Birinci cahan müharibəsi dünyanı bölüşdürən, lakin milyonlarla insanın həlak olmasına səbəb olan savaş olmuşdur. Avstriya-Macarıstan, Rusiya imperiyaları kimi Osmanlı xanəndanı da bu savaş nəticəsində dağılmış bu günkü Türkiyə cümhuriyyəti əraziləri parçalanmaq təhlükəsi ilə üzləşmişdir. Mustafa Kamal paşanın başını çəkdiyi qüvayyi-miliyyə hərəkatı türk torpaqlarını bu təhlükədən xilas etmişdir.
Müharibələrin sadə insanların həyatında buraxdığı acı sənətin diqqətini həmişə cəlb etmişdir. Yeni Zellandiyalı rejissor aktyor Rasl Kuro 2014-cü ildə ekranlaşdırdığı “Son ümid” filmi bu mövzudadır. Türk qoşunu Çanaqqalada qarşı səngərə hücum edən zaman gözlənilməzliklə qarşılaşırlar. Onlar boş səngər və yarımçıq qalmış şahmat oyununu görürlər. Bu epizod birinci dünya müharibəsinin böyük siyasətin şahmat masasında qurulduğunu göstərir.
Caşua Konor( Rasl Kuro) Türkiyəyə qarşı aparılan Çanaqqala savaşında övladlarını itirir. Öz həyəti üçün quyu qazaraq susuzluq proplemini həll edən Caşua oğullarını tapmadığından həyat yoldaşının qınağına tuş gəlir. Həyat yoldaşı övladlarından nigaran qalaraq əlacsız qalıb intihar edir. İntihar nəticəsində həyat yoldaşının üzərində keşişin dua oxumaması, onu dörd il ərzində kilsəyə gəlməməkdə ittiham etməsi Caşuanı məyus etsə də o Elizanın ruhu qarşısında söz verir. O zamanında düşmən saydığı türklərdən kömək almaq üçün Çanaqqalaya getməli olur. Oğullarını qum fırtınasından qorumağı xatırlayan atada yenə ümid yaranır. Bu xatırlatmadan sonra Anadoluda xoşgörünün tərənnümçüsü hesab olan səmazənlərin rəqsinin əksi ümidin doğrulacağının mesajı kimi görünür.
Böyük Britaniya işğalı altındakı İstanbulda Osmanlı paşaları Həsən ( Yılmaz Ərdoğan) və Camal (Cem Yılmaz) öz ölkələrinin halına görə pis olsalar da ingilislərlə birlikdə cənazələrin tapılmasında iştirak edirlər. Bu məsələ Caşuanın da xeyrinə olur. Çanaqqalaya getmək təbii ki, asan olmur. Lakin Orxan adlı uşaq Caşuanın ingilis hərbi qərərgahına getməsinə yardım edir. Orxanla Caşuanın ortaq cəhəti əzizlərindən xəbərlərinin olmaması ilə bağlıdır. Caşuanın oğullarını, Orxanın isə atasını axtarması maraqlı tandem yarada bilir. Orxanın anası Aişə isə qaynı Ömərin təzyiqləri qarşısında olur. Aişəni öz aləmində Osmanlı qadını kimi görmək istəyən Ömər ona həyat yoldaşı kimi sahib olmaq istəyir.
İstanbul işğal altında olsa da öz cazibəsini bir neçə tarixi məkanıyla qoruyub saxlayır. Orxan Çaşuanı şəhəri gəzdirən zaman onu Sultan Əhməd məscidinin cazibəsi tutur. Tarixi abidənin filmdə əks olunması İstanbulun artıq özünəməxsus türk-müsəlman şəhərinə çevrildiyini əks etdirir. Lakin bu cazibəylə yanaşı Caşuanın içində türklərə qarşı bir qəzəb də yatır. Bir oğlunun cənazəsinin qalıqları aşkarlanan zaman ingilis zabiti bunun günahkarının Həsən paşa olduğunu deyir. Qəzəblə Həsən paşanın üzərinə gedən zaman Camal onu dayandırır. Onun Caşuanı qəbir üçün hazırlanan taxta xaçla vurub yerə salması Türkiyə üzərinə aparılan səlib savaşına bir etirazı ifadə edir. Həsən paşanın da müharibədən bəhs edərkən təssüf hissini keçirməsi humanism faktorunu qabardır. Öz övladınının cənazə qalıqlarını dogma torpağında dəfn etmək istəyən Caşua ataya “Bu torpaqlar artıq sənin də övladlarının vətəni oldu” deyilməsi Mustafa Kamalın sözlərinin xatırladır.
Həmişə övladlarına Şərq nağılı “Şahzadə Hüseynin əhvalatını” oxuyan Caşua bu dəfə bu kitabı məzarlıqda oxuyur. Keşişlərin Türkiyəyə qarşı savaşda iştrak edib öldürülmüş əsgərlərin ruhuna dua oxuması fonunda, oxunan bu nağıl maraqlı bir vəhdəti əks etdirir. Müharibələr müxtəlif mədəniyyətlər arasında getsə də sanki savaş sonrası hər şey birləşmiş kimi görünür.
İstanbulun və Türkiyənin işğalı ilə barışmayan xalq buna etirazını küçələrdə nümayiş etdirir. Bu müqavimətdə qüvayi-miliyyə ruhu dərhal sezilir. Xalqın mübarizə əzminə baxmayaraq öz şəxsi istəklərini həyata keçirmək istəyənlər də var. Ömər Aişəyə sahib olmaq üçün onun övladı Orxana da təzyiq edir. Yalançı qəhrəmanlıq tonunda Orxana “Sənin atan şəhid oldu. Bununla fəxr et” deyən Ömər əslində qorxaq şəxs olur. Caşua Aişəni incitməsin deyə onu vuraraq cəzalandırır. Daha sonra öz dəstəsi ilə Caşuanı döymək istəsə də onu bu dəfə Həsən və Camal xilas edirlər. Camalın Ömərə “qəhrəmanlıq istəyirsənsə Mustafa Kamala qoşul” deməsi Türkiyənin həyatında ciddi dönüş olacağınn müjdəsi kimi görünür. Həmçinin Ömərə özünə layiq olan bir cavab verilir.
Caşuaya nəhayət ümid dolu bir mesaj verilir. Tək qalmış ataya oğlunun əsir siyahısında adının olması deyilir. Həsən və Camal isə Ankaraya tələsirlər onlar Mustafa Kamalın qurduğu milli orduya qoşulmaq üçün can atırlar. Camalın cəbhələrdə məşhur olan “Hey onbeşli” mahnısını səsləndirəndən sonra Mustafa Kamala qədəh qaldırır. Caşua onun kim olduğunu soruşarkən Camalın Tükiyənin istiqbalına söyləməsi Mustafa Kamalın bir dava lideri olduğunu əks etdirir.
Öz övladları barədə düşünən zaman ata sarsıntılar keçirir. Bu sarsıntılar əsasən müharibə səhnələrinin xatırlanması ilə görsənir. Lakin bir gecə Caşua oğlu Henrini yuxuda görür. Henri səmazənlər kimi rəqs etməsi onun sağ olmasıyla bağlı ehtimalı gücləndirir. Həsən paşa Caşuaya əsri düşərgələrinin ləğv olunması səbəbindən kömək eləmək istəmir.
Caşua paşalarla birgə yola çıxan zaman maraqlı bir polemika içərisində olur. Camal ondan Avstraliyanın nə üçün Türkiyə torpaqlarına gəldiyini soruşarkən Caşua ona dəyərlər uğrunda vuruşmuşuq cavabını verir. Camalın hazırcavablığı özünü dərhal göstərir. Bütün müharibələrin torpaqlara sahib olmaq istəyindən olduğunu deyir. Onun Caşuaya vuruşursan lakin qazandığın bir şey yoxdu cavabını verməsi qarşı tərəfi pərt vəziyyətdə qoyur. Bununla bir daha ədalətsiz müharibələrin insanlar üçün faydalı olmaması mesajı çatdırılır.
Osmanlı əsgərlərinin getdiyi qatara yunanların hücumu olur. Həsən paşa zabit və dsost şərəfini üstün tutaraq Caşuanın həyatını xilas edir. Caşua da bu nəcibliyi cavabsız qoymur. Caşua Həsən paşanı yunanların öldürülmə təhlükəsindən qoruyur. Lakin Camal şəhid olur. Ankaraya milli mücadiləyə tələsən qəhrəmanın həlak olması milli ideyaların uğrunda şəhadətin göstəricisi kimi görünür.
Camalın şəhadətindən sonra Caşua Həsənlə birgə oğlunu tapmağa doğru gedir. Caşua bir ata kimi hiss edir ki övladı su dəyirmanı olan yerdə ola bilər. Bu hiss özünü doğruldur. Yunanların hücumu qarşısında sufi dərvişlər türk kəndini müdafiə edirlər. Bu epizodda da Türkiyənin özünəməxsusluğu görsənir. Uzun həsrətdən sonra Caşua ata öz Arturuna qovuşur. Artur başına gələnləri nəql edən zmaan çox acı xatirələri danışır. Qardaşı Henri həlak olduqdan sonra Edi çox əzab çəkməsin deyə öz xahişi ilə vurduğunu deyərək vicdan əzabı çəkir. Bundan təsirlənən Caşua öz etirafını edir. Övladları müharibəyə gedən zaman o bir ata kimi bir hərəkət etmədiyini buna görə də onları itirdiyini deyir. Artur nə qədər israr göstərsə də atası onu özüylə birgə aparır. Ata və oğl birgə xilas olaraq öz həyatlarını davam etdirirlər.
Rasl Kuronun Son ümid filmi Türkiyə tarixi və mədəniyyətinin əksi baxımdan da çox önəmlidir. Caşua qərbdən olsa da film boyu onda bir Şərq ruhunun mövcudluğu hiss olunur. Məhz onun şərqə bələd olması türklərlə münasibətini yaxşılaşdırır. Onlarla birgə yeganə sağ qalan övladının xilas etməsinə səbəb olur. Sufilik, istiqlal mübarizəsi kimi Türkiyə tarixində yeri olan olaylar da film boyu bir-birini təqib edərək bir bütövlük yarada bilir. Türk və xarici aktoyrların birgə oyunu filmi daha da baxımlı edir. Ekran işi Avstraliya kino və televiziya sənətləri mükafatının ən yaxşı orjinal ssenari mükafatını qazanmışdır. Həmçinin Yılmaz Ərdoğan ən yaxşı köməkçi kişi aktyor mükafatını əldə etmişdir.
Ceyhun MİRZƏLİ
