“2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsini təklif edirəm”. Bu təkliflə Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci zirvə görüşündə prezident İlham Əliyev çıxış edib.
O, bu təklifi verərkən üzv ölkələr arasında hərbi, müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində geniş əməkdaşlığı nəzərə aldığını bildirib: “Bugünkü dünyada hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amilidir”. Ekspertlər hesab edir ki, Azərbaycan tərəfinin bu təklifi indiki dünya nizamında olduqca mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Burada həm də o nəzərə alınamlıdır ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı son illərdə türk dünyasının siyasi, iqtisadi və mədəni inteqrasiyasının əsas platformasına çevrilib. Bu təşkilatın əsas məqsədi üzv ölkələr arasında çoxşaxəli əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, ortaq maraqları müdafiə etmək və regional sabitliyə töhfə verməkdir. Bu əməkdaşlığın ən mühüm istiqamətlərindən biri isə hərbi və müdafiə sahəsində birgə fəaliyyətin gücləndirilməsidir. Türk dövlətləri arasında hərbi əməkdaşlıq həm regional təhlükəsizlik baxımından, həm də ümumtürk həmrəyliyinin möhkəmlənməsi baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Qlobal səviyyədə baş verən geosiyasi dəyişikliklər, yeni təhlükə mənbələrinin meydana çıxması, hibrid müharibələrin və terror təhdidlərinin artması TDT çərçivəsində birgə təhlükəsizlik siyasətinin formalaşdırılmasını zəruri edir. Bu əməkdaşlıq həm regional müdafiə imkanlarının artırılmasına, həm də üzv ölkələrin ordularının qarşılıqlı əlaqəsinin güclənməsinə xidmət edir. Türk dövlətlərinin hərbi əməkdaşlığının əsasında ilk növbədə ortaq mənəvi və tarixi dəyərlər dayanır. Minilliklər boyu eyni etnik-mədəni köklərə, oxşar dil və dinə malik olan bu xalqların təhlükəsizlik maraqları da böyük ölçüdə üst-üstə düşür. Bu mənada, hərbi əməkdaşlığın dərinləşməsi yalnız müdafiə sahəsində deyil, həm də siyasi müstəvidə vahid mövqenin formalaşmasına gətirib çıxarır. Ən mühüm istiqamətlərdən biri birgə hərbi təlimlərin keçirilməsidir. Məsələn, Azərbaycan və Türkiyə ordularının mütəmadi keçirdiyi “TurAz Qartalı” kimi birgə təlimlər təkcə iki ölkənin deyil, bütün türk dövlətlərinin müdafiə potensialına müsbət təsir göstərir. Bu təlimlər zamanı döyüş hazırlığı, komanda idarəetməsi, rabitə sistemlərinin inteqrasiyası və texniki əməkdaşlıq səviyyəsi yüksəlir. Gələcəkdə bu formatın Qazaxıstan, Özbəkistan və Qırğızıstanın da iştirakı ilə genişləndirilməsi planlaşdırılır. Digər vacib sahə hərbi sənaye kompleksində əməkdaşlıqdır. Türkiyənin PUA, raket sistemləri, zirehli texnika və hərbi elektronika sahəsində qazandığı nailiyyətlər TDT-nin üzv ölkələri üçün dəyərli təcrübədir. Azərbaycan da öz növbəsində müharibə təcrübəsinə əsaslanaraq praktiki bilik və texnologiya paylaşımı aparır. Bu qarşılıqlı əməkdaşlıq türk ölkələrinin xarici silah asılılığını azaldır, müdafiə sənayesində milli istehsalın inkişafına təkan verir.
Bununla yanaşı, TDT çərçivəsində kadr hazırlığı və hərbi təhsil istiqamətində də əlaqələr genişlənməkdədir. Azərbaycan və Türkiyə hərbi məktəblərində türk dövlətlərindən olan zabit və tələbələrin təhsili, ortaq hərbi akademik proqramların yaradılması gələcəkdə vahid müdafiə fəlsəfəsinin formalaşmasına imkan yaradır. Gənc zabitlər arasında yaradılan bu təmaslar gələcəkdə hərbi komandanlıq səviyyəsində qarşılıqlı etimadı və koordinasiyanı gücləndirəcək. Türk dövlətlərinin hərbi əməkdaşlığı həm də regionda sabitliyin təminatına yönəlmiş geosiyasi güc balansını dəyişdirir. Mərkəzi Asiya və Qafqaz regionları strateji enerji, nəqliyyat və kommunikasiya xəritələrinin kəsişməsində yerləşir. Bu məkanlarda xarici təsir mərkəzlərinin rəqabəti fonunda türk dövlətlərinin birgə təhlükəsizlik yanaşması regional sabitliyin qorunmasına xidmət edir. Hərbi əməkdaşlıq təkcə müdafiə deyil, həm də preventiv xarakter daşıyır – yəni mümkün təhdidlərə qarşı birgə cavab mexanizmini təmin edir. Azərbaycanın 2020-ci ildə qazandığı Qələbə və Qarabağda həyata keçirdiyi antiterror tədbirləri türk dövlətləri üçün mühüm nümunə rolunu oynadı. Bu hadisələr göstərdi ki, müasir texnologiyalar, peşəkar ordu və strateji tərəfdaşlıq milli maraqların qorunmasında həlledici əhəmiyyət daşıyır. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında qurulan hərbi ittifaq TDT-nin digər üzvləri üçün də model rolunu oynayır. Gələcəkdə təşkilat çərçivəsində Türk Müdafiə Birliyi və ya Türk Sülhməramlı Qüvvələri kimi strukturun yaradılması məsələsi də gündəmdə ola bilər. Belə bir qurum təkcə hərbi gücün birləşdirilməsi deyil, həm də beynəlxalq miqyasda türk dünyasının sülh və təhlükəsizlik təşəbbüslərinin həyata keçirilməsini təmin edə bilər. Ümumilikdə, Türk Dövlətləri Təşkilatının hərbi əməkdaşlığı təkcə təhlükəsizlik məsələsi deyil, həm də strateji inteqrasiya layihəsidir. Bu əməkdaşlıq türk dövlətlərinin suverenliyinin qorunmasına, regionda xarici təsirlərin azalmasına, ortaq müdafiə sənayesinin inkişafına və milli maraqların müdafiəsinə xidmət edir. Türk dövlətlərinin bu istiqamətdə birliyi həm regional sabitliyin möhkəmlənməsi, həm də qlobal güc mərkəzləri qarşısında balanslaşdırıcı faktorun yaranması baxımından əhəmiyyətlidir. Müasir dünyada təhlükəsizlik tək ölkənin deyil, ortaq dəyərləri və maraqları bölüşən xalqların birgə məsuliyyətidir. Məhz bu baxımdan TDT çərçivəsində hərbi əməkdaşlığın dərinləşməsi türk dünyasının gələcək siyasi və strateji gücünün əsas təminatlarından biri kimi çıxış edir.
Ramil QULİYEV
