Məlum olduğu kimi, Yaxın Şərq indiyədək gördüyü ən böyük böhranla üz-üzədir. Belə ki, İranla İsrail arasında tammiqyaslı savaş başlaya və bütün bölgəni münaqişəyə sürükləyə bilər. Xatırladaq ki, Fələstinin HƏMAS qrupunun siyasi lideri İsmail Haniyənin iyulun 31-də Tehranda qətlə yetirilməsi bölgədəki gərginliyi aşırı həddə çatdırıb.
Ekspertlər deyir ki, İran, söz verdiyi kimi, İsrailə hərbi cavab verərsə, tammiqyaslı müharibə başlaya, İranla onun bölgədəki proksiləri İsrail və ABŞ-yə qarşı döyüşə bilər. İsraildə fəaliyyət göstərən Milli Güvənlik Araşdırmaları İnstitutunun aparıcı tədqiqatçısı Raz Tsimmt qeyd edir: "Bu, məncə, ilk dəfədir ki, gerçəkdən potensial tammiqyaslı regional qarşıdurma istiqamətində gedirik". Haniyənin qətlindən bəri bütün bölgə İranın İsrailə cavabını gözləyir. İranın ali dini rəhbəri Ayətullah Əli Xamnei bu hücuma hərbi cavab veriləcəyini vəd edib. Gələn xəbərlərə görə, artıq hərbi cavab verilməsi qərarını təsdiqləyib. Haniyənin qətlindən cəmi bir neçə saat öncə İsrail Beyrutda Livanın İran dəstəkli ekstremist "Hizbullah" təşkilatının yüksək rütbəli komandirini öldürüb. Bundan öncə də İran İslam İnqilab Keşikçiləri Korpusunun bir üzvü İsrailin hava zərbəsilə öldürülüb. Apreldə - Tehranın İsrailə ovaxtadək misli görünməmiş hava hücumundan sonra İran və İsrailin savaşın astanasında olduğu düşünülürdü. Bu hücumdan bir neçə gün sonra İranın mərkəzində yerləşən İsfahan şəhərində bir hərbi baza vuruldu. Bu hücumu İsrailin gerçəkləşdirdiyi düşünülür. İranın hücumu isə aprelin 1-də İsrailin İranın Dəməşqdəki səfirliyinə, yeddi iranlı komandirin qətli ilə nəticələnən hücumuna cavab idi. Ekspertlər deyir ki, Haniyənin İran ərazisində qətlinə Tehranın cavabı aprel hücumundakından daha sərt ola bilər. Raz Tsimmt deyir ki, İran və onun "dirəniş oxundan" – Tehranın bölgədəki pərakəndə silahlı qrup və proksilər şəbəkəsindən, İsrailə qarşı birləşmiş, mərkəzdən yönəldilən hücumun şahidi olacağımız ehtimalı apreldəkindən xeyli çoxdur: "Mənə elə gəlir ki, bu, durumu xeyli çətinləşdirir, axı İran və "Hizbullah"ın hücum nəticələri, çox güman, apreldə baş verənlərdən daha ağır olacaq. Bu da bizi regional hərbi kampaniyanın mümkün olduğu qənaətinə yaxınlaşdırır". İsrailin Qəzzaya qarşı dağıdıcı savaş başlatmasından bəri "Hizbullah", eləcə də İraq, Suriya və Yəməndəki İran dəstəkli silahlı qruplar ona qarşı hücumlar gerçəkləşdirib. İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsi isə HƏMAS-ın oktyabrın 7-də İsrailə hücum edərək 1200-dək dinc sakini öldürməsinə cavab idi. Almaniyanın Beynəlxalq və Güvənlik Məsələləri İnstitutunun tədqiqatçısı Həmidreza Əzizi deyir ki, hətta apreldən sonra İranın İsrailə qarşı düşmənçiliyi azalmış olsa da, iki düşmən tərəf arasında birbaşa qarşıdurmanın növbəti fazası yalnız zaman məsələsi idi: "Bu, bəlkə də son bir neçə ildə bölgədə ən təhlükəli andır".
İran israrla gərginliyi artırmağa çalışmadığını, ancaq İsraili vurmaq üçün legitim hüququ olduğunu deyir. İranın Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Nasir Kənani bildirir: "Biz öz ərazi bütövlüyümüzlə bağlı heç bir güzəştə getməyəcəyik". İranla İsrail arasında başlaya biləcək birbaşa savaş bütün bölgəni, o sıradan Livandakı "Hizbullah" qrupu, Yəməndəki husilər və İraqdakı iranyönümlü silahlılar da daxil, Tehranın proksi müttəfiqlərini də münaqişəyə sürükləyə bilər. Bölgədə baş verən hər hansı münaqişə İsrailin əsas müttəfiqi olan ABŞ-ı da hərbi fəaliyyətə cəlb edə bilər. ABŞ artıq bölgəyə əlavə döyüş gəmiləri və təyyarələri göndərib. Beynəlxalq Böhran Qrupu İran Layihəsinin direktoru Əli Vaez deyir ki, Tehranın verdiyi siqnallar onun daha ciddi nəticələri olan daha böyük cavab vermək niyyətində olduğunu göstərir: "İranın potensial hücumu ciddi zərər və itkilər doğurarsa, eskalasiya silsiləsini dayandırmaq qat-qat çətinləşəcək". Bu arada CNN televiziya şirkəti kəşfiyyat məlumatları ilə tanış olan mənbələrə istinadən məlumat yayıl ki, Livanın "Hizbullah" hərəkatı İranın addımlarından asılı olmayaraq yaxın günlərdə İsrailə zərbələr endirə bilər. Mənbələrin fikrincə, "Hizbullah" İsrailə qarşı əməliyyat keçirmək baxımından İrandan daha yaxındadır, ona görə də qısa müddət ərzində hücum edə biləcək. Mənbələr həmçinin "CNN"ə bildiriblər ki, hərəkat, İrandan fərqli olaraq, İsraillə ortaq sərhədi olması səbəbindən xəbərdarlıq etmədən zərbə endirə bilər. "The New York Times" yazır ki, "Hizbullah"ın ardınca İran döyüşə qatılacaq. Proseslər Cənubi Qafqaza da təsir edəcək. Xüsusən də nəzərə alınmalıdır ki, hər iki dövlət Azərbaycana bu və ya digər formada yaxındır. Biri Azərbaycanla qonşu dövlətdir, orada az qala ölkə əhalisinin yarıdan çoxunu təşkil edən soydaşlarımız yaşayır. İsraillə də münasibətlər strateji xarakter daşıyır. Azərbaycan əsas etibarilə başqa dövlətlər arasındakı problemin, o cümlədən müharibənin birbaşa tərəfi olmamağa çalışır və bu, doğru strategiyadır. Yəni İran-İsrail gərginliyi də dağıdıcı zərbələrin endirildiyi bir mərhələyə keçsə, Azərbaycan yenə də münaqişə tərəflərindən birbaşa heç birinin tərəfini tutmayacaq, əksinə, onları sülhə-təhlükəsizliyə çağıracaq. Amma istər-istəməz bu, beynəlxalq münasibətlər sistemi baxımından Azərbaycanı müəyyən təzyiq atında da saxlayacaq. Eyni zamanda, ümumi Qafqaza müəyyən qaçqın axınının olması da tam gözləniləndir. Bunlar fonunda Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr İsrailin strateji tərəfdaşı olan Azərbaycanı yaxından maraqlandırır. Dünyada baş verən münaqişələrin regiona daha az təsir etməsi üçün regionda sabitliyin təmin edilməsi vacibdir və bunun üçün Ermənistan və Azərbaycan sülh sazişi istiqamətində addımlar atmalıdır. Ümumiyyətlə isə müharibənin Cənubi Qafqaza təsiri onun hansı ssenaridə davam edəcəyindən, quru əməliyyatının olub-olmayacağından, müharibənin müddətindən və hansı ölkələrin savaşda iştirak edəcəyindən də asılıdır.
Nahid SALAYEV
