Türkiyədə iqtisadi böhran dərinləşir. Bu il milli valyuta olan lirə ABŞ dolları qarşısında 30%-dən çox dəyər itirib. Məlumata əsasən, Türkiyənin Mərkəzi Bankının uçot dərəcəsini 16%-dən 15%-ə endirməsi lirənin ucuzlaşmasını sürətləndirib.
İnflyasiyanın 20 faizə yaxın olmasına baxmayaraq, Mərkəzi Bankın bu qərarı verməsi lirəyə təzyiqi artırır. Dollar-lirə məzənnəsi ilk dəfə noyabrın 12-si psixoloji hədd olan 10-u ötüb. Türk lirəsi noyabr ayında dollar qarşısında 11 faiz dəyər itirərək, inkişaf etməkdə olan ölkələr sırasında ən pis göstərici nümayiş etdirən valyuta olub. Bəzi analitiklərin fikrincə, türk lirəsinin yeddi həftədir sürətlə ucuzlaşması Türkiyənin valyuta böhranı içərisində olduğunu deməyə əsas verir. Onların qənaətincə, türk lirəsinin sürətlə ucuzlaşmasının iqtisadiyyata təsiri qaçılmazdır. Türk lirəsinin ucuzlaşması ölkənin yoxsullaşmasına, iqtisadiyyatın yavaşımasına və korporativ borc böhranına təkan verə bilər. Türkiyədə lirənin ucuzlaşmasından sonra İstanbul və Ankarada etiraz aksiyaları keçirilib. Aksiya keçirilən ərazilərə hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları cəlb olunub. Ankara və İstanbuldan sonra ölkə vətəndaşları Kocaelidə də etiraz aksiyası keçirib. Aksiyalarda AKP hakimiyyətinin istefaya getməsi tələb olunur. Türkiyənin aparıcı müxalif partiyaları isə ölkədə növbədənkənar parlament seçkilərinin keçirilməsini tələb edir. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan sədri olduğu hakim Ədalət və İnkişaf Partiyasının əyalət rəhbərlərinin genişləndirilmiş iclasında çıxışı zamanı deyib ki, Türkiyədə növbədənkənar prezident seçkiləri keçirilməyəcək. O bildirib ki, Türkiyədə növbəti prezident seçkiləri 2023-cü ilin iyun ayında keçiriləcək: "AK Parti millətimizin qurduğu bir partiyadır. Millətimiz üçün hər bir xidməti həyata keçirmişik. 2023-cü ilə qədər davam edən prosesdə 84 milyon vətəndaşımızın hər birinin qapısına gedib onların könlünü alacağıq. Biz çox çalışacağıq".
Maraqlıdır, Türkiyədə baş verən bu proseslər sırf daxili iqtisadi faktorlarla bağlıdır, yoxsa xaricdən olan bu cür təzyiqlərlə Ərdoğan hakimiyyətini devirmək istəyirlər?
- Yeganə Hacıyeva: “Ərdoğana qarşı asimmetrik mübarizə üsullarına da start verilib”
Politoloq Yeganə Hacıyeva “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, postpandemiya dönəmində bütün ölkələrdə milli valyutaların ucuzlaşması prosesi baş verir: “Bəzi dövlətlər bunun qarşısını ala bilir. Yəni əlavə pullar xərcləməklə öz valyutalarının dəyərini qoruyurlar. Azərbaycan valyutası sabit məzənnədədir. Türkiyədə isə sırf üzən məzənnədir. Buna görə də, qlobal aləmdə olan iqtisadi dəyişikliklərin Türkiyənin valyutasına təsiri tez olur. Türkiyə son 20 ildə ciddi inkişaf edib. Ərdoğanın rəhbərliyilə üçüncü dünya ölkələri sırasından çıxıb, G20-lər sırasına daxil olub. Hətta Türkiyənin G8 üzvü ola bilmək şansı da var. Türkiyədəki proseslərə kənar qüvvələrin təsir imkanları genişdir. Aparıcı müxalifət partiyalarında biz Türkiyəyə qarşı olan beynəlxalq trendlərin elementlərini hiss edirik. Hazırda da bu prosesdən Ərdoğana qarşı istifadə olunur. Ərdoğan Türkiyə tarixinin ən güclü liderlərindən biridir. Onun siyasəti nəticəsində bu gün bütün dünya Türkiyə ilə hesablaşır. Plan budur ki, Ərdoğan hakimiyyətdən getsin. Bunun da nəticəsində AKP zəifləyəcək. Belə cəhdlər əvvəl də olub. Abdullah Gül, Əhməd Davudoğlu səviyyəsində adamlar AKP-ni tərk etdi, ancaq hakimiyyət və partiya öz monolitliyini qoruyub saxlaya bildi. Buna görə də, xarici qüvvələr iqtisadi platformalar üzərindən Türkiyəyə təzyiq edir. Bu plan çox güclü gedir. Ərdoğana qarşı asimmetrik mübarizə üsullarına da start verilib. Hətta onun sağlamlığı ilə bağlı yanlış məlumatlar dövriyəyə buraxılır. Bizim üçün Türkiyənin bu böhrandan çıxması vacibdir. Əminəm ki, qardaş ölkə bu təzyiqləri neytrallaşdırmağı bacaracaq”.
- Əhəd Məmmədli: “İqtisadi-maliyyə hücumları ilə Ərdoğanı siyasi iqtidardan salmaq istəyirlər”
Digər politoloq Əhəd Məmmədli də hesab edir ki, burada qlobal güclərin əli var: “ABŞ-ın Türkiyəyə qarşı elan etdiyi iqtisadi, siyasi, sosial və dolayısı ilə hərbi müharibəsi davam edir. AKP iqtidara gələndən ABŞ Türkiyəyə qarşı həmlə dalınca həmlə etdi. “Gezi inqlabı” etmək istədilər, “Qladio”nu işə saldılar, “FETÖ”nün iştirakı ilə hərbi çevrilişə cəhd etmək istədilər, PKK, DAİŞ, hamısını Türkiyənin üstünə saldılar, ancaq heç bir nəticəsi olmadı. İndi də keçiblər sonuncu həmləyə, iqtisadi-maliyyə hücumları ilə Ərdoğanı siyasi iqtidardan salmaq istəyirlər. Bu hansısa sübuta ehtiyacı olmayan siyasi aksiomadır. Hesab edirəm ki, Ərdoğanın hakimiyyətdə qalması bizə çox lazımdır. Azərbaycan Xankəndidə bayrağını sancmayana qədər, şərtlərini Ermənistana qəbul etdirib sülh müqaviləsini imzalamayana qədər qardaş Türkiyədə Ərdoğanın hakimiyyətdə qalması çox lazımdır. Əks təqdirdə Azərbaycanı, 90-larda olduğu kimi, təkləyə bilərlər. İnanmırıq ki, qardaş ölkə tezliklə bu çətinliyi arxada qoyacaq”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
