Son dövrlərdə Azərbaycana xaricdən köçürülən pulların həcmində dinamik artım müşahidə edilir. Xüsusən də ötən ilin yekunları bu istiqmətdə dinamik artımdan xəbər verir. Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Azərbaycanda pul köçürmələrində rekord qeydə alınıb.
Ötən il xarici ölkələrdən Azərbaycana 3 milyard 620 milyon dollar köçürülüb. Halbuki, 2021-ci ildə həmin rəqəm 1 milyard 133 milyon dollar olub. Beləliklə, 2022-ci ildə Azərbaycana xaricdən daxil olmuş pul baratlarının həcmi 2.5 milyard dollar və ya 3.2 dəfə artıb. Daha bir il öncə - 2020-ci ildə sözügedən köçürmələrin həcmi 1 milyard 94 milyon dollar, 2019-cu ildə isə 934 milyon dollar olmuşdu.
Xaricdən göndərilən pulların həcmindəki bu kəskin artım, əsasən, Rusiyadan qaynaqlanır. Rəsmi rəqəmlərə görə, ötən il Rusiyadan Azərbaycana 2 milyard 969 milyon dollar köçürülüb. 2021-ci ildə həmin rəqəm beş dəfə az - 623 milyon dollar idi. Bu, həm də o deməkdir ki, 2022-ci ildə Azərbaycana göndərilən pul həcmindəki 2 milyard 487 milyon dollarlıq artımın 2 milyard 346 milyon dolları - 94 faizi Rusiyadan gələn pullardır. Daha bir önəmli nüans odur ki, xaricdn gələn pullar daha çox regionlara göndərilir. Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) ölkə üzrə 10 min 200 ailənin göstəriciləri əsasında əhalinin gəlirlərinin strukturu ilə bağlı araşdırma aparıb. Bu araşdırma ölkənin iqtisadi regionlarında pul köçürmələrindəki fərqləri görməyə imkan verir. Həmin araşdırmaya görə, ölkənin iqtisadi rayonları arasında xaricdən adambaşına ən çox pul köçürməsi qeydə alınan bölgə Qazax-Tovuz iqtisadi rayonudur. Söhbət Ağstafa, Gədəbəy, Qazax, Tovuz və Şəmkir rayonlarından gedir. Bu bölgədə ötən il adambaşına aylıq 13 manat pul köçürməsi qeydə alınıb. Deməli, bu bölgədə yaşayan hər bir şəxs il ərzində xaricdən ortalama 156 manat pul alıb. Müqayisə üçün: 2021-ci ildə eyni göstərici 8 manat 10 qəpik idi. Belə çıxır ki, ötən il Qazax-Tovuz iqtisadi rayonunda adambaşına düşən orta aylıq pul köçürməsinin məbləği 60 faizdən çox artıb. Adambaşına düşən pul köçürmələrinin orta məbləğinin ən yüksək olduğu ikinci iqtisadi rayon Lənkəran-Astaradır. Bu iqtisadi rayonun tərkibinə Astara, Cəlilabad, Lerik, Lənkəran, Masallı və Yardımlı daxildir. Bu regionda qeydə alınan orta aylıq pul köçürməsinin məbləği 12 manat 10 qəpikdir. Maraqlıdır ki, 2021-ci ildə həmin göstərici nisbətən yüksək – 13 manat 10 qəpik olub. Deməli, digər bölgələrdən fərqli olaraq, Lənkəran-Astara iqtisadi rayonunda yaşayan şəxslərə xaricdən köçürülən pulun orta aylıq məbləği 2021-ci illə müqayisədə 8 faiz azalıb. “Azadlıq” radiosunun məlumatına əsasən, xaricdən köçürülən vəsaitlərin adambaşına düşən orta aylıq məbləğinin ən yüksək olduğu üçüncü iqtisadi rayon Gəncə-Daşkəsəndir. Burada adambaşına orta aylıq pul köçürməsinin məbləği 12 manatdır. 2021-ci ildə eyni göstərici 8 manat 50 qəpik idi. Deməli, ötən il ərzində bu regionda da xaricdən adambaşına pul köçürməsinin məbləği 42 faiz artıb. Bu iqtisadi rayonun tərkibinə Daşkəsən, Goranboy, Göygöl və Samux rayonları, eləcə də Naftalan və Gəncə şəhərləri daxildir. Şərqi Zəngəzur bölgəsi nəzərə alınmasa, xaricdən göndərilən pul vəsaitlərinin adambaşına ən aşağı məbləği Mil-Muğan iqtisadi rayonunda qeydə alınıb – 1 manat 50 qəpik. Bu, Qazax-Tovuz iqtisadi rayonu ilə müqayisədə doqquz dəfə daha azdır. Mil-Muğan iqtisadi rayonunun tərkibinə Beyləqan, İmişli, Saatlı və Sabirabad rayonları daxildir.
Xaricdən pul köçürmələrinin adambaşına məbləği qədər, toplam gəlirlərdə payı da çox önəmlidir. DSK-nın araşdırmasına görə, 2022-ci ildə xaricdən göndərilən pul köçürmələri ən çox Qazax-Tovuz iqtisadi rayonunda rol oynayıb. Bu bölgədə adambaşına gəlirin 4.3 faizi məhz həmin mənbə hesabına formalaşıb. Beləliklə, sözügedən iqtisadi rayonda adambaşına orta aylıq gəlirin hər 100 manatından 4 manat 30 qəpiyi pul köçürmələri hesabına formalaşıb. Xaricdən pul köçürmələrinin toplam gəlirdə payına görə öncəki illərdə lider olan Lənkəran-Astara iqtisadi rayonu ötən il ikinci pilləyə geriləyib. Bu iqtisadi rayonda adambaşına gəlirin 4.1 faizi xaricdən göndərilən pul vəsaitləri hesabına formalaşıb. Belə köçürmələrinin toplam gəlirlərdə payının ən çox olduğu üçüncü iqtisadi rayonsa Dağlıq Şirvandır. Söhbət Şamaxı, İsmayıllı, Qobustan və Ağsu rayonlarından gedir. Adıçəkilən bölgədə əhalinin gəlirlərinin formalaşmasında xaricdən pul köçürmələrinin payı 3.5 faizdir. Xaricdən pul köçürmələrinin əhalinin gəlirlərində ən az paya sahib olduğu iqtisadi rayonsa Mil-Muğandır. Bu bölgədə əhalinin gəlirlərinin tərkibində pul köçürmələrinin payı cəmi 0.5 faizdir. Eyni göstəriciyə görə ikinci ən aşağı nəticə Abşeron-Xızı iqtisadi rayonunda qeydə alınıb. Xızı və Abşeron rayonlarının, eləcə də Sumqayıt şəhərinin daxil olduğu iqtisadi rayonda əhalinin gəlirlərinin cəmi 0.6 faizi xaricdən göndərilən pul köçürmələri hesabına formalaşıb. Rəsmi rəqəmlərdən aydın olur ki, Azərbaycana xaricdən göndərilən pullar kənd əhalisinin gəlirlərinin formalaşmasına şəhərlərlə müqayisədə daha çox təsir göstərir. Ötən il kənd sakinlərinin gəlirlərinin tərkibində bu tip köçürmələr 2 faizlik paya sahib olub. Şəhərlərdə eyni göstəricinin payı 1.5 faizdir. Azərbaycana göndərilən pul köçürmələrinin həcminə görə Rusiyadan sonra ikinci yeri ABŞ tutur. Ötən il ABŞ-dan Azərbaycana pul köçürmə sistemləri ilə 155 milyon dollar göndərilib. ABŞ-dan gələn köçürmələrdə diqqətçəkən məqam son illər bu istiqamətdə də ciddi artımların baş verməsidir. Məsələn, 2021-ci ildə ABŞ-dan Azərbaycana 72 milyon dollar, 2020-ci ildə 53 milyon dollar, 2019-cu ildə 40 milyon dollar göndərilmişdi. Bu o deməkdir ki, son üç ildə ABŞ-dan Azərbaycana pul köçürmələrinin həcmi təxminən dörd dəfə artıb. Ölkəyə ən çox pul göndərilən üçüncü ölkə Türkiyə olub. Ötən il Türkiyədən Azərbaycana 122 milyon dollar göndərilib. Bu, toplam köçürmələrin 3.4 faizi deməkdir. Almaniyadan Azərbaycana göndərilən pul köçürmələrinin həcmində də kəskin artım qeydə alınıb. Ötən il belə köçürmələrdə dördüncü yerdə olan Almaniyadan Azərbaycana köçürülən pulun həcmi iki dəfə artaraq 27 milyon dollardan 54 milyon dollara yüksəlib.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)