çərşənbə günü, 19 fevral 2025
     

Türk dövlətlərinin “Ümumi dil”dən “Böyük dil” modelinə doğru hərəkəti başladı...

Image

Əkbər Qoşalı: "Belə məsuliyyətli mövzularda tələsmək də olmaz"

Türk Dövlətləri Təşkilatının qeyri-rəsmi Zirvə görüşünün Qarabağ Bəyannaməsinin 16-cı bəndində deyilir ki, süni intellekt layihələrinin uğurlu inkişafı üçün üzv dövlətlərin böyük dil modelinin yaradılmasının və mədəniyyətlərarası ünsiyyəti asanlaşdırmaq, təhsil platformalarını inkişaf etdirmək, səhiyyə texnologiyalarını təkmilləşdirmək və iqtisadi inteqrasiyanı təşviq etmək üçün böyük dil modeli formasında ümumi platformadan istifadənin vacibliyini qeyd edirlər.

Göründüyü kimi, burada böyük türk modeli və türk dövlətləri üçün vahid dildən, əlifbadan söhbət gedir. Ümumiyyətlə, böyük dil modeli diyəndə nə başa düşülür?

"Süni intellekt layihələri, eləcə də böyük çevrəyə malik təhsil, sağlıq platformaları inkişaf etdirilməli, təkmilləşdirilməli..." 

Sözügedən məsələni "Bakı-Xəbər"ə şərh edən Beynəlxalq "Alaş" Ədəbiyyat mükafatı laureatı, şair-publisist Əkbər Qoşalının fikrincə, tədbir Türk dünyası üçün önəmli hadisədir: "Türk Dövlətləri Təşkilatının Şuşa Zirvəsi əziz Şuşamız üçün, Azərbaycanımız üçün, bütövlükdə Türk dünyası üçün önəmli hadisədir – elə Şuşanın və tədbirin adı kimi Zirvə hadisəsidir. Nə bu Zirvə, nə Zirvədə qəbul edilmiş "Qarabağ Bəyannaməsi" birdən-birə baş verməyib. Bu işlər nəyi, nə vaxt, necə, harda və kiminlə etmək gərək olduğunu zərgər dəqiqliyi ilə bilərək yerinə yetirilir. – Atalar demiş, yüz ölçüb, bir biçərək... Yoxsa, (keçmiş adı ilə) "Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi" üzrə ATƏT-in keçmiş Minsk qrupu həmsədrlərinin məzmunsuz vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlarda, guya onlar bizə Şuşamı vəd edirdi? "5 + 2" deyirdilər – o da bizim çıxarlarımıza tam cavab vermirdi əlbəttə. Əlbəttə, indi biz əziz Şuşamızdayıq, Qarabağımızın hər yerindəyik, qardaşlarımızla Zirvəyə yığışırıq, "Böyük Qayıdış"ı həyata keçiririk; biz Gündoğar Zəngəzurdayıq, Günbatar Zəngəzura ləyaqətli dönüşü düşünürük və s. Uzun sözün qısası, Şuşa Zirvəsinin "Qarabağ Bəyannaməsi"ndə bütün əməli çalışma sahələrinin əhatə olunması çağdaş çağırışlara cavab verir, gələcək nəsillərə yol açır, dədələrimizin ruhunu şad edir. Əlbəttə, Azərbaycanın ev yiyəsi, təşəbbüsçüsü olduğu başqa beynəlxalq tədbirlərdə, platformalarda da süni intellekt, texnologiyalar, dijital aləm, virtual ilətişim və s. kimi mövzular diqqət mərkəzində olub. Türk dünyası ilə bağlı diqqət isə bir başqadır. Özəlliklə də, TDT üzvü olan Azərbaycan və Türküstandakı qardaş respublikalar dövlət müstəqilliyinin bərpasının 33-cü ildönümü ərəfəsindədir, ancaq ortaq dil, ortaq əlifba mövzusunda kamal sonuca varılmayıb. Əlbəttə, belə məsuliyyətli mövzularda tələsmək də olmaz. 33 ili isə həm yetərsiz, həm də yetərli müddət kimi xarakterizə etmək mümkündür. İndi bizim belə vurğular etməyimiz nə qınaq kimi, nə arxayınçılıq imkanları kimi dəyərləndirilməlidir. Bir şərəfli yola çıxmışıq, irəliləyirik, əsas odur, sonuc əldə edək. Yolumuz gül-çiçəklik deyil, xeyli qayğılar vardır, aram-aram qayğıları çözürük; ümid edir, təşviq edir və inanırıq ki, Qırğız Respublikası da nəhayət latın qrafikalı əlifba mövzusunda dəqiq yol xəritəsinə malik olacaq. Ümid edir, inanırıq ki, Özbəkistan və Qazaxıstan ikiqrafikalı əlifbadan təkqrafikalı əlifbaya qəti keçidi təmin edəcək; arzu edir, inanırıq, TDT üzvlərinin hamısı latın qrafikalı əlifba əsasında ortaq əlifba mövzusunu çox uzaq gələcəyə saxlamayacaq. Nə gizlədək, latın qrafikalı əlifbalarımızda da xeyli fərqliliklər vardır – hər hansı iki türk respublikasının əlifbası bir-biri ilə tam üst-üstə düşmür.  Burada obyektiv və subyektiv kimi görünən – belə təqdim edilən səbəblər vurğulana bilər; biz isə Türk birliyi vurğusu edirik, elə bilirik, bu, vurğuların ən doğrusu, ən üstünüdür. Atatürk deyirdi, "türk dili türk bilinci qədər doğaldır. Türk dili türk bilinci və dühası qədər məntiqlidir, yüksəkdir". "Qarabağ Bəyannaməsi"ndən gətirdiyiniz misal yalnız ortaq dil, ortaq əlifba anlayışını deyil, qarşılıqlı anlaşmanın texnoloji bazasını, o bazanın təkmilləşdirilməsini (də) ehtiva edir. Hazırda əlimizdə olan bəzi qaynaqlar dil uyğunlaşdırmalarında kobud yanlışlıqlar edir. Örnəyi, "google translate" proqramına mətn ümidli olmaq olmaz. Hesab edirəm, öz dilmanc proqramlarımız, öz elektron sözlüklərimiz gəlişdirilməlidir – "Qarabağ Bəyannaməsi" də bunu önərməkdədir. Ustadlarımızın dediyi kimi, mədəniyyət – insan əli, əqli və ruh gücü ilə yaradılmış bütün pozitivləri ehtiva edir. Dil, ünsiyyət də bu poiztivlərin önəmli, bəlkə ən önəmli hadisəsidir. Süni intellekt layihələri, eləcə də böyük çevrəyə malik təhsil, sağlıq platformaları inkişaf etdirilməli, təkmilləşdirilməli, bunlar da  sosial-iqtisadi bağlar üzərindən bütün digər əməli çalışma sahələrində işbirliyinə çağırmalı, həvəsləndirməlidir. Bax, bu anlamda "Qarabağ Bəyannaməsi"ndə dil modeli formasında ümumi platformaya vurğu edilməsi çox önəmli hadisədir. Ümid edirəm, ortaq türk qurumları, özəlliklə Beynəlxalq Türk Akademiyası, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, TÜRKSOY, TÜRKPA və əlbəttə, TDT Daimi Katibliyi "Qarabağ Bəyannaməsi"ndən irəli gələn məsələlərə candan-könüldən yanaşacaq, yeniliklərə imza atacaqlar".

Vidadi ORDAHALLI




DİGƏR XƏBƏRLƏR

VİDEO

ABŞ-ın Ukrayna siyasətində xaos başlayıb - VİDEO

Zaxarova təyyarə qəzası haqda qeyri-səmimi danışdı... - VİDEO

ABŞ Dövlət katibi Münhenə uça bilmədi, ya uçmaq istəmədi... - VİDEO

Zelenskinin Trampa bir təklifi Ukraynanı ağır zərbə altına qoydu... ABŞ ölkənin bütün resurslarını ələ keçirir - ŞOK sənəd yayıldı...

ABŞ və Rusiya Ukrayna müharibəsini həll edə bilmədi... Ancaq hələlik...

Ticarət ortaqlarımızda inflyasiya 15 faiz, bizdə 3 faiz necə ola bilər?..

SON XƏBƏRLƏR

19.02.2025 / 17:59
ABŞ-la Rusiyanın gizli Ukrayna razılaşması? - “Ərazilərin qaytarılması”...

19.02.2025 / 17:44
"İsgəndər" ballistik raketləri Qarabağa gizli şəkildə bu marşrutla daşınıb...

19.02.2025 / 17:31
Paşinyanın Avropa Birliyi qanunu Münhendə hesaba alınmadı...

19.02.2025 / 17:18
Tramp ABŞ-Rusiya masasında yer istəyən Zelenskini sərt “vurdu” - üç ildir niyə bunu etmirdiniz?

19.02.2025 / 17:08
Fermerlərin növbəti problemi - rayonlarda çoban tapılmır...

19.02.2025 / 16:55
Zelenskinin Trampa bir təklifi Ukraynanı ağır zərbə altına qoydu... ABŞ ölkənin bütün resurslarını ələ keçirir - ŞOK sənəd yayıldı...

19.02.2025 / 16:50
Birinci sinfə elektron qeydiyyatla bağlı valideynlərə müraciət edildi

19.02.2025 / 16:21
Putinlə Tramp gələn həftə görüşə bilər...

19.02.2025 / 16:13
Zelenskinin Trampa cavabı gecikmədi: “Kimsə məni indi əvəzləmək istəyirsə, o zaman bu, işləməyəcək”

19.02.2025 / 16:02
Zakir Həsənov Quru Qoşunlarının təlimini izlədi, tapşırıqlar verdi

19.02.2025 / 15:44
ABŞ-ın bütün diplomatik missiyalarının agentlik və nəşrlərə abunəliyi ləğv edilir...

19.02.2025 / 15:32
Bakıda Türkiyə-Azərbaycan media platformasının dəyirmi masası keçirildi

19.02.2025 / 15:32
Təyyarə qəzasında yaralanan şəxslərdən sonuncusu xəstəxanadan buraxılıb

19.02.2025 / 15:10
Bakıya qar gəlir, temperatur mənfi 3 dərəcəyə düşəcək - XƏBƏRDARLIQ

19.02.2025 / 14:20
Zelenski üçün “FATİHƏ” – Tramp şoumen aktyoru bitirir...

19.02.2025 / 13:50
Trampın Ukrayna üzrə xüsusi nümayəndəsi Keyt Kelloq Kiyevə gəlib

19.02.2025 / 13:45
Dövlət büdcəsindən vəsait alan 57 təşkilatda 13 milyon manatdan çox artıq və əsassız ödənişlər aşkarlandı

19.02.2025 / 13:11
Переговоры США - Россия. Интересные детали - ПРЯМАЯ ТРАНСЛЯЦИЯ

19.02.2025 / 12:33
"Azərbaycan hər zaman səmərəli və inklüziv çoxtərəfli sistemin güclü tərəfdarı olub" - Sahibə Qafarova

19.02.2025 / 12:20
"Azərbaycanla Türkiyə arasında media sahəsində qurulan strateji əməkdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu yerli medianın fəaliyyətində canlanma yaradıb" - Əhməd İsmayılov

19.02.2025 / 12:03
Braziliyalı futbolçu Azərbaycan klubundan ayrıldı

19.02.2025 / 11:55
Prezident Xocalının Ballıca kəndinə köçən bir qrup sakinlə görüşdü - FOTO

19.02.2025 / 11:50
Azərbaycan və Türkiyə arasında media sahəsində əməkdaşlığa dair tədbir keçirilib

19.02.2025 / 11:31
"Bu memorandum birgə layihələrin uğurla həyata keçirilməsi üçün möhkəm zəmin yaradıb"

19.02.2025 / 11:26
Tramp Zelenskiyə " hakimiyyətdən get" mesajı verdi...

19.02.2025 / 11:15
Prezident Xankəndi tikiş fabrikinin fəaliyyəti ilə tanış olub - FOTO/YENİLƏNDİ

19.02.2025 / 11:09
"Dünyada sülhə nail olmağın yeganə yolu çoxtərəfli əməkdaşlıqlardır"

19.02.2025 / 11:06
ABŞ - Rusiya danışıqlarının gizlin tərəfləri - CANLI

19.02.2025 / 11:02
Tramp Zelenskini hədələdi, "Rusiya Kiyevi 100% məhv etməyə qadirdir" dedi...

19.02.2025 / 11:00
Qazaxıstandan qəzaya uğrayan AZAL təyyarəsi ilə bağlı YENİ AÇIQLAMA

19.02.2025 / 10:25
Prezident Xankəndidə Zəfər parkının təməlqoyma mərasimində... - FOTO/YENİLƏNDİ

19.02.2025 / 10:22
Bakıda Asiya Parlament Assambleyasının 15-ci plenar sessiyası keçirilir

19.02.2025 / 10:14
Füzulidə traktor “Mercedes"lə toqquşdu, 2 yaşlı uşaq öldü...

19.02.2025 / 10:10
"Real" "Mançester Siti"yə, "Yuventus" PSV-yə qarşı

19.02.2025 / 10:04
Türkiyəli aktrisa ŞOKDA - anası ölümlə təhdid olundu!

19.02.2025 / 10:00
Tramp bu ay Putinlə görüşəcək? - özü açıqladı

19.02.2025 / 09:54
Xankəndidə “Bulud” hotelinin açılışı oldu - FOTO/YENİLƏNDİ

19.02.2025 / 09:34
Bu gün Binəqədinin bir neçə küçəsində qaz olmayacaq

19.02.2025 / 09:23
Rayonlardan ana ölümü xəbərləri gəlir...

19.02.2025 / 09:05
Polis bank kartlarından oğurluq edən şəxsi yaxalayıb

19.02.2025 / 09:00
Daha 37 ailə Cəbrayıla yola salınıb

19.02.2025 / 08:37
QMİ şagirdləri də Həccə aparır - "uşaq həcci" və "çoxdəfəli həcc" qadağan oluna bilər(?)…

18.02.2025 / 22:39
ABŞ və Rusiya Ukrayna müharibəsini həll edə bilmədi... Ancaq hələlik...

18.02.2025 / 21:22
Ukraynada xaos USAİD-in 2013-cü ildə tökdüyü pullardan sonra başladı...

18.02.2025 / 21:07
Ticarət ortaqlarımızda inflyasiya 15 faiz, bizdə 3 faiz necə ola bilər?..

18.02.2025 / 20:53
Səudiyyədə ABŞ-Rusiya danışıqlarının real nəticə verəcəyinə inam çox azdır...

18.02.2025 / 20:38
Paşinyanla Putinin 1 ay əvvəlki telefon danışığının məzmunu açıldı - Münhendə "Ermənistansız Ermənistan müzakirələri"...

18.02.2025 / 20:25
Üç ayda qızıl 3300 dollara qalxacaq - Tramp qızılı "yerindən oynatdı"...

18.02.2025 / 20:21
Rusiyadan alınan silahlar gizli üsullarla Ermənistana, oradan isə Qarabağa keçirilib - Məhkəmədə faktlar açıqlandı...

18.02.2025 / 20:17
Azərbaycanın hərbi arsenalına və mülki infrastrukturuna vurulmuş maddi ziyanın məbləği açıqlandı...

18.02.2025 / 20:15
Ermənilər tərəfindən 1988-2024-cü illər ərzində 18 min 850 şəxs qəsdən öldürülüb

18.02.2025 / 20:11
Dünyanın ən qorxunc terror təşkilatlarının pulu USAİD-dən gəlirdi...

18.02.2025 / 20:09
Azərbaycan xalqına qarşı çoxsaylı cinayətlərin törədilməsində təqsirləndirilən şəxslərin ittiham aktının nəticəvi hissəsinin elanı başa çatdı - FOTO

18.02.2025 / 19:57
Makron 8 Avropa dövlətinin lideri ola bilmədi - Trampın "acığına görüş" iflas etdi...

18.02.2025 / 19:43
Azərbaycan Vəkillər Kollegiyası “Əqrəb mövsümü”nə qarşı...

18.02.2025 / 19:30
Tramp Ermənistana “sürprizlər” hazırlayır - İrəvanı Avropa da xilas edə bilməyəcək...

18.02.2025 / 19:16
Ermənistan İraq Kürdüstanını Türkiyəyə qarşı yönəltmək planı ilə işləyir...

18.02.2025 / 19:02
Ehtiyatda olan mayor, şair, Əməkdar jurnalist Rəşid Faxralıya…

18.02.2025 / 18:53
Makronun yaxın çevrəsinin Azərbaycanda korrupsiya əməllərinə növbəti sübut...

18.02.2025 / 18:50
“TÜRK” etnonimi və törələri- YUNUS OĞUZ yazır

18.02.2025 / 18:39
ABŞ ticarət müharibəsini qızışdırır - Azərbaycanın Orta Dəhlizinə təhlükə?..

18.02.2025 / 18:25
Paşinyan iqtidarı Minsk Qrupu barədə Azərbaycanın tələbini unutdurmağa çalışır...

18.02.2025 / 18:12
USAİD Pakistanda məktəb tikintisinə ayrılmış 840 milyon dolları mənimsəyib...

18.02.2025 / 17:58
Təhlükəli qida istehsal edənlər 10 il həbs cəzası alacaq...

18.02.2025 / 17:51
Ər-Riyadda 4,5 saatlıq ABŞ-Rusiya zirvəsi – Ukraynada müharibəni bitirmək üçün ilk addım atıldı...

18.02.2025 / 17:43
Bayden hökumətinin nəhəng “sosial təminat korrupsiyası” ifşa olundu...

18.02.2025 / 17:30
Azərbaycanda kişilər qadınlar tərəfindən hansı növ zorakılıqlara məruz qoyulur?..

18.02.2025 / 17:17
Azərbaycançılıq, milli ideya və iqtisadiyyat - dünyada yerimizi təyin etmiş amillər...

18.02.2025 / 17:04
Əli Əsədov Pezeşkianla görüşdü - FOTO

18.02.2025 / 16:53
Türkiyə 2025-ci ildə mötəbər velosiped yarışlarına ev sahibliyi edəcək

18.02.2025 / 16:52
BMU ilə Özbəkistan universiteti arasında memorandum imzalanıb

18.02.2025 / 16:40
MOK-dan Makronun idmançılara verdiyi yararsız medallarla bağlı açıqlama - top Fransa Təşkilat Komitəsindədir...

18.02.2025 / 16:19
DTX əməliyyat keçirdi - MİDA-nın adından istifadə edən dəstə ifşa edildi

18.02.2025 / 16:14
Vətən sevgisinin şəhidlik zirvəsi

18.02.2025 / 16:10
Bakıda "avtoşluq" edən iki sürücü saxlandı

18.02.2025 / 16:01
Almaniyadan Ukrayna danışıqlarından kənarda qalan Avropa liderlərinə sərt tənqid - buna görə “uşaq masası”nın ümidinə qaldınız...

18.02.2025 / 15:52
Prezident və Birinci xanım Əsgəran qala-kompleksinin konsepsiya layihəsi ilə tanış olublar - FOTO/YENİLƏNDİ

18.02.2025 / 15:46
Toplum TV-yə maliyyə axını ilə bağlı yeni faktlar ortaya çıxdı - 4 min dollar maaş...

18.02.2025 / 15:43
Prezident İlham Əliyev və Birinci xanım Mehriban Əliyeva Ağdam şəhər 1 nömrəli tam orta məktəbdə aparılan tikinti işləri ilə tanış olublar - FOTO/YENİLƏNDİ

18.02.2025 / 15:32
Veysəloğlu Şirkətlər Qrupu ərzaq sektorun vergi ödəyiciləri arasında lider mövqeyə sahib oldu

18.02.2025 / 15:25
Bakıda aptekdən oğurluq - beş minlik kosmetik əşyalar apardılar

Azərbaycançılıq, milli ideya və iqtisadiyyat - dünyada yerimizi təyin etmiş amillər...

XƏBƏR ARXİVİ