Zəngəzur dəhlizi açılır, Kərki də qaytarılır...
Ermənistan və Azərbaycan arasında demarkasiya ediləcək növbəti ərazilərin hara olacağı artıq müəyyənləşir. Belə bir iddia ilə Ermnistanın "Qraparak" nəşri çıxış edib. Nəşr qeyd edir ki, demarkasiya işləri mərhələli şəkildə aparılacaq: "Növbəti addım anklavların (Kərki, Yuxarı Əskipara, Bərxudarlı və Sofulu) qaytarılması olacaq.
Ardınca Söyüdlü və Basarkeçər rayonu, daha sonra Zəngəzur qaytarılacaq. Göyçə mahalının Çəmbərək rayonunun Vahan kəndindən xəbər veriblər ki, yaxınlıqdakı tarlalarda tədqiqatçılar görüblər. Onlar bildirib ki, Azərbaycan bu istiqamətdə 12 müdafiə mövqeyinin verilməsini tələb edir. Artıq həmin ərazilərin təhvil verilməsi vəd edilib".
Nəşrin iddiasına əsasən, növbəti addımda Azərbaycan Ermənistandan Naxçıvana dəhliz verilməsini tələb edəcək: "Türkiyə rəsmiləri artıq açıq şəkildə deyirlər ki, Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin nizamlanmasında növbəti mərhələ Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Hakimiyyət insanları əmin edəcək ki, Zəngəzur tezliklə sülh qovşağına, ticarət mərkəzinə çevriləcək, hətta o qədər inkişaf edəcək ki, əvvəllər bunun niyə edilmədiyinə peşman olacağıq. Bütün bunlar sentyabr ayına qədər edilməlidir, çünki Azərbaycan, Türkiyə və Ermənistan tələsir. Zəngəzur dəhlizi sentyabr ayına qədər reallaşacaq. İndilikdə Rusiya qoşunlarının Zəngəzurda olması Paşinyanın planlarına mane olur. Rusiya qoşunları Ermənistan-Azərbaycan sərhədinin müxtəlif yerlərindən çəkilsələr də, onların Zəngəzurda hərbi mövcudluğu davam edir. Daha əvvəl də məlumat yayılmışdı ki, rus sərhədçilərin Azərbaycanla sərhəddən çıxarılması tələbini Bakı irəli sürüb, İrəvan da bunu icra edib. Rusiya hərbçiləri Zəngəzurdan tamamilə çıxarsa, bu bölgə Azərbaycan və Türkiyənin nəzarətinə keçəcək". O da qeyd edilir ki, Ermənistanda Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin delimitasiyası və demarkasiyasına qarşı çıxan "Vətən uğrunda Tavuş" hərəkatının fəaliyyəti hansısa nəticə verməyəcək. Xatırladaq ki, aprelin 19-da İrəvan və Bakı sərhədin Qazax-Tavuş sektorunun bəzi hissələrinin dəqiqləşdirilməsi barədə ilkin razılaşma əldə olunduğunu bildirib. Müvafiq bəyanatda deyilir ki, iki ölkə arasında dövlət sərhədinin müəyyənləşdirilməsi prosesi Azərbaycan və Ermənistan arasında Sovet İttifaqının çökməsi anında mövcud olmuş sərhəd xətti əsasında aparılır. Bunun ardınca Ermənistanın bir sıra sərhəd kəndlərinin, əsas etibarilə Kirants sakinləri demarkasiyaya etiraz etdiklərini bildirmişdilər. Onlar demarkasiya işlərinə mane olmaq üçün İrəvan-Tiflis magistral avtomobil yolunun Kirants kəndi yaxınlığından keçən hissəsini bağlamışdılar. Bu hissə, razılaşmaya görə, Azərbaycanın nəzarətinə düşür. Ermənistan müxalifətinin nümayəndələri və yerli Tavuş mərzinin arxiyepiskopu Baqrat Qalstanyan da etirazçılara qoşulmuşdu. Qalstanyan mayın əvvəllərində bir neçə yüz tərəfdarı ilə Tavuşdan İrəvana yürüş etdiyini bəyan etmişdi. Lakin hərəkata demarkasiyaya qarşı etirazla başlayan Tavuş arxiyepiskopu İrəvanda keçirdiyi ilk mitinqdə Paşinyanın istefasını tələb etmişdi. Erməni Kilsəsinin Ali Ruhani Şurası Baqrat Qalstanyanın hərəkatına rəsmən dəstək verdiyini bəyan etmişdi. Ermənistanın əsas müxalifət partiyaları da arxiyepiskopun hərəkatına dəstək bildiriblər. Bu fonda keçmiş prezident Robert Koçaryanın "Hayastan" fraksiyasının deputatları Nikol Paşinyana qarşı impiçment proseduruna hazırlaşdıqlarını deyiblər. Lakin bunu etmək üçün müxalifət parlamentdə kifayət qədər mandata malik deyil. Qalstanyan özü isə katolikos II Qareginlə iki gündən bir görüşərək vəziyyəti onunla müzakirə etdiyini etiraf edib. Paşinyan və Ermənistan hökumətinin başqa rəsmiləri Erməni Kilsəsini siyasətə müdaxilə etməkdə günahlandırır.
Hazırda kilsə və radikal müxalifətin əsas məqsədi Azərbaycanla sərhədlərin müəyyən edilməsi prosesinə əngəl olmaqdır. Amma bu halda yeni savaş qaçılmazdır və erməni cəmiyyəti buna qarşıdır. Azərbaycan da məsələlərin sülh yolu ilə həllini iistəyir. Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov bu fonda bildirir ki, Ermənistanla delimitasiya ilə bağlı əldə olunmuş yeni razılaşma və dörd kəndin Azərbaycana qaytarılması iki ölkə arasında normallaşma prosesinə müsbət təsir göstərib. O, Azərbaycanın sülh prosesinə sadiq olduğunu bir daha xatırladıb: "Ümid edirik ki, bu, firavan və təhlükəsiz region üçün müsbət nəticələr verəcək. Mina problemi səyləri çətinləşdirir. Ancaq Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhədin müəyyən hissəsinin delimitasiyası və Ermənistanın uzun müddət işğal etdiyi dörd kəndin Azərbaycana qaytarılması ilə bağlı bu yaxınlarda əldə olunmuş razılaşma normallaşma yolunun işinə müsbət təsir göstərir". Baş verənləri şərh edən rus politoloq Andrey Fyodorov isə bildirir ki, Ermənistanda sülhə qarşı çıxanları cəmiyyət rədd edir: "Bu gün İrəvanda baş verənlər Paşinyanın siyasətində problemlərin olması məsələsi deyil. Cəmiyyət ciddi şəkildə bölünür. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bölgədə yaranmış siyasi və geosiyasi reallıqları cəmiyyət hələ də anlaya bilmir. Paşinyanın hakimiyyəti ərzində Ermənistan müxalifətinin gündəliyi son dərəcə məhduddur və Bakı, eləcə də Moskva üçün artıq qapalı olan Qarabağ məsələsində revanşizmə qayıtmağın müxtəlif variantlarını əks etdirir. Müxalifətin əsas problemi də budur: mövzu ölkənin gələcək inkişafı, dövlət quruluşu məsələləri deyil, keçmiş gündəmdir. Ona görə də müxalifətin çıxışlarının Ermənistanda hər hansı dəyişikliyə səbəb olacağını gözləmirəm. Artıq mövcud olmayan bir şeyi necə diqqət mərkəzində saxlaya bilərsiniz? Müxalifət 8 ildir insanların cari problemlərini həll edə bilmirsə, deməli, bunu istəmir. Onun heç belə bir istəyi də yox idi. Məqsədləri cəmiyyəti ağrı-acı ilə oyatmaq, əhalinin bu ağrısını müharibədə məğlub olanın əleyhinə yönəltməkdir. Ermənistan əhalisinin əksəriyyəti də Qarabağ məsələsi və əraziləri ətrafında bütün bu hay-küydən yorulub". Fyodorov qeyd edib ki, erməni müxalifətinin bu gün etdikləri və cəmiyyəti yenidən ayağa qaldırmağa çalışmaları sonuncu dalğadır: "Dini və mülki amillərin birləşməsi həmişə nəzərdə tutulduğu kimi işləmir. Müxalifətə rəhbərlik edən arxiyepiskop ruhani lider olmağa çalışanda siyasi lider ola bilməz. O, siyasətçi deyil. O, yalnız cəmiyyətin ilhamverici rolunu oynayır, təşkilatçı deyil. Ancaq əsl təşkilatçı yoxdur, hər şey kortəbii şəkildə baş verir. Mitinqlər kortəbii olduqda isə kifayət qədər tez bitir. Baxmayaraq ki, hər dəfə erməni müxalifəti mütəmadi olaraq "sabah hər şey həll olunacaq, biz qalib gələcəyik" deyir, amma arxiyepiskopun normal hökumət qura biləcəyini təsəvvür etmək qeyri-realdır. Əgər kütlə onu baş nazirliyə namizəd elan edibsə, bu, qeyri-legitimdir. Onun namizədliyini heç bir parlament qüvvəsi irəli sürməyib. Parlament onu seçməlidir. Parlamentdə isə Ermənistanın baş nazirinin fraksiyası çoxluğa malikdir. 2018-ci il çevrilişi zamanı Paşinyan hadisəsində olduğu kimi, çevriliş zamanı hakimiyyət dəyişikliyi baş verə bilər. Amma müxalifətin indiki baş naziri vəzifəsindən uzaqlaşdırmağa gücü çatmır. Bu gün Paşinyanı əvəz edəcək real siyasi lider yoxdur. Müxalifətin şüarları "Qarabağı qaytar, Qarabağa qayıt" sadəcə olaraq cəmiyyətin səfərbərlik formasıdır. Ermənistan isə indiki Azərbaycan hakimiyyəti dövründə tarixi geri qaytarıb Bakıdan nəsə geri ala bilməyəcək. Tarixi geri qaytarmaq üçün hərbi güc lazımdır. Azərbaycanla müqayisədə bu, Ermənistanda yoxdur".
Tahir TAĞIYEV
