Milli uşaq mahnılarımız - müasir uşaqlara çatmayan töhfə...
Biz uşaq olanda Azərbaycan Radiosundan ünvanımıza yazılan uşaq mahnılarını hər zaman dinləyirdik. Ağabacı Rzayevanın "Dəcəl buzovum" mahnısını hələ də unuda bilmirəm. Uşaq psixologiyasını dərindən bilən, uşaq duyğusunu yaxşı anlayan şairlər, bəstəkarlar elə gözəl, elə maraqlı mahnılar yazırdılar ki, bu yaşımızda da onlardan zövq alırıq. Bizim uşaqlığımız o qədər maraqlı, o qədər rəngarəng idi ki, onu sözlə təsvir etmək çətindir.
Al-əlvan oyuncağımız olmasa da, al-əlvan günlərimiz vardı. Bizi dinlədiyimiz uşaq mahnıları, uşaq şeirləri, nağıl və hekayələr formalaşdırırdı. Uşaqlar üçün yazılan hər bir nəğmə dilimizin əzbərinə çevrilərdi. Biz mənəviyyata söykənib, elin ruhundan güc alıb formalaşmışıq. Ona görə də maddiyyat adamından daha çox mənəviyyat adamıyıq. Uşaq mahnıları, uşaq şeirləri öz gözəlliyi, cəlbediciliyi ilə yüzillər boyu insanların mayasına hopub, mənəviyyatını formalaşdırıb, əxlaqını gözəlləşdirib. Bizim uşaqlığımız sanki nağıllar aləmində, qeyri-adi bir dünyada keçib-zəngin, al-əlvan, gözəl, unudulmaz.
Gəl, gəl, a yaz günləri,
İlin əziz günləri...
Oxuyardıq baharı çağıranda. Olduqca maraqlı, olduqca zəngin mahnılardı bunlar. Bəzən fikirləşirəm ki, indiki uşaqlar əsl uşaqlığın nə olduğunu bilmir. Ancaq sonra fikrimdən daşınıram ki, hər dövrün öz gözəlliyi, hər dövrün öz maraqlı tərəfləri var. Bu öz yerində, amma 20 il bundan əvvəllə indiki çağ arasında belə dərin uçurumun tez bir zamanda yaranması adamı incidir. Dünən biz uşaq idik, uşaq mahnılarını sevirdik, o bizim dünyagörüşümüzü, arzu və istəyimizi tam ifadə edirdi. Lakin müasir uşaqlar o mahnılarda özünü tapa bilmir. Niyə? Mənə belə gəlir ki, uşaqlar arasında uşaq mahnıları təbliğ olunmur, çağdaş bəstəkarlar onların zövqünü oxşayan mahnılar, nəğmələr yaratmır. O da həqiqətdir ki, insan gördüyünü, duyduğunu tələb edir. Uşaqlar üçün elə mahnı yazılmalıdır ki, bu onların hisslərinə toxunsun, onları milli ruha qaytarsın.
Azərbaycan bəstəkarlarının uşaq mahnıları yazması dövrü sovet illərinə təsadüf edir. Təbii ki, bəstəkarlarımız xalq ədəbiyyatından, zəngin folklorumuzdan istifadə edərək gözəl nümunələr yarada biliblər. Bilirik ki, Azərbaycan xalqının çox zəngin uşaq folkloru mövcuddur. Uşaq mahnıları da analarımızın laylasından, nənələrimizin əzizləmə və oxşamalarından boy atıb.
Atım, tutum mən səni,
Şəkərə qatım mən səni.
Baban evə gələndə
Önünə tutum mən səni...
Anaların yaratdığı bu bayatı bitkin bir uşaq nəğməsidir. Əsrlər əvvəl qoşulan bu nəğmələr bəstəkarlara böyük qol-qanad verib, onların uşaq mahnıları yaratmasına stimul olub.
Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin nümayəndələri zaman-zaman uşaqlar üçün çox maraqlı, yaddaqalan nəğmələr yazıb. Onlardan biri, özü də ən çox populyar olanı Oqtay Zülfüqarovdur. O.Zülfüqarov 1958-ci ildə Qara Qarayevin sinfini uğurla başa vurduqdan sonra müəlliminin məsləhəti ilə uşaqlar üçün silsilə mahnılar yaratmağa başlayıb. Eyni zamanda o, "Qız-ulduz", "Pişik və sərçə" və "Meşə nağılı" operalarını da yazıb. "Şəngülüm, şüngülüm və məngülüm" adlı musiqili komediyasını yazıb. 2010-2012 illərdə O.Zülfüqarov "Məlik Məmməd" nağılı əsasında uşaqlar üçün "Sehirli alma" iki hissəli balet, "Tumurcuq" və "Aysel" Mahnı Uşaq Teatrının bədii rəhbəri Tamilla Babayeva və Vidadi Xəlilovla birgə II və V siniflər üçün musiqi dərslikləri yazıb. Uzun illər "Tumurcuq" və "Aysel" Uşaq Mahnı Teatrı Oqtay Zülfüqarovun rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Televiziyasında verilişlər hazırlayıb. Musiqi ilə yanaşı, bəstəkar həm də şeirlər yazmış və onlar "Oxuyur Aysel" adlı topluda işıq üzü görüb. Prezident təqaüdçüsü, xalq artisti, bəstəkar Oqtay Zülfüqarov hazırda Dövlət Uşaq Filarmoniyasının bədii rəhbəridir.
Digər uşaq bəstəkarı Əfsər Cavanşirovdur. Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun yetirməsi olan Əfsər Cavanşirov yaradıcılığında əsasən simfonik musiqi janrı yer alıb. Bəstəkar BSO üçün 7 simfoniya, poemalar, kapella xoru üçün və uşaq xoru üçün əsərlər yaradıb. Uzun illər Azərbaycan Respublikası Dövlət Teleradio Verilişləri Şirkətinin "Bənövşə" uşaq xorunun və rəqs ansamblının bədii rəhbəri olan Ə.Cavanşirov 1982-ci ildə respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisi və qabaqcıl maarif xadimi fəxri adlarına layiq görülüb. Əfsər Cavanşirov 2006-cı ildə Bakı şəhərində vəfat edib. Bəstəkarın dillər əzbəri olan "Ağacdələn",
"Oyun-oyuncaqlarım", "Quşlar" kimi uşaq mahnıları indi də maraqla dinlənir.
Uşaq mahnılarının mahir ifaçısı Zabitə Məmmədovanın əməyini xüsusi qeyd etməliyik. O, uşaq mahnılarının ərsəyə gəlməsində, onların ifasında xüsusi yer tutur. Bildirək ki, uşaqlıqdan sevə-sevə dinlədiyimiz bir sıra uşaq mahnılarını Zabitə xanım ifa edib. Onun ifasında biz qızların uşaq vaxtı tez-tez qulaq asdığımız Ağabacı Rzayevanın "Kukla" mahnısı unudulmazdır. Z.Məmmədovanın özü də uşaqlar üçün "Çəpişim",
"Məktəb valsı" mahnılarını yazıb.
Görkəmli qadın bəstəkarımız, dahi Üzeyir bəyin ilk tələbələrindən olan Hökümə Nəcəfovanın "Günəş olaram mən də" mahnısı heç yadımızdan çıxmır.
Uşaqlar üçün bir-birindən gözəl əsərlər yazan bəstəkar Oqtay Rəcəbovun "Göyçək Fatma" cizgi film-operası (1992) "Xeyir və Şər" uşaq operası (N.Gəncəvinin əsəri əsasında, 1994), "Uşaqlar sevinsin həmişə" mahnısını tez-tez dinləyirik.
Uşaqlar üçün Oqtay Zülfüqarov, Rəşid Şəfəq, Əfsər Cavanşirov, Səid Rüstəmov, Zabitə Məmmədova, Hökümə Nəcəfova, Ağabacı Rzayeva, Soltan Hacıbəyov, Oqtay Rəcəbov, Musa Mirzəyev, Qəmbər Hüseynli, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev, Vasif Adıgözəlov, Ramiz Mirişli, Aygün Səmədzadə, Səadət Fərziyeva, Nazim Quliyev və başqaları əsərlər, mahnılar yazıb. Gördüyümüz kimi, onların sayı elə də çox deyil, ancaq yazdıqları bütün dövrlər üçün aktualdır. Sadəcə o mahnıların təbliğatı zəif olduğundan, indiki uşaqlara çatdırılmasında problemlər var. O da məlumdur ki, respublikada fəaliyyət göstərən uşaq bağçalarının çoxunda musiqi dərsi keçilir, amma bəzi istisnaları nəzərə almasaq, o dərslərdə uşaq mahnıları elə də dərindən öyrədilmir.
İllər əvvəl yaranan "Ad günü", "Ad günün mübarək olsun", "Ağacdələn", "Ala-bula boz keçi", "Anamın köməkçisiyəm mən", "Ay nəğməsi", "Azərbaycan", "Bahar bayramı", "Bahar gəlir",
"Bizim gəmi", "Bənövşə", "Can nənə", "Cücələrim", "Çəpişim", "Dostluq himni", "Gözəl bahar", "Gözəl yolka", "Günəş olaram mən də", "Gəl, gəl, a yaz günləri", "Heyvanların qonaqlığı",
"İdman", "Kukla", "Lavaş", "Məktəb illəri", "Məktəb valsı", "Məktəbə yazdırsana", "Mənim dəcəl buzovum", "Mənim gülüm", "Nağara", "Nənəm evdə qalıb tək", "Oynaq topum", "Oyun-oyuncaqlarım", "Qaçma dayan", "Qaranquş", "Qaranquşum", "Qırmızı şar", "Qonaqlıq", "Quşlar", "Saat", "Sürücü",
"Səməni", "Sərçə", "Tar çalıram", "Telefon-telefon", "Tıq- tıq xanım", "Uşaqlar sevinsin həmişə", "Vətən", "Vətənim",
"Xoruz", "Yeni il gəlir", "Yol", "Yolka", "Əziz ana, can ana", "Alma", "Balaca kapitan", "Balaca neftçiyəm", "Balaca ovçu", "Bip-bipin nəğməsi", "Bizim Bakı metrosu" və başqa uşaq mahnıları uğurlu bələdçilərdir.
Arzu edərdim ki, müasir bəstəkarlar da uşaq mahnıları bəstələsin. Uşaq mahnıları müasir dövrdə uşaqların mənəvi aləminin zənginləşməsinə, dünyagörüşünün formalaşmasına böyük təsir göstərir. Düzdür, uşaq mahnıları sifarişlə yaranmır, o, bəstəkarın ürəyindən süzülüb gəlməlidir ki, səmimi olsun və ünvanına çatsın...
İradə SARIYEVA
