ABŞ-dan dollara böyük zərbə… 2017-ci ildən bəri ən böyük məzənnə enişi qeydə alındı
Koronavirus pandemiyasının yaratdığı yeni reallıq dünya iqtisadiyyatına, maliyyə sektoruna getdikcə daha çox təsir göstərməkdədir. Bu halda bir sıra ölkələr artıq ticarət əlaqələrində öz valyutalarından istifadəni ön plana çıxarmağa çalışır, dolları əsas maliyyə aləti kimi arxa plana atmağa cəhd edirlər. Elə bu fonda ABŞ dollarının valyuta bazarındakı üstün mövqeyini itirəcəyinə dair xəbərlər maliyyə dünyasını yenidən silkələyir.
Hazırda Avropanın iqtisadi dairələri ciddi-cəhdlə avronun mövqeyini gücləndirmək əzmindədir. Avronun beynəlxalq ticarətdə dolları əvəzləməsi üçün praktiki addımlar atılır. Avropalı ekspertlərin qənaətincə, bununla region maliyyə risqlərindən və itkilərindən sığortalana biləcək. Bununla yanaşı, dünya iqtisadiyyatını əsaslı şəkildə sarsıtmış pandemiyanın coğrafi baxımdan ocağı olan Çin də yuanın beynəlxalq ticarətdə rolunu artırmağa cəhd edir. Hazırda alıcılıq qabiliyyəti pariteti baxımdan Çin ABŞ-dan üstündür. Bunu nəzərə alan ekspertlərin bir qismi gələcəkdə Çin yuanının dolları sıxışdıracağı qənaətindədir. Bununla yanaşı, Rusiya, Türkiyə kimi bir sıra ölkələr də öz valyutaları ilə ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsinə dair müxtəlif proqramlar açıqlayır. Ekspertlərə görə, dollar üçün ən böyük mənfi hal həm də kütləvi peyvəndləmə nəticəsində pandemiyadan daha çox zərər çəkmiş başqa ölkələrin ABŞ-dan daha sürətlə dirçəlməsi ola bilər. Bu da dollar üçün müsbət heç nə vəd etmir. Digər tərəfdən, dollara bir neçə amil eyni vaxtda təzyiq göstərir. Qeyd edilən xüsusda “RİA Novosti” portalının hazırladığı təhlildə qeyd edilir: “Dekabr ayının sonundan indiyə kimi dolların məzənnəsi 5,5 faiz aşağı düşüb. İnvestorlar artıq bunun ABŞ iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərəcəyi ilə bağlı həyəcan təbili çalmağa başlayıb. İyun ayından bəri pul kütləsinin artım sürəti heç vaxt illik 22 faizdən aşağı düşməmişdi. Yeni dollar çapı fonunda əskinas maşını istər-istəməz inflyasiyaya təkan verəcək. Bununla belə, Federal Ehtiyat Sistemi faiz dərəcələrini sıfıra yaxın səviyyədə saxlamaq niyyətindədir. Bu, iqtisadiyyatı dəstəkləsə də, dollara mənfi təsir göstərəcək.
“Reuters”in valyuta strateqləri arasında keçirdiyi sorğu göstərdi ki, investorlar, risqli də olsa, başqa variantlar axtarışındadır. “Societe Generale” maliyyə qurumunun rəhbəri Kit Caks bu xüsusda qeyd edir: "Dollar, əvvəlki kimi, bütün göstəricilər üzrə olduğundan yüksək qiymətləndirilib və FES-in maliyyə-kredit siyasəti bunu aradan qaldıracaq". Hələ noyabr ayında mütəxəssislər xəbərdarlıq etmişdilər: yeni prezident Co Baydenin hakimiyyətə gəlişi ilə Amerika valyutasının məzənnəsinin aşağı düşməsi qaçılmazdır. Demokratların planında əlavə maliyyə stimulu yaratmaq və yeni yardım paketini işə salmaq da var ki, söhbət təxminən üç trilyon dollardan gedir. Bu, ABŞ valyutasının uzunmüddətli zəifləməsinə gətirib çıxaracaq, çünki büdcə kəsirinin artması və onu ödəmək üçün tələb olunan xarici borcların çoxalması ilə nəticələnəcək. Koronavirus vaksininin geniş tətbiq olunması da ABŞ valyutasına mənfi təsir göstərəcək, çünki bu, iqtisadi fəallığın artmasını vəd edir. 2020-ci ilin sonunda peyvənd xəbərlərinin yayılması ilə dolların məzənnəsində 2017-ci ildən bəri ən böyük illik azalma qeydə alındı.
İqtisadçıların proqnozları məyusedicidir. “Citigroup” bankının dəyərləndirməsinə görə, Demokratların hakimiyyətə gəlməsi 2021-ci ildə dolların 20 faiz zəifləməsi ehtimalını ciddi şəkildə artırır. “Morgan Stanley Asia”nın Direktorlar Şurasının keçmiş sədri Stiven Rouç da bu versiyanı dilə gətirərək, ABŞ büdcə kəsiri və FES-in sıfıra yaxın faiz siyasətinə işarə edib. Məşhur maliyyəçi Cim Rikardsın ssenarisi isə daha da bədbindir. O qeyd edir ki, ABŞ əvvəl-axır borc problemi ilə mübarizə aparmaq məcburiyyətində qalacaq və bunun həlli dolların 50 faiz devalvasiyasını tələb edəcək. O bildirib ki, ABŞ bu ölkənin beynəlxalq maliyyə sistemindəki hökmranlığına meydan oxuyan bir sıra dövlətlərin təzyiqinə məruz qalıb. Söhbət, ilk növbədə, Rusiya və Çindən gedir. Moskva və Pekin çoxlu qızıl alaraq dolları rezerv valyuta kimi sıxışdırmağa çalışır: "Son bir neçə il ərzində Rusiya qızıl və valyuta ehtiyatlarını əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Bundan başqa, Moskvanın xarici borcları olduqca azdır. Rusların qiymətli metallara gediş etdiyi artıq çoxdan heç kimə sirr deyil, rubl dünyada qızılın ən çox dəstəklədiyi valyutadır".ABŞ-da bu fonda Baydenin komandası işə başlayır. Bütün nazirliklərin rəhbərləri dəyişəcək. Məsələn, dolların zəifləməsinin Amerika ixracatı üçün üstünlüklərini vurğulayan Federal Ehtiyat Sisteminin keçmiş rəhbəri Canet Yellenə maliyyə naziri kürsüsü etibar ediləcək. Bu təyinat iqtisadçılarda narahatlıq doğurur. Məsələn, Klinton hökumətində maliyyə naziri, Obama administrasiyasında isə Milli İqtisadi Şuranın sədri olmuş Larri Sammers bildirib ki, indiki məqamda dolların taleyinə biganə olan aktiv devalvasiyaçı kimi görünmək ağılsızlıq olardı. ABŞ-ın sabiq maliyyə naziri Henk Polson da Yellenə öz məsləhətini verib: "Faiz dərəcələri tarixi minimum səviyyəsindədir, federal borc isə İkinci Dünya müharibəsindən bu yana ən yuxarı həddə gəlib çatıb. Milli borcun kəskin artımını dayandırmaq mütləqdir. Əks təqdirdə dollar gec-tez ucuzlaşacaq. Vaşinqton öz öhdəliklərini yerinə yetirə bilməyəcək". Bir sözlə, ABŞ-ın gələcək maliyyə naziri Amerika valyutasına yaxşı heç nə vəd etməyən bəyanatlar səsləndirir. “Bloomberg” belə hesab edir ki, investorlar üçün bu, dolların uzunmüddətli eniş tendensiyasına bir işarədir. ABŞ hər bir halda dolların məzənnəsini "aşağı salmaq" məcburiyyətində qalacaq: bu, ticarət kəsirini azaltmaq üçün vacibdir. Bəlkə də Bayden üçün iqtisadiyyatı bərpa etməyin yeganə yolu budur”.
Ramil QULİYEV
