Faiq Ələkbərli: “Paşinyanın və Ermənistan hökumətinin iddia etdiyi “Sevr” müqaviləsinin və onun 89-cu, eləcə də başqa maddələrinin heç bir hüquqi, siyasi əhəmiyyəti, əsası yoxdur”
Xalqımızın gözəl bir məsəli var: “ölən dirilməz”. Amma Ermənistan rəsmiləri və Elmlər Akademiyası “yüz ilin ölüsünə can vermək” eşqinə düşüblər. Söhbət Birinci Dünya Müharibəsindən sonra, 1920-ci il avqustun 10-da 13 dövlətin səlahiyyətli nümayəndəsi tərəfindən Fransada bağlanan “Sevr” müqaviləsindən gedir. Ermənilər qanuni şəkildə heç bir vaxt qüvvəyə minməyən və heç bir Antanta dövləti tərəfindən ratifkasiya edilməyən “Sevr” müqaviləsinin 100 illiyini qeyd edirlər.
Ermənitsan Prezidenti Armen Sarkisyan xarici mətbuat orqanlarına verdiyi müsahibədə cəfəng fikirlər səsləndirib, bildirib ki, “Sevr” müqaviləsindən əvvəl, 1920-ci ilin fevral-aprel aylarında guya Londonda “birləşmiş Ermənistan dövlətinin yaradılması barədə siyasi qərar verilib”. “Sevr” müqaviləsinin heç zaman təsdiqlənmədiyini də deyən Sarkisyan utanmadan “Sevr” müqaviləsi qanuni, dövlətlərarası və faktiki etibarlı bir sənəddir” deyib.
Heç bir dövlət tərəfindən ratifikasiya edilməyən bir müqavilə necə qanuni “sənəd” ola bilər ki?
Sarkisyanın ardınca isə Ermənistan Milli Elmlər Akademiyasında “Sevr” müqaviləsinin 100 illiyinə həsr olunan tədbirdə bu ölkənin Baş naziri, siyasi və tarixi savadsızlığı ilə dünyada ad çıxaran Nikol Paşinyan danışıb. “Sevr” müqaviləsinin 89-cu maddəsinə “xüsusi diqqət” yetirən Paşiyan deyib ki, bu bənd “erməni xalqının min illər boyu erməni xalqının doğulduğu (?), yaşadığı (?) və dövlətçilik və mədəniyyət yaratdığı erməni yüksəklikləri ilə danılmaz tarixi əlaqəsini bərqərar etdi və möhkəmləndirdi” (?).
Paşinyan onu da deyib ki, “Sevr” müqaviləsi heç vaxt yerinə yetirilməməsinə baxmayaraq, “tarixi bir həqiqət olaraq mövcud olmağa davam edir, bizim vəzifəmiz onu xatırlamaq, anlamaq və mənasını qorumaqdır”. Paşinyan, nədənsə, burada həmin dövrdə ermənilərin Antanta dövlətlərinin əlində bir alət olduğunu unudur.
Hər yerdən əlləri boşa çıxan ermənilərin növbəti “ölü diriltmə” əməliyyatı gülüncdür.
- “...ortaya atılan iddiaların hamısının üstündən xətt çəkdi”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fəlsəfə İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Faiq Ələkbərli qeyd etdi ki, “Sevr” müqaviləsi heç bir zaman qüvvədə olmayıb və ermənilərin bu gün bu müqavilənin 100 illiyini keçirməsi tamamilə əsassızdır. “Bu müqavilə 1920-ci il avqusun 10-da Fransada, Paris yaxınlığındakı Sevr şəhərciyində imzalanıb. Ona görə də bu, “Sevr” müqaviləsi adlanır. Bizə məlum olduğu kimi, bu müqavilə Osmanlını parçalamağa xidmət edirdi. Bu müqavilə Antantaya daxil olan 13 dövlətlə Osmanlı arasında bağlanmışdı. Burada da əsas məqsəd məhz Osmanlını bölüşdürmək məsələsi idi. Ermənilər də buradan özünə pay qoparmaq istəyirdilər. Çünki hələ 1920-ci ilin avqustunda Ermənistan Sovet Respublikası elan edilməmişidi. Bu da təsadüfi deyildi, sovet hökuməti Ermənistana şərait yaradırdı ki, öz ərazilərini böyütsün. Əslində, Ermənistanın Antantaya daxil olmasının özü belə çox qəribə bir məsələdir. Çünki Birinci Dünya Müharibəsi başlayanda Ermənistan adlı dövlət yox idi, sonradan onun Antantaya daxil olmasının özü bir gülünc haldır. Ancaq başda Böyük Britaniya olmaqla, Antanta dövlətləri Osmanlının parçalanması üçün hər bir vasitədən istifadə edirdilər. Bu mənada ermənilər də onlar üçün bir alət idi. İndi sarkisyanların, paşinyanların iddia etdiyi “Sevr” müqaviləsinin 89-cu maddəsindən danışırlar. Buradan ermənilər də pay umurdu. Yunanlar, ingilislər və başqaları Osmanlı torpaqlarını parçalayıb onlara da pay vermək istəyirdilər. Burada alət rolunu oynayan ermənilər öz himayədarlarının köməyilə Türkiyə ərazisindən pay qoparmaq istəyirdilər. Türkiyə torpaqlarından ermənilərə də pay düşməsi üçün həmin müqavilənin 89-cu maddəsinə belə bir məsələ daxil etmişdilər. Bu məsələdə ermənilərin, yunanların, fransızların, ingilislərin iddiaları vardı. Osmanlının həmin dövrdəki vəziyyəti bəlli idi. Bilirik ki, İstanbul faktiki olaraq Antantanın işğalı altında idi. Atatürk də 1919-cu ilin mayından milli mücadilə hərəkatına başlamışdı. Yəni belə bir şəraitdə “Sevr” müqaviləsinin heç bir hüquqi əsası yox idi. Deyək ki, orada Osmanlı hökuməti ilə Antantaya daxil olan 13 dövlət arasında müəyyən danışıqlar aparılmışdı. Ancaq o danışıqların heç bir nəticəsi olmadı. Osmanlı həmin dövrdə təzyiq altında olduğu üçün hansısa obyektiv müqavilənin imzalanmasından söhbət gedə bilməzdi. Məhz Mustafa Kamalın başladığı milli mücadilə hərəkatı qalib çıxdıqdan sonra, 1923-cü ildə “Lozanna” müqaviləsi bağlandı və “Lozanna” müqaviləsi də “Sevr” müqaviləsində ortaya atılan iddiaların hamısının üstündən xətt çəkdi. “Lozanna” müqaviləsi bir daha göstərdi ki, əsas qüvvədə olan, əsas real olan “Lozanna” müqaviləsidir. Antanta dövlətlərinin Osmanlını basqılar altında bağlamağa məcbur etmək istədikləri “Sevr” anlaşması sonradan “Lozanna” müqaviləsinin bağlanması nəticəsində tamamilə öz əhəmiyyətini itirdi. Ermənistan hökumətinin iddia etdiyi, yenidən diriltməyə çalışdığı və 100 illiyini keçirdikləri “Sevr” müqaviləsinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Hətta orada Osmanlı tərəfindən Damad Fərid Paşa, yaxud başqası tərəfindən məcburi şəkildə “Sevr” müqaviləsinə imza atılıbsa belə, “Lozanna” müqaviləsi bütün bunların hamısını alt-üst etdi və bu müqavilə tamamilə aradan qalxdı. Bu gün Paşinyanın və Ermənistan hökumətinin iddia etdiyi “Sevr” müqaviləsinin və onun 89-cu, eləcə də başqa maddələrinin heç bir hüquqi, siyasi əhəmiyyəti, əsası yoxdur. Paşinyanın, Sarkisyanın, Ermənistan Elmlər Akademiyasının iddialarının heç bir əsası yoxdur, bu, cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyil. Çünki qüvvədə olan əsas müqavilə “Lozanna”dır və “Lozanna”da da müasir Türkiyənin ərazisi dünya dövlətləri, BMT tərəfindən qəbul olunub. Bu anlamda Paşinyanın və digərlərinin ortaya atdığı iddianın heç bir əsası yoxdur və olmayacaq da” - deyə F.Ələkbərli bildirdi.
Qeyd edək ki, bəzən erməni mətbuatında Ermənistanın 1920-ci ildə “Sevr”i ratifikasiya edən yeganə dövlət olduğu deyilir. Bu iddiaya gəlincə, F.Ələkbərli bildirdi ki, bununla bağlı heç bir mənbədə məlumata rast gəlməyib.
İradə SARIYEVA
