Bank kreditləri üçün zamin durmaq problemə çevrilir
.jpg?v=1520254601)
Bütün qabaqlayıcı tədbirlərə baxmayaraq, ölkədə problemli kreditlərin həcmində yenə artım müşahidə olunur. Təhlillər göstərir ki, təkcə sentyabr ayında banklarda problemli kreditlər 34,4 milyon manat artıb. Nəticədə avqustda 938,8 milyon manat olmuş problemli kreditlər sentyabrın sonunda 973,2 milyon manata yüksəlib.Ümumiyyətlə, bu ilin 9 ayında vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 180,4 milyon manat və ya 22,7% artıb. Halbuki, ötən ilin eyni dövründə vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi cəmi 46,2 milyon manat artmışdı. Vaxtı keçmiş kreditlərin cəmi kreditlərdə xüsusi çəkisi 5,5% təşkil edir. Rəsmi dairələr belə fikirlər səsləndirir ki, problemli kreditlər banklara problem yaratmır. Çünki banklar belə kreditlərin 80%-i qədər öz gəlirləri hesabına ehtiyat yaradıblar. Lakin bu ehtiyatların həcmi böyük olmadığından, problemli kreditlər banklar üçün getdikcə daha böyük çətinliklər yaradır. Özü də maraqlısı odur ki, problemli kreditlər son dövrlərdə, istehlak kreditlərinin verilməsi ilə bağlı şərtlərin daha da sərtləşdirilməsi fonunda artır. Halbuki, istehlak kreditlərinin artım tempi təxminən 2 dəfə aşağı düşüb. Belə ki, bu ilin 9 ayı ərzində ev təsərrüfatlarına istehlak kreditlərinin həcmi 1 milyard 38,7 milyon manat və ya 16,7% artaraq 7 milyard 253,4 milyon manata çatıb. Halbuki, ötən ilin eyni dövründə ev təsərrüfatlarına verilən kreditlər 1 milyard 372,2 milyon manat və ya 31,8% artmışdı. Buna rəğmən, problemli kreditlərin miqdarı artır.
Ekspertlərə görə, bunun iki səbəbi var. Birinci hal odur ki, vətəndaş borcu qaytarmaq istəyir, amma buna imkanı yoxdur. İşdən çıxmış olurlar və çalışırlar ki, başqasından da olsa, pul tapıb borcu qaytarsınlar. Bu mümkün olmadıqda problemli kreditlər yaranır. İkinci hal isə odur ki, borcu götürən şəxs onu ümumiyyətlə qaytarmaq istəmir, ödənişləri vaxtında etmir. Yəni pulu götürürlər, xərcləyirlər və onlar üçün pulun qaytarılması heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Belələri ilə işləmək banklar üçün xeyli vaxt aparır. Bundan başqa, problemli kreditlər zaminləri də bezdirir. Araşdırmalar göstərir ki, borcluların təxminən yarısı adətən yaşayış yerini dəyişir və yaxud ümumiyyətlə ölkəni tərk edir. Son nəticədə borcu zaminlər qaytarmalı olur. Onlar üçün də bu gözlənilməz olur.
Bir məqamı da qeyd edək ki, artıq banklar problemi aradan qaldırmaq üçün maksimum dərəcədə şərtləri ağırlaşdırmağa başlayıblar. Müştəri seçimində ehtiyatlılıq nümayiş etdirirlər. Mərkəzi Bank yanında fəaliyyət göstərən məkəzləşdirilmiş kredit reyestri imkan verir ki, müştəriləri düzgün qiymətləndirə bilsinlər. Oradan hər bir müştərinin başqa banka borclu olub-olmadığı, davamlı ödəyib-ödəmədiyi haqda məlumat əldə edirlər.
Ekspertlər isə hesab edir ki, problemli kreditlərin həlli ilə bağlı metodologiyanın dəyişməsi də vacibdir. Beynəlxalq reytinq agentlikləri də Azərbaycanda bank sektorunu qiymətləndirən zaman kredit siyasətinin düzgün qurulmamasını əsas gətirir. Təklif olunur ki, Azərbaycanda təkcə Mərkəzi Kredit Reyestri deyil, kredit büroları da fəaliyyət göstərsin. Bu haqda təşəbbüslər olsa da, hələ ki, ortada heç bir nəticə yoxdur. Kredit büroları imkan verir ki, vətəndaşların həm bank, həm də digər borcları haqqında məlumatlarını əldə etmək mümkün olsun.
Onu da bildirək ki, Azərbaycanda vaxtı keçmiş kreditlərin nəzərə çarpan artımı 2009-cu ildən başlayıb. Belə ki, vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 2008-ci ildə cəmi 2,2 faiz, 2009-cu ildə 3,6 faiz, 2010-cu ildə 493 milyon manat və ya 5,4 faiz, 2011-ci ildə 634 milyon manat və ya 6,4 faiz, 2012-ci ildə 749 milyon manat və ya 6,1 faiz, 2013-cü ildə isə 795 milyon manat və ya 5,2 faiz təşkil edib. Hazırda bu göstərici 973,2 milyon manata yüksəlib. Adətən vaxtı keçmiş kreditlər ümumi kreditin 10 faizini keçdikdə təhlükəli hədd hesab olunur. Ölkəmizdə də tədricən bu rəqəmə yaxınlaşılır. Əslində problemli kreditlər MDB ölkələrinin əksəriyyəti üçün xasdır. Məsələn, Qazaxıstan banklarının verdiyi 82 milyard dollar ümumi bank kreditinin 28 milyard dollara yaxını vaxtı keçmiş kreditlərdir. Özü də MDB məkanına aid ölkələrin əksəriyyətində vaxtı keçmiş kreditlər problemini daha çox inzibatı üsullarla, qadağalarla və bu qəbildən olan vasitələrlə həll etmək istəyirlər. Aldığı krediti vaxtında ödəməyən şəxs gələcəkdə kredit almaq imkanından məhrum olur. Vətəndaşlar böyük həcmdə kreditləri ödəmədiyi təqdirdə, bank məhkəmə qaydasında ondan girovda olan avtomobil, torpaq, mənzil və sair mülkiyyətini alır. Ölkəmizdə də bu üsuldan istifadə olunur. Lakin istənilən nəticə yoxdur.
.jpg%3Fv%3D1520254601%22%2C%22iframe_v2%22%3Afalse%2C%22iframe_v3%22%3Afalse%2C%22t%22%3A0%2C%22cg%22%3A%7B%22isPrivate%22%3Afalse%2C%22browserName%22%3A%22Chromium%22%7D%7D%2C%22config%22%3A%7B%22page_url%22%3A%22https%3A%2F%2Fwww.baki-xeber.com%2Fiqtisadiyyat%2F10283.html%22%2C%22referrer%22%3A%22%22%2C%22user_id%22%3A%22b4ebbdf7-6c5b-4c8d-81e0-c5283166afbb%22%2C%22iframe_user_id%22%3Atrue%7D%7D&cb=0.12204770506902829){kind=spacer}