TRIPP marşrutunda İsrail texnologiyası - İran bunu Ermənistandan gözləmirdi!
Bu günlərdə Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyanın İsrail səfəri və orada aparılan görüşlər yalnız iki ölkə arasında iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq perspektivlərini ortaya qoymur, həm də regiondakı strateji nəqliyyat dəhlizlərinə dair maraqların əhəmiyyətini açıq göstərir.
Kostanyanın görüşləri, xüsusən də TRIPP marşrutunun müzakirəsi kontekstində diqqət çəkir.
TRIPP marşrutu Ermənistanın Sünik vilayətindən keçərək Azərbaycan ilə Naxçıvan anklavını birləşdirən nəqliyyat dəhlizi kimi regionda strateji və iqtisadi baxımdan önəmli bir infrastrukturdur. Bu marşrut yalnız yük və sərnişin daşımalarını təmin etmir, həm də bölgədə tranzit və kommunikasiya üzərində siyasi təsir vasitəsi rolunu oynayır. Ermənistan üçün TRIPP-in idarəsi ölkənin regional təsirini qorumaq baxımından prioritet məsələdir. Bu səbəbdən Kostanyanın səfərində marşrutun xüsusi müzakirə mövzusu olması təsadüfi deyil.
İsrailin bu marşrutda marağı əsasən texnologiya və təhlükəsizlik sahələrinə yönəlib. TRIPP kimi strateji dəhlizlər, xüsusilə sərhədlə bağlı tranzit yolları yüksək təhlükəsizlik tədbirləri və səmərəli idarəetmə sistemləri tələb edir. İsrail isə bu sahədə dünyanın qabaqcıl ölkələrindən biridir. İsrailin təklif edə biləcəyi texnologiyalar arasında video-nəzarət kameraları, sensor sistemləri, dron patrulları və digər müasir monitorinq texnologiyaları var ki, bunlar marşrut boyunca hər hansı qanunsuz hərəkət və ya təhlükəni vaxtında aşkar etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır.
Bundan əlavə, TRIPP-in funksionallığını artırmaq üçün ağıllı nəqliyyat sistemləri (ITS) və rəqəmsal idarəetmə platformaları tətbiq oluna bilər. İsrailin inkişaf etdirdiyi ağıllı nəqliyyat həlləri yol hərəkətini və yük daşımalarını optimallaşdırır, tıxac və qəzaların qarşısını alır, həmçinin logistikanın sürətini və səmərəliliyini yüksəldir. Telekommunikasiya və data infrastrukturunun modernləşdirilməsi də İsrail texnologiyasının potensial roluna daxildir. Fiber-optik şəbəkələr, 5G əsaslı monitorinq və bulud platformaları marşrutun idarəedilməsini daha etibarlı və səmərəli edir.
Enerji təminatı və texnoloji dəstək sahəsində də İsrailin təcrübəsi TRIPP üçün əhəmiyyətlidir. Yol boyunca işıqlandırma, sensorlar və digər avadanlıqların enerji təminatı üçün ağıllı idarəetmə və Günəş enerjisi sistemləri tətbiq edilə bilər. Bu texnologiyalar marşrutun davamlı və təhlükəsiz fəaliyyətini təmin etmək üçün kritik rol oynayır.
Geosiyasi baxımdan İsrailin belə texnologiyaların təqdim edilməsində maraqlı olması həm iqtisadi əməkdaşlıq, həm də regionda siyasi təsirin artırılması ilə bağlıdır. Ermənistanla strateji layihələrdə texnoloji əməkdaşlıq İsrailə bölgədə diplomatik balans yaratmaq və müxtəlif tərəflərlə münasibətlərini tənzimləmək imkanı verir.
İranın perspektivi isə məsələnin əlavə bir qatını təşkil edir. Ənənəvi olaraq, İran regionda İsrail kəşfiyyat fəaliyyətlərini daha çox Azərbaycanın ərazisindən gözləyirdi. Lakin indi İsrail rəsmi şəkildə Ermənistan vasitəsilə İran sərhədinə yaxınlaşır. Bu, Tehran üçün potensial təhlükə kimi qəbul edilə bilər, çünki TRIPP marşrutu həm strateji, həm də hərbi baxımdan nəzarət edilə bilən dəhlizdir. İran üçün bu vəziyyət bir neçə perspektiv ortaya qoyur:
- Təhlükəsizlik narahatlığı
İsrail texnologiyası ilə təchiz olunmuş marşrutun İran sərhədinə yaxın olması Tehran tərəfindən potensial kəşfiyyat və monitorinq fəaliyyəti kimi qiymətləndirilə bilər.
- Geosiyasi balans
Ermənistan və İsrail arasında texnoloji əməkdaşlıq İranın regiondakı təsir imkanlarını bir qədər də məhdudlaşdıra bilər. Tehran bu situasiyanı həm diplomatik, həm də hərbi səviyyədə izləməyə çalışacaq.
- Alternativ marşrut və əməkdaşlıq siyasəti
İranın strategiyası regionda nəqliyyat dəhlizlərinə, xüsusən də Azərbaycan-Naxçıvan-Ermənistan yoluna nəzarətini formalaşdıracaq. Bu, uzunmüddətli perspektivdə İranın Ermənistanla və ya Azərbaycanla alternativ iqtisadi və təhlükəsizlik əlaqələrini gücləndirməsinə səbəb ola bilər.
Verilən məlumatlara əsasən, Kostanyanla TRIPP-in müzakirəsi həm texnologiya və təhlükəsizlik aspektlərinə, həm də iqtisadi və geosiyasi maraqlara toxunub. İsrailin texnologiya ilə marşrutda iştirakı Ermənistanın nəzarətini qorumaq niyyətini dəstəkləyir, lakin İranın maraqları ilə dolayısı ilə qarşı-qarşıya gəlir. Beləliklə, TRIPP yalnız regional yol layihəsi deyil, həm texnoloji, həm strateji, həm də geosiyasi əməkdaşlıq və rəqabət platformasına çevrilir.
Bu perspektivlər nəzərə alınaraq, gələcəkdə bölgədə həm İsrail-Ermənistan əməkdaşlığı, həm də İranın reaksiyaları TRIPP marşrutunun geosiyasi və iqtisadi rolunu müəyyən edəcək əsas amillər kimi çıxış edəcək.
Akif NƏSİRLİ
