Mərkəzi Asiya - Avropa İttifaqı sammiti Azərbaycana müstəsna ehtiyac yaratdı...
Beynəlxalq tərəfdaşlıq üzrə Avropa komissarı Jozef Tsikelanın Mərkəzi Asiya ölkələrinə səfəri və aprelin 3-4-də Səmərqənddə keçiriləcək Mərkəzi Asiya-Avropa İttifaqı sammitinə hazırlıq sözügedən qurumun regiona artan marağından xəbər verir. Bu, Brüsselin geosiyasi qeyri-sabitlik şəraitində iqtisadi və siyasi əlaqələri şaxələndirmək və yeni tərəfdaşlar tapmaq istəyi ilə bağlıdır.
Tsikelanın Orta Asiya turnesi Türkmənistandan başlayıb, Özbəkistanda bitib. Regiondakı hər bir ölkə üçün o, Aİ-nin Mərkəzi Asiya strategiyası, eləcə də regional ticarəti stimullaşdırmaq və logistikanı optimallaşdırmaq üçün Çinin “Bir kəmər və yol” layihəsinə cavab olaraq hazırlanmış “Qlobal Gateway” geosiyasi təşəbbüsü çərçivəsində təşəbbüslərini irəli sürüb.
Rusiyanın Ali İqtisadiyyat Məktəbinin Kompleks və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin aparıcı eksperti Darya Rekeda bildirib ki, Avropa İttifaqı son iyirmi ildə Mərkəzi Asiyaya davamlı maraq nümayiş etdirib. Avropa Parlamentinə seçkilər səbəbindən 2025-ci ilə qədər təxirə salınan Mərkəzi Asiya-Avropa İttifaqı sammiti müxtəlif səviyyələrdə keçirilən çoxsaylı görüşlərlə dəstəklənən uzunmüddətli strategiyanın bir hissəsidir: “Aİ-nin regiondakı iqtisadi maraqları xüsusilə yaşıl enerji və uran hasilatı sahələrində əhəmiyyətli olaraq qalır. Qazaxıstan və Özbəkistan bu fonda böyük ehtiyatlara malikdir. “Qlobal Gateway” strategiyası Aİ-nin qlobal inkişaf istəklərini və Mərkəzi Asiya regionunun orada iştirakını əks etdirir”. Aİ-nin yaşıl enerji sahəsində sistemli marağı var. Məsələn, Fransa Qazaxıstan və Özbəkistanla strateji tərəfdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirir, uran hasilatına diqqət yetirir. İqtisadi maraqlar, o cümlədən paralel idxal imkanları əsasdır. Bununla belə, Darya Rekedanın fikrincə, Aİ iqtisadi mülahizələrlə yanaşı, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə Rusiya və Çin arasında əlaqələrin inkişafını yaxından izləyir, onların mövcud dünya nizamına potensial çağırış kimi görünən BRICS və BRICS+ təşəbbüslərində iştirakını öyrənir: “Mərkəzi Asiya-Avropa İttifaqı sammiti mövcud dünya nizamı kontekstində Mərkəzi Asiyanın geosiyasi vəziyyətini və prioritetlərini qiymətləndirmək üçün vacibdir. O, Aİ-yə regionun Rusiya və Çinlə münasibətlərini təhlil etməyə, eləcə də Afrikadakı strategiyasını yenidən nəzərdən keçirdikdən sonra Aİ üçün xüsusilə aktual olan resursların mövcudluğunu qiymətləndirməyə imkan verəcək. Görüş Aİ-nin qlobal vəziyyəti və iqtisadi tendensiyaları izləməsi üçün lazımdır”.
Türkmənistanla Aİ bu tərəfdaşlıqdan regiondakı geosiyasi və iqtisadi maraqlarını, o cümlədən enerji resursları və ticarət yollarına nəzarəti həyata keçirmək üçün istifadə edir. Avropa komissarı Yozef Sikela Transxəzər nəqliyyat dəhlizinin inkişafına və ölkənin investisiya mühitinə xüsusi diqqət yetirib: “Mən Türkmənbaşını Avropa və Asiya arasında əsas tranzit mərkəzinə çevirəcək Orta Dəhliz potensialının açılmasında böyük fürsət görürəm. Bu dəhliz malların Avropaya çatdırılma müddətini təxminən 15 günə qədər azaldacaq, logistika, nəqliyyat və ticarətdə yeni iş yerləri və investisiya imkanları təmin edəcək”. Onun sözlərinə görə, Avropa İnvestisiya Bankı ölkədə infrastrukturun dəstəklənməsi və biznes mühitinin yaxşılaşdırılması üçün çərçivə sazişinin bağlanması üzrə danışıqlara başlayır. Sikela həmçinin Türkmənistanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına (ÜTT) daxil olması prosesinə ekspert dəstəyi verməyə hazır olduğunu bildirib ki, bu da onun fikrincə, ölkənin qlobal iqtisadiyyata daha fəal inteqrasiyasına imkan verəcək. Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Avropa komissarı Tsikela ilə görüşdə Qazaxıstanın Mərkəzi Asiyada Aİ ilə əməkdaşlıqda əsas rolunu təsdiqləyib. Tərəflər nəqliyyat, logistika, enerji və rəqəmsal texnologiyalar sahələrində iqtisadi layihələri, o cümlədən beynəlxalq arenada fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsini müzakirə ediblər. Danışıqlar iki sazişin - ekologiya, su ehtiyatları və Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizinin inkişafı sahəsində layihələrin dəstəklənməsinə yönəlmiş 200 milyon avroluq çərçivə kredit sazişinin imzalanması ilə başa çatıb. İkinci saziş Aİ və Mərkəzi Asiya ölkələri arasında mühüm xammalın tədarükü sahəsində əməkdaşlığın inkişafına yönəlmiş 3 milyon avroluq müqavilədir. Avropa İttifaqı Tacikistana yaşıl enerjinin və pambıqçılığın inkişafı üçün 40 milyon avro qrant ayırıb. Avropa komissarı “Roğun” SES-ə səfəri zamanı bunu indiyədək gördüyü ən böyük tikinti layihəsi adlandırıb. “Avesta” agentliyi xəbər verir ki, Sikela su elektrik stansiyasının regionun enerji və ekoloji dayanıqlığı üçün əhəmiyyətini vurğulayaraq, Avropa şirkətlərinin layihədə fəal iştirakını və Aİ-nin əldə etdiyi təcrübədən gələcəkdə oxşar layihələrin dəstəklənməsi üçün istifadə etməyə hazır olduğunu qeyd edib. O, həmçinin prezident Emoməli Rəhmonu Qırğızıstanla sərhəddə razılığın əldə olunması münasibətilə təbrik edib. Jozef Tsikela Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarovla görüşüb və burada maliyyə sazişinin imzalanması mərasimində iştirak edib. Qırğızıstan Respublikasının Nazirlər Kabineti, Avropa İttifaqı və Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı davamlılığı yaxşılaşdırmaq üçün irriqasiyaya investisiyaların artırılmasına yönəlmiş yeni proqramın icrasına başlamaq üçün anlaşma memorandumu imzalayıblar. Tərəflər həmçinin “Kambarata-1” Su Elektrik Stansiyasının tikintisinə potensial dəstəyi müzakirə ediblər. Avropa komissarı Jozef Tsikela Mərkəzi Asiya turunu Özbəkistana səfərlə yekunlaşdırıb. Onun sözlərinə görə, mis və digər strateji materialların ən böyük istehsalçılarından biri olan Özbəkistan Avropa üçün mühüm tərəfdaş ola bilər. O, yerli mediaya bildirib ki, Aİ-nin yanaşması təkcə xammal hasilatı deyil, həm də bütün istehsal zəncirinin modernləşdirilməsidir. Onun sözlərinə görə, avropalı investorlar ən çox Özbəkistanda bərpa olunan enerji, kritik xammal, rəqəmsal iqtisadiyyat və innovasiyalar, tekstil sənayesi, kənd təsərrüfatı və emal sahələrində maraqlıdırlar. Davamlı islahatlar və “proqnozlaşdırıla bilən biznes mühitinin” təmin edilməsi ilə Avropa investisiyalarında daha da artım proqnozlaşdırılır. Sikela Avropanın peyk internet layihəsi çərçivəsində Mərkəzi Asiya ölkələrinin hökumətləri ilə müqavilələr bağlamaq planlarını da açıqlayıb. İndi məslənin maraqlı tərəflərindən biri odur ki, Aİ-nin Mərkəzi Asiya ilə bağlı fəlaiyyətində tranzit və logistika baxımından Azərbaycan həlledici yer tutur. Bu da o deməkdir ki, tərəflərin əlaqələri daha çox Azərbaycan üzərindən reallaşacaq. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Aİ-nin Mərkəzi Asiyaya çıxışı üçün yeganə alternativdir. O səbəbdən hesab edilir ki, Aİ-nin Azərbaycanla bağlı siyasətinə korrektələr etməsi olduqca vacibdir. əzərə alınamlıdır ki, Azərbaycanın Mərkəzi Asiyaya təsirləri də sürətlə artır.
Tahir TAĞIYEV
