İnanmayacaqsınız - Pensiya kapitalından ödəniş edə biləcəksiniz...
Məlumdur ki, Azərbaycanda hər dəfə minimum əmək haqqı artdıqda pensiya kapitalının minimum məbləği də artmış olur. Elə bu səbəbdən hesab edilir ki, pensiya kapitalının minimum məbləğinin minimum əmək haqqına bağlanması təcrübəsinə son verilməlidir. Çünki bu halda şəxs topladığı pensiya kapitalının minimum məbləğindən təqaüdə çıxdığı zaman istifadə edə bilər.
Əks halda minimum əmək haqqının artımı fonunda pensiya kapitalının minimum məbləği tələb olunan həddə deyilsə, onda toplanmış vəsaitdən istifadə mümkünsüz hala gəlir. Bu halın aradan qaldırlması zəruri hesab olunur.
Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda üç pensiya növü var: yaşa, əlilliyə və ailə başçısını itirməyə görə. Yaşa görə pensiya almaq üçün şərtlərdən biri pensiya kapitalıdır. Lakin pensiya yaşından əvvəl pensiya kapitalını yığan şəxslər bu kapitalından istifadə edə bilmir. Halbuki, inkişaf etmiş ölkələrdə bu təcrübə mövcuddur. Məsələn, ABŞ-da pensiya hesabı onun sahibinin ixtiyarındadır. O, investisiya fondlarına yatırım edə, yığılmış kapitalı kreditlərin ödənişlərinə yönəldə bilir. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən "Turan"a bildirilib ki, bu ildən pensiya kapitalı 40 min 320 manat təşkil edir. Bu il yanvarın 1-dən minimum əməkhaqqı 15 faiz artırılaraq 300 manatdan 345 manata, minimum pensiya 40 manat artımla 240 manatdan 280 manata çatdırılıb. Bu, pensiya kapitalının minimum məbləğinə də təsir göstərib. Ötən il ən azı 34 min 560 manat pensiya kapitalı toplamaq tələb olunurdusa, hazırda bu rəqəm 40 min 320 manat təşkil edir. Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sahibkarlıq və sənaye komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov da bildirib ki, bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdəki kimi, Azərbaycanda da pensiya kapitalından digər məqsədlər üçün istifadə ilə bağlı təkliflər hazırlanıb: “Burada söhbət pensiya kapitalının müəyyən hissəsinin digər məqsədlər üçün istifadə olunmasından gedir. Təklif edirik ki, pensiya kapitalının bir hissəsi, məsələn, ümumi yığılmış kapitalın üçdə bir hissəsi həmin pensiya kapitalına sahib vətəndaş tərəfindən pensiya yaşı tamam olmadan digər məqsədlər üçün istifadə etməsinə şərait yaradılsın”. Deputatın sözlərinə görə, bu, səhiyyə xidmətlərinə, kommunal ödənişlərə və bank kreditləri üzrə faiz ödənişlərinə yönələ bilər: “Bu, pensiya kapitalından daha səmərəli istifadəyə şərait yaradacaq. Biz təklif edirik ki, məsələn, əgər vətəndaşın pensiya kapitalı 60 min manatdırsa, onun 20 min manatını pensiya yaşına çatmadan istifadə etmək hüququna malik olsun”. İqtisadçı Natiq Cəfərli isə “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, Azərbaycanda pensiya kapitalından istifadəyə, yaxud da bu vəsaiti vərəsəlik hüququ ilə ailə üzvlərinə verməyə qanunvericilikdə qadağa yoxdur: “Amma bunun mexanizmi də yoxdur. Mexanizm yoxdur deyə, insan öz kapitalı ilə bağlı sərəncam vermək hüququna malik deyil. Ona görə də bizdə bunun çözüm yolu ya qanunvericiliyə ciddi dəyişiklik etmək, ya da özəl təqaüd fondları yaratmaqdır. Həmin fondlarla bağlanan müqavilədə qeyd olunmalıdır ki, vətəndaş bu kapitalı nə vaxt, hansı şərtlərlə götürə bilər”.
Ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycanda pensiya kapitalının yığımı problemi ondan ibarətdir ki, minimum təqaüd artdıqca Dövlət Sosial Müdafiə Fondunda pensiya kapitalının yığım hissəsi də avtomatik olaraq artır: “Məlumdur ki, bu il minimum pensiyalar 280 manata qaldırıldı və avtomatik olaraq pensiya kapitalının yığım hissəsi də artdı. Bu, doğru bağlantı deyil və aradan qaldırılmalıdır. Sabah pensiyanı artırsalar, kapitalın yığım hissəsi yenə artacaq. Azərbaycanda isə maaşların az olduğunu nəzərə alsaq, çox az insan pensiya yaşına qədər pensiya kapitalını toplaya bilir". İqtisadçı qeyd edib ki, pensiya kapitalını toplamayan vətəndaş daha az pensiya almağa məcburdur. O, qanunvericilikdə bu bağlılığı aradan qaldırılmağı vacib sayır, təklif edir ki, qanunvericilikdə yığılan pensiya kapitalına uyğun pensiya kəsilməsi ilə bağlı şkala tətbiq olunsun. Bundan başqa, elə vətəndaşlar var ki, pensiya kapitalı kifayət qədər böyükdür. Hesab edilir ki, həmin vətəndaşlara daha tez pensiyaya çıxmaq və buna uyğun olaraq da kapitalların bir hissəsini 65 yaşına çatmadan istifadə etmək hüquqi verilməlidir. Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə pensiya yaşı tamam olmadan bu hüquqdan istifadə imkanları mövcuddur. Bəzi ölkələrdə bu hətta pensiya kapitalına bağlanır. Orta pensiya kapitalından çox yığımları olanlar artıq vəsaitini öncədən almaq hüququna malik olurlar və bu zaman nəzərdə tutulan minimum həddən artıq yığılmış vəsait aylar üzrə hesablanmaqla vətəndaşa qaytarılır. Məsələn, ABŞ-da pensiya kapitalı çox olanlar daha tez müraciət edib pensiya alma imkanına malik olurlar. Ölkədə elə Qərb təcrübəsinə uyğun olaraq özəl pensiya fondlarının yaradılması da reallaşmalıdır. Ümumiyyətlə, pensiya təminatının özəl fondlar vasitəsilə həyata keçirilməsi dünyada geniş yayılan bir praktikadır. Hazırda ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, İrlandiya, Türkiyə və digər ölkələrdə özəl təqaüd fondları fəaliyyət göstərir. Ölkələr fərqli olduğu kimi, özəl pensiya fondlarının fəaliyyəti də fərqli qaydalarla tənzimlənir. Pensiya təminatı sistemində şaxələndirmə vətəndaşlar üçün seçim imkanı yaradır.
Tahir TAĞIYEV
