Avropada təbii qazın birja qiymətləri martın 8-dən bəri ilk dəfə 1 000 kubmetr üçün 2 450 dolları ötərək, təxminən, 6 % bahalaşıb. Avropanın ən böyük virtual ticarət platforması olan TTF indeksi üzrə sentyabr sövdələşmələrinin ən minimum qiyməti 1 000 kubmetr üçün 2 416,3 dollar, maksimum qiyməti isə 2 463,5 dollar təşkil edib. Rusiyanın “Qazprom” şirkətinin məlumatına görə, hazırkı tendensiya davam edərsə, qışda qiymətlər min kubmetr üçün 4000 dollar səviyyəsini keçəcək.
Xatırladaq ki, bu ilin 7 mart tarixində gün ərzində Avropada qazın qiyməti bir neçə dəfə rekord vuraraq maksimum 3900 dollaradək yüksəlib. Indi bu rekordun yenilənməsi gözlənilir. Təbii ki, baş verənləri təbii qaz istehsalçısı kimi Azərbaycan da diqqətlə izləyir. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, artan qiymətlər Azərbaycanın təbii qaz satışından gəlirlərini əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Hesablamalara əsasən, bu ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycan 8 2, milyard dollar dəyərində 12,7 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib. 2021-ci ilin müvafiq göstəricisi ilə müqayisədə ixrac olunan qazın həcmi 5,3%, dəyəri isə 4,08 dəfəyə yaxın artıb. Bununla Azərbaycanın qaz satışından gəlirləri kəskin şəkildə çoxalıb. Qeyd edək ki, ötən il Azərbaycan 5,5 milyard dollar dəyərində 20 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib. 2020-ci ilin göstəricisi ilə müqayisədə, ixrac olunan qazın həcmi 61,3%, dəyəri isə 2,5 dəfə artıb. Bu ilin sonuna isə ölkənin qaz gəlirlərinin kəskin artımı gözlənilir. Xüsusən də qiymətlər min kubmetr üçün 4000 dollara çatsa. Hazırda Azərbaycan Avropa bazarlarına daha çox qaz satır. Bu istiqamətdə artım Azərbaycan qazını Avropaya daşıyan 2020-ci ilin dekabrın 31-də istismara verilən “Transadriatik” boru kəməri (TAP) hesabına baş verib. Bu fonda dünya bazarlarında qazın bahalaşması da ixracdan əldə edilən gəlirlərə müsbət təsir edib. Hazırda Azərbaycan qazı Avropaya TAP vasitəsi ilə nəql edilir. “Cənub Qaz Dəhlizi”nin 878 kilometrlik bu hissəsində qaz xətti ilə “mavi yanacağ”ın kommersiya məqsədli nəqlinə 2020-ci ilin dekabrın 31-də başlanılıb. “Cənub Qaz Dəhlizi” layihəsinin bir hissəsi olan TAP kəməri ilə “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində hasil olunan qazın ilkin olaraq ildə 10 milyard kubmetrinin Avropaya nəqli nəzərdə tutulur. Bu boru kəməri Yunanıstan, Albaniya və Adriatik dənizindən keçməklə İtaliyanın cənubuna qədər uzanır. Kəmərin potensialı onun ötürücülük gücünü iki dəfə artıraraq, ildə 20 miluard kubmetrə çatdırmağa imkan verir.
Hazırda kəmərlə Avropaya qaz nəqlinin artırılması istiqamətində intensiv iş gedir. Buna səbəb Avropanın Rusiyadan aldığı qazın həcminin azalmasıdır. Qeyd edək ki, “Qazprom” şirkəti bu ilin ötən dövrü ərzində qaz hasilatını 13,2 faiz və ya 274,8 milyard kubmetrədək azaldıb. “Qazprom” bu il 274,8 milyard kubmetr qaz hasil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə 41,7 milyard kubmetr azdır. Daxili bazarda şirkətin məhsuluna tələbat 2,3 faiz, xarici bazarda isə 36,2 faiz azalıb. Uzaq xarici ölkələrə, o cümlədən Avropaya ötən dövr ərzində 2021-ci illə müqayisədə 44,6 milyard kubmetr az - 78,5 milyard kub metr qaz ixrac olunub. Bunlar fonunda Azərbaycandan Avropaya daha çox qaz nəql olunur. Belə ki, Azərbaycanın Avropaya qaz ixracatı bu ilin ilk 7 ayında 61.5 faiz artaraq 4 milyard kubmetrdən 6.5 milyard kubmetrə çatıb. Ilin sonuna bu rəqəmin 2 dəfə artması gözlənilir. Amma Azərbaycan qaz ixrac həcmini təkcə Avropa istiqamətində artırmır. Bu ilin ilk yeddi ayında ölkəmzin xaricə qaz satışı 12,9 milyard kubmetr olub. Ümumi ixracatda 24 faiz artım qeydə alınıb. Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, 7 ay ərzində Türkiyəyə 4,8 milyard kubmetr, Gürcüstana 1,6 milyard kubmetr satılıb. Bu müddətdə Türkiyəyə TANAP-la 3,2 milyard kubmetrə yaxın qaz nəql olunub. Eyni zamanda, ölkədə qaz hasilatı da 13.3 faiz artıb. Bu ilin ilk 7 ayında Azərbaycanda 27,3 milyard kubmetr təbii qaz hasil edilib. Qazın 7,9 milyard kubmetri “Azəri-Çıraq-Günəşli”dən, 14,8 milyard kubmetri “Şahdəniz”dən, 4,6 milyard kubmetri SOCAR üzrə hasil olunub. Ötən ilin müvafiq dövrünə nisbətən bu 3,2 milyard kubmetr artım deməkdir. Bu ilin yanvar-iyul ayları üzrə rəqəmlər göstərir ki, Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinin formalaşmasında rolu güclənməkdədir. Son bir ildə Azərbaycan Avropaya 13,5 milyard kubmetr mavi qaz nəql edib. Bütövlükdə Azərbaycan tərəfinin Avropaya 2022-ci ildə 12 milyard kubmetrdən artıq mavi qazın nəql edilməsi nəzərdə tutulur. Bu xüsusda ölkəmizlə Avropa İtifaqı arasında imzalanan memoranduma əsasən, Azərbaycan Avropaya nəql etdiyi mavi qazı 2026-cı ilədək iki dəfə artırmalıdır. Bu fonda qeyd edək ki, Yunanıstan, Bolqarıstan daxili şəbəkə vasitəsilə artıq Azərbaycan mavi qazı iyulun 1-dən etibarən Bolqarıstana nəql edilib. İl ərzində Bolqarıstana 1,5 milyard kubmetr mavi qazın nəql edilməsi nəzərdə tutulur. Həmin daxili şəbəkənin ötürülməsi qabiliyyəti 5,5 milyard kubmetrə qədər yüksələcək. Avropa üçün Azərbaycan yeni alternativ mənbədir. Bu fonda Mərkəzi, Şərqi Avropa enerji təhlükəsizliyini daha çox Azərbaycanın qazı hesabına gücləndirmək niyyətindədir.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)