Türkiyə enerji təhlükəsizliyini Azərbaycana həvalə edir

Tarix: 15.01.2021 / 18:24
Bölmə: Siyasət

“Cənub Qaz Dəhlizi”nin tam şəkildə istifadəyə verilməsi ilə Azərbaycan dünya enerji bazarına artıq mühüm qaz oyunçularından biri kimi daxil olmaqdadır. Hazırda Azərbaycan qazı daha çox Gürcüstan, qardaş Türkiyə və Avropaya ixrac edilir. İndi qarşıda duran əsas məsələ ixrac edilən qazın həcminin artırılmasıdır.

Real vəziyyət göstərir ki, həm Türkiyə, həm də Avropa Azərbaycandan daha böyük həcmdə qaz alışına maraq göstərir. Elə Bakı da qeyd edilən istiqamətlərdə qaz ixracının həcmini artırmaq niyyətindədir. Amma Azərbaycan üçün ilk prioritet qardaş Türkiyədir. Belə görünür ki, yaxın tezlikdə Azərbaycan Türkiyənin enerji bazarında əsas oyunçu statusuna yiyələnəcək. Eyni zamanda, Azərbaycanın Türkiyəyə satdığı qazdan daha çox gəlir əldə etməsi də proqnozlaşdırılır. Məsələn, hesablamalara əsasən, “Transanadolu” qaz boru kəməri (TANAP) tam ötürücülük gücünə çatdıqdan sonra ondan illik ümumi gəlirlər 1,5 milyard dollar ola bilər. TANAP həm Türkiyənin, həm də Orta Şərqin ən uzun və ən böyük təbii qaz kəməri hesab olunur. Bu layihə 2022-ci ildə tam ötürücülük gücünə çatacaq. Ekspertlər bildirir ki, TANAP-ın ötürücülük gücü ilbəil artmaqdadır və o, tam gəlirli layihədir. Qeyd edək ki, Türkiyəyə Azərbaycanın “Şahdəniz” yatağından hasil edilən təbii qaz nəql olunur. Təbii qaz həcmləri Cənubi Qafqaz Boru Kəməri, yəni Bakı-Tiflis-Ərzurum və TANAP vasitəsilə Türkiyə bazarına çatdırılır. Bakı-Tiflis-Ərzurum kəməri ilə ilk qaz Türkiyə bazarına 2007-ci ildə daxil olub. TANAP vasitəsilə Türkiyəyə kommersiya qazının nəqlinə isə 2018-ci il iyunun 30-da başlanıb. İndiyədək Azərbaycandan boru kəmərləri ilə Türkiyəyə 76 milyard kubmetrdən çox qaz nəql olunub. Lakin bu göstərici getdikcə yüksələcək. Xüsusən də qarşıdakı dövrdə TANAP vasitəsilə satılan qazın həcminin artırırlması nəzərdə tutulur. TANAP layihəsinin baş direktoru Saltuk Düzyol da bunu təsdiq edir: “Ötən il Türkiyə digər mənbələrdən aldığı təbii qazı azaltsa da, Azərbaycandan aldığı təbii qaz həcmini yüksək saxladı. 2021-ci ildə də bu tendensiyanın davam etməsi tamamilə BOTAŞ-ın qərarı və Türkiyədəki tələbdən asılıdır”. O bildirib ki, hazırda Azərbaycan qazı Türkiyədə ən aşağı qiymətlə təklif olunan qazdır, Türkiyə Azərbaycan qazını xüsusi tariflə əldə edir: “Buna görə də, ötən il nisbətən bahalı olan mənbələrdən qaz alışı azaldıldı və üstünlük Azərbaycan qazına verildi. 2021-ci ildə qaza tələbat artarsa, Türkiyə digər mənbələrdən də qaz alışına davam edəcək”. Saltuk Düzyolun sözlərinə görə, yaxın müddətdə BOTAŞ-ın qaz alqı-satqısı ilə bağlı Azərbaycan və Rusiya ilə müqavilələrinin müddəti bitir: “Bakı-Tiflis-Ərzurum təbii qaz xətti də mövcuddur ki, BOTAŞ buradan 6,6 milyard kub metr qaz əldə edir. Təbii ki, bu müqavilənin yenilənməyə ehtiyacı var, çünki növbəti ildə onun müddəti bitəcək. Müqavilənin uzadılması və şərtləri isə Azərbaycanın Qaz Təchizatı Şirkəti ilə BOTAŞ arasında baş tutacaq görüş nəticəsində bəlli olacaq”. O qeyd edib ki, Azərbaycan Rusiya Federasiyasından sonra Türkiyənin ikinci qaz tədarükçüsüdür: “Türkiyənin Azərbaycanla TANAP-la birgə 12,2 milyard kub metr civarında təbii qaz alqı-satqı müqaviləsi var. Növbəti illərdə Türkiyənin Rusiyadan aldığı qazın miqdarı azalsa, Azərbaycandan alınacaq qazın miqdarı arta bilər və təbii ki, sabit də qala bilər. Bu, BOTAŞ-ın strategiyası ilə əlaqəlidir”. Araşdırmalar göstərir ki, əslində, Türkiyə təbii qaza olan ehtiyacının yarıdan çoxunu Azərbaycan hesabına ödəmək niyyətindədir. Bu da Türkiyənin enerji bazarında Azərbaycanın artıq əsas oyunçu statusu alması deməkdir.

Azərbaycan üçün mühüm məqamlardan biri həm də Türkiyə üzərindən Naxçıvana qaz ötürməkdir. Xatırladaq ki, ötən il dekabrın 15-də Ankarada Azərbaycan Energetika Nazirliyi ilə Türkiyə Energetika və Təbii Sərvətlər Nazirliyi arasında Naxçıvana təbii qazın tədarükünə dair Anlaşma Memorandumu imzalanıb. Bu sənəd Naxçıvanın təbii qazla təminatı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Məsələ ilə bağlı verdiyi açıqlamada Türkiyənin energetika və təbii sərvətlər naziri Fatih Dönməz qeyd edir: "Ötən ilin sonunda Azərbaycan və Türkiyənin energetika nazirləri arasında Naxçıvana təbii qaz boru kəməri ilə bağlı razılaşma əldə edildi. Bununla əlaqədar ərazi qiymətləndirmə layihəsi hazırladıq. İnşallah, yaxın bir neçə ayda müqaviləni başa çatdıracağıq və dərhal boru kəmərinin istehsalına başlayacağıq. Bunun inşası üçün 12 ay vaxt planlaşdırılıb. Bu, İğdır şəhərinin strateji əhəmiyyətini artıracaq əhəmiyyətli layihələrdən biridir".

Nazir Naxçıvana tədarük ediləcək təbii qaz kəməri marşrutu üzərində yerləşən bələdiyyələrin və qəsəbələrin gələcəkdə təbii qazdan istifadə etmək üçün çıxış nöqtələrinə malik olacağını deyib. İğdır-Naxçıvan qaz kəməri 500 min nəfər əhalisi və illik 500 milyon kubmetr təbii qaz tələbatı ilə Naxçıvana qaz nəql edəcək. Bu boru kəməri illik 500 milyon, gündəlik olaraq isə 1,5 milyon kubmetr qaz nəql etmək həcminə malik olacaq ki, bununla da Naxçıvanın qaz tələbatı tamamilə ödəniləcək.

Samirə SƏFƏROVA