“Casuslar körpüsü” - Sovet casusunu müdafiə edən vəkilə hücum…
İkinci cahan müharibəsinin bitməsindən sonra 1946-ci ildə “Soyuq müharibə” başladı. ABŞ və onun Qərbi Avropalı mütəffiqlərinin qarşı durduğu cinah keçmiş SSRİ idi. Bu dövrdən başlayraq 1991-ci ilədək tərəflər arasında kəşfiyyat, psixoloji, təbliğat mübarizəsi gedib.
1957-ci ildə ABŞ və SSRİ arasında növbəti casus qalmaqalı olub. Bruklində alman əsilli Rudolf Abel həbs olundu. Onun atası çar Rusiyası taxtına təhdid olaraq görülərək üç il müddətində sürgün olunmuşdu. Rudolf Abelin hüquqlarını o zaman Ceyms Donavan müdafiə edib. Daim sığorta vəkilliyi etmiş məşhur Nürenberq məhkəməsində prokuror köməkçisi olmuş C.Donavan üçün bu proses heç də hamar keçməyib.
Özünü bir neçə tarixi film çəkməkdə sınayan Stiven Spilberq 2015-ci ildə bu mövzuya müraciət etdi. “Casuslar körpüsü” filmində vəkil Ceyms Donavanın ( Tom Hanks) mübarizəsini özünəməxsus tərzdə işıqlandırdı. Hobbisi rəsm çəkmək olan sovet casusu Rudolf Abel ( Mark Raylans) işlədiyi kəşfiyyatdan gizli məlumat alır. Kəşfiyyat müharibəsində belə məlumatlar ən gizli yollarla əldə olunur. Lakin ABŞ kəşfiyyatı onu qaldığı oteldə həbs edir. Otel nömrəsindəki axtarış zamanı Rudolf Abelin çəkdiyi kiçik rəsmə həssaslıqla yanaşması onun bu sənəti sevməsini əks etdirir. Bu xətt sonradan da işlək olur.
Rejissor S.Spilberq vəkil Ceyms Donavanı bizə klassik görüntü tərzində təqdim edir. Ekran qaranlıqdan yavaş-yavaş işıqlanır.Biz baş qəhrəmanı belə görürük. Sovet casusunun müdafiəsi zamanı bu işi C.Donavana tapşıranlar həm Amerika məhkəmə sistemindəki ədalətə, həm də onun Nürnberqdəki fəaliyyətinə arxayın olurlar. Lakin vəkilin ailəsində də bir narahatlıq hakim olur. Onun həyat yoldaşı Meri Donavan (Emi Ryan) ərinin sovet casusunu müdafiə etdiyinə görə ailələrinin çətinlik çəkəcəyi qorxusunu daşıyır. Ənənəvi şam yeməyi duası zamanı isə C.Donavanın Allaha müraciəti həm də öz işində uğur qazanmağın diləyi kimi görünür.
Gedən məhkəmə prosesi zamanı MKİ agenti Hoffman (Skott Shepherd) C.Donavanla görüşür. Kəşfiyyat məlumatı almağı hüquqdan konustutsiyadan üstün görən agentə vəkilin cavabi ibrətamiz olur. Ona “sən alman əsillisən, mən irlandiyalıyam - bizi birləşdirən dəyər konustutusiyadır “cavabını verir. S.Spilberqin bundan öncə 1997-ci ildə çəkdiyi “Amistat” filmində də bu amil özünü qabardır. ABŞ prezidenti olmuş Con Quini Adamsda kölələrin məhkəməsi zamanı hüququn aliliyindən bəhs edir.
SSRİ cəbhəsində olduğu kimi, ABŞ-da da təbliğat işi sürətlə gedir. Məktəblilər əvvəlcə Amerika dövlətçiliyi ilə bağlı andlarını içirlər. Daha sonra onlara nüvə silahının dağıdıcılığını anladan film göstərilir. Bundan təsirlənən C.Donavanın oğlu Rocer atası ilə mübahisə edir. Kiçik məktəblidə bir fikir hakim olur ki SSRİ ABŞ-a atom bombası ata bilər. Tarixdə Ceyms Donavana qarşı tərəfə hərbi və nüvə məlumatlarını ötürmək ittihamı irəli sürülmüşdü. S.Spilberq bu tarixi fakta onun bu mövzuda oğlu Rocerlə mübahisəsilə münasibət bildirir.
Ceyms Donavanın Sovet casusunun hüquqlarını müdafiə etməsi heç də onun üçün asan olmur. Avtobusda gedərkən insanlar ona şübhə ilə baxırlar. Daha sonra evinə silahlı hücum olur. Lakin filmdə bu məqam açılmır. Adi epizod kimi qalır.
ABŞ kəşfiyyatı ilə heç bir münasibət qurmaq istəməyən Rudolf Abelin xarakteri ortaya çıxır. Ceyms Donavanla növbəti görüşü zamanı uşaqlıq xatirəsini danışır. Evlərinə partizanların hücum etdiyi zaman atasının vurulsa da yıxılmadığını, dik duran adam kimi ad çıxartdığını qeyd etməsi C.Donavana mənən təsir edir. Bu amil onu mübarizəsində qəti olmağa sövq edir.
Amerikalı kəşfiyyatçı Fransiz Qeri Pevesrsin (Austin Stovel) sovet orqanları tərəfindən mühakimə edilməsi prosesləri Bruklindən Şərqi Berlinə doğru uzadır. Məhkəmə qərarından sonra Ceyms Donavan Berlinə getməli olur. Onun qarşısında növbəti ağır vəzifə qoyulsa da, lakin bir şans qarşısında yaranır. Bu şans agentləri dəyişdirərək həm isti münasibəti yaranmış R.Abeli xilas etmək, həm də amerikalı casusu xilas etməklə dövləti qarşısında etibarını bərpa etməkdən ibarət olur. Şərqi Almaniyanı dövlət kimi tanımayan ABŞ tərəfi öz casus pilotunu xilas etmək üçün hərəkətə keçir. Əvvəlcə o SSRİ səfirliyinə sığınmış R.Abelin ailəsi ilə görüşür. Onlar Ceymsə böyük ümidlə baxırlar. Burada insani münasibətlərin üstünlüyünü görürük. Şərqi Berlində Sovet səfirliyində işləyən İvan Şişkinlə ( Mixail Qorevoy ) görüşür. Ceyms Donavan qarşı tərəfə öz təklifini açıq bildirir. Casuslararası dəyişiklik planına isə cavab fərqli olur. Sovet tərəfdarının “siz xoş niyyətlə Rudolf Abeli buraxın biz də sizin casusu bir neçə aydan sonra buraxırıq” təklifinə etiraz edir. Ceyms öz mübarizəsini aparır. İ.Şişkinin “sizin casus bizim həbsxanada ölərsə, növbəti sovet casuslarının vəziyyətinin pis olacaq deməklə qarşı tərəfə öz təsirini göstərməyə başlayır. Berlinin iqliminə öyrəşə bilməyən Ceyms tezliklə məsələni çözüb evinə getmək istəyir.
Sovet kəşfiyyat orqanları F.Poversə təzyiqlə təsir etmək istəyirlər. Onu təcridxanada fiziki təzyiqlərə məruz qoyurlar. Bununla yanaşı psixoloji təsir də etməyə çalışırlar. Kəşfiyyatçılara sovetlərə sağ əsir düşməmək üçün MKİ tərəfindən verilən zəhər göstərilir. Bununla F.Poversə Amerika kəşfiyyatının öz işçilərinin taleyini fikirləşmədiyi təbliğatını aparırlar. Rudolf Abelə isə münasibət yumşaq olur.
Şərqi almaniyalı vəkil Volfang Voqellə( Sebastian Koç) görüşən zaman Ceymsə casusların dəyişdirilməsinin mümkün olmadığı bildirilir. Görüşə tələsən alman vəkil Şərqi Berlindəki xarabalıqlardan keçən zaman “rus dostlarımız bizim belə yerdə yaşamağımızı məsləhət görür” deməsi ironiyanı əks etdirir. Həmçinin, bu mənzərəni göstərməklə sovetlərlə hansısa razılığın əldə olunmasına olan etirazını əsaslandırır. Şərqi Berlin üzərindən qatarla keçən vaxt Ceyms Donavan insanların qarşı tərəfə keçən vaxt güllələnib öldürüldüyünü görür. Bu hadisə onu daha qəti addımlar atmağa sövq edir. MKİ agenti Hoffmanla növbəti görüşü zamanı Ceyms ondan vacib məlumat alır. Belə ki o, Şərqi Almaniyanın baş prokuroru ilə görüşür. Casusların qarşılıqlı qaytarılması bununla baş tutur.
Öz adı Qlinika olan məşhur Casus körpüsündə dəyişmə baş tutur. SSRİ-də xaricdə həbs olunan insanlara münasibət birmənalı olmadığından Rudolf Abel körpüdə narahatlıq keçirir. Amma bununla yanaşı, özünün kiçik rəsm əsərini isti münasibəti yaranmış Ceyms Donavana hədiyyə verir. Burada insanlararası özgüvənin üstünlüyünü müşahidə edirik.
Gərgin prosesdən sonra evinə qayıdan C.Donavan bir qəhrəman kimi yüksəlir. Övladları televizordan atalarının sayəsində Rudolf Abelin Sovet dövlətində salamat olduqlarını öyrənirlər. Film qanunun aliliyi prinsipinin qələbəsi ilə bitir.
Stiven Spilberqin bu filmi özünün işıq-kölgə effektləri ilə zəngindir. Hadisələrin vəziyyətinə, personajların vəziyyətlərinə görə kamera işləyir. Rejissor bundan öncə ekranlaşdırdığı tarixi mövzulu “Linkoln” filmində də bu effektlərdən geniş istifadə edib.
Ceyhun MİRZALI
