alovlanması, şübhəsiz ki, Yaxın Şərqdə onsuz da gərgin olan hərbi-siyasi vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə pisləşdirə və potensial geri dönməz nəticələrlə zəncirvari reaksiyaya səbəb ola bilər. Bakının Yaxın Şərq və Cənub-Qərbi Asiyanın iki əsas dövləti arasında dialoqda vasitəçi rolunun özü yeni mərhələyə işarə edir.Bu, Azərbaycanın regional miqyasda öz mövqeyini gücləndirmək və beynəlxalq aləmdə diplomatik çəkisini artırmaq üçün real potensiala malik olduğunu göstərir. Türkiyə də, İsrail də Azərbaycana yaxın və etibarlı tərəfdaş kimi baxır. Azərbaycan da tərəflərin barışması üçün bütün imkanlarını səfərbər edib.
Tahir TAĞIYEV
