Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə Görüşündə xüsusi diqqət mərkəzində yer alan məsələlərdən biri də Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı oldu. Bu mövzuda danışan prezident İlham Əliyev qeyd edib:
“Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin fəal iştirakçısıdır. Ölkəmiz Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında coğrafi, iqtisadi, nəqliyyat və digər sahələrdə körpü rolunu oynayır. 2022-ci ildən bəri Orta Dəhlizlə yükdaşımalar təqribən 90 faiz artıb. Dəhliz boyu tranzit müddətləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Xəzərin ən böyük ticarət donanması, yaxın illərdə gücü ildə 25 milyon tona çatacaq Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, 9 beynəlxalq hava limanı, regionun ən böyük yükdaşıma aviaşirkəti və digər amillər Azərbaycanı beynəlxalq nəqliyyat mərkəzlərindən birinə çevirib. Bu çərçivədə Vaşinqton Zirvəsinin digər mühüm nəticələrindən biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Zəngəzur dəhlizi həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub Dəhlizi çərçivəsində yeni nəqliyyat arteriyası və ikinci marşrut kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir”.
Türk Dövlətləri Təşkilatının Xarici İşlər Nazirləri Şurasının toplantısında isə mövzu Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov tərəfindən gündəmə gətirilib. Nazir diqqətə çatdırıb ki, TDT-yə üzv dövlətlər coğrafi baxımdan təbii nəqliyyat, logistika, tranzit xətlərini təşkil edərək, Avropa və Asiya qitələri arasında körpü rolunu oynayır: “Təşkilat bu istiqamət üzrə nəhəng imkanlara malikdir. Bu xətt, eyni zamanda, Orta Dəhlizin ayrılmaz parçasıdır. Vaşinqton Zirvə Görüşü çərçivəsində Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında maneəsiz gediş-gəlişi təmin edəcək TRIPP marşrutunun bəyan edilməsi regionumuzda bağlantıların şaxələndirilməsi baxımından mühüm addımdır”. Bütün bunlar Ermənistanda da diqqətlə izlənilir. Sözügedən xüsusida “Azatutyun” radiosu yazır: “Ermənistan hakimiyyətinin Zəngəzur dəhlizi ifadəsinin işlədilməsi ilə bağlı ictimai narazılığından və çaşqınlığından bir neçə gün sonra Azərbaycan prezidenti və xarici işlər naziri Türk Dövlətləri Təşkilatının iclasında bu ifadəni bir daha təkrarlayıb. Sammitdə iştirak edən Türkiyə prezidenti yaxın gələcəkdə türk dünyasının regional sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin olunmasında daha böyük rol oynayacağını təsdiqləyib. “Bu gün bizim müdafiə qabiliyyətimizi gücləndirməyimiz və birgə inkişaf etdirməyimiz vacibdir”, - Rəcəb Tayyib Ərdoğan bəyan edib. O əlavə edib: “Türkiyə təkcə Cənubi Qafqazda baş verən prosesləri izləmir, həm də regionda sülhün təmin olunmasına töhfə vermək istəyir. Avqustun 8-də imzalanan bəyanatdan irəli gələn təşəbbüsləri səbirsizliklə gözləyirik”.
Amerika “Bloomberg”inin araşdırmasına görə, Ermənistanla ticarət əlaqələrinin mümkün normallaşması və TRIPP layihəsi Türkiyənin ixracını hər il bir neçə milyard artıra bilər. Həm də təkcə Türkiyənin deyil. Sünikdən keçən yolun istismarı nəticəsində Mərkəzi Asiyanın dənizə çıxışı olmayan ölkələri Xəzər dənizi vasitəsilə Türkiyə limanlarına çıxış əldə edə və Avropa ilə ticarəti stimullaşdıra bilər. “Vaşinqtonda Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı əldə olunmuş razılaşma tarixi əhəmiyyət kəsb edir”, - deyən Türk Dövlətləri Təşkilatının baş katibi Kubaniçbek Omurəliyev dəhlizin türk dünyasını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcəyini və yeni kommunikasiya kanalları yaradacağını ətraflı şəkildə vurğulayıb. Qəbələdə bir-birinin ardınca gələn bu bəyanatlara cavab olaraq Ermənistan baş nazirinin mətbuat katibi Nazeli Bağdasaryan “Armenpress”ə bildirib: “Ermənistan Respublikasında yalnız TRIPP və “Sülh kəsişməsi” layihələri həyata keçirilir ki, bu da bir sıra beynəlxalq sənədlərdə açıq şəkildə təsbit olunub. Azərbaycan Prezidentinin bəyanatı heç bir şəkildə Ermənistan Respublikasının ərazisinə aid edilə bilməz”. Nazeli Bağdasaryan bildirib ki, Paşinyanla Əliyev bir neçə gün əvvəl Kopenhagendə keçirilən görüşdə bu məsələni müzakirə ediblər və əlavə edib ki, bundan sonra hər iki tərəf press-reliz yayıb: “Ondan aydın olur ki, hər iki tərəf TRIPP layihəsinin Ermənistan ərazisinə aid olduğunu qəbul edir, Ermənistan Respublikası ərazisində başqa layihə yoxdur və ola da bilməz”. Ermənistan hökumətinin bu cavabından bir neçə saat sonra Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının sammitinin bəyannaməsi qəbul edildi ki, bu da Azərbaycan xarici işlər nazirinin sözlərinə görə, təkcə Orta deyil, həm də Zəngəzur dəhlizinin vacibliyini vurğulayır”. Qeyd edək ki, prezident İlham Əliyevin “ŞƏT plyus”da, daha sonra BMT-də, ardınca da Qəbələdə çıxışı zamanı Zəngəzur dəhlizindən bəhs etməsi erməni tərəfindən narazılıqla qarşılanıb. Amma Zəngəzur dəhlizi ifadəsi qətiyyən ölkəmziin Ermənistana ərazi iddiasını ehtiva etmir. Erməni cəmiyyətində yaranan narahatlıqlar, formal olaraq “Tramp marşrutu” adının dəyişdirilməsi ilə bağlı olsa da, gerçəkliyi əks etdirmir. Dünyada da Zəngəzur dəhlizi ifadəsi qəbul olunur. Erməni siyasi müşahidəçi David Stepanyan vurğulayır ki, Azərbaycan məqsədinə çatır: “Sərhədi keçən azərbaycanlılar erməniləri yox, Amerika pasportlu Amerika şirkətinin əməkdaşlarını görəcəklər. İcra prosesi ilkin mərhələdədir. Artıq konkret vəsait ayrılıb, Amerikadan bu işlə məşğul olmaq üçün ABŞ adından konkret adamlar var, birgə komissiyalar yaradılır, baş nazirin müavinləri Zəngilana və Zəngəzur rayonuna gedib, delimitasiya və demarkasiya planlaşdırılır”.
Tahir TAĞIYEV
