Vergiyə cəlb edilən kirayə evlərin sayı artırılır, qiymətlərdə artım gözlənilir
Azərbaycanda kirayə evlərin qiyməti bahalaşa bilər. Buna səbəb kirayə evlərin vergiyə cəlb edilməsi istiqamətində müvafiq dövlət qurumlarının bir sıra addımlar atmağa hazırlaşmasıdır.
Qeyd edək ki, hazırda ölkədə kirayə verilən evlərin sayı elə də az deyil. Lakin onların az qismi vergiyə cəb edilir. Bu da faktiki qanun pozutusu hesab olunur. Belə bir vaxtda bəlli olub ki, İqtisadiyyat Nazirliyi Yanında Dövlət Vergi Xidməti ölkə vətəndaşlarının onlara məxsus mənzilləri kirayəyə verməsi ilə bağlı “qara bazar”ı aradan qaldırmaq üçün müzakirələr aparacaq. Qurumun idarə rəisi Rəşad Nuriyev bu xüsusda bildirib: “Hazırda kirayə mənzil bazarında vergidən yayınma halları var. İki şəxs öz aralarında razılaşırlar və notarial qaydada müqavilə bağlamırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq kirayə mənzil bazarı iştirakçılarını növbəti illərdə vergi ödəməyə təşviq etmək üçün müzakirələr aparacağıq”. Bəs şəxsi evini kirayəyə verən vətəndaş qeydiyyata alındıqdan sonra nə qədər vergi ödəməlidir? Dövlət Vergi Xidməti bildirir ki, əmlak icarəsindən əldə edilən gəlir fiziki şəxsin qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəliri hesab edilir. Fiziki şəxsə icarə haqqını ödəyən şəxs vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatda olduğu halda ödəmə mənbəyində 14 faiz məbləğində vergi tutmalı və bu barədə vergi orqanına rüb başa çatdıqdan sonra növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq hesabat təqdim etməlidir. İcarə haqqını ödəyən şəxs vergi ödəyicisi kimi qeydiyyatda olmadığı halda, əmlakın sahibi vergi orqanında qeydiyyata durmalı, əldə etdiyi gəlirdən illik 14 faiz həcmində gəlir vergisi ödəməli və vergi orqanına "Gəlir vergisi bəyannaməsi" təqdim etməlidir. Lakin reallıq budur ki, bəzi vergiödəyiciləri kirayə müqavilələrində icarə haqqının məbləğini faktiki məbləğdən az göstərir, bir çox hallarda isə mənzillər heç bir rəsmiləşmə olmadan icarəyə verilir. Başqa sözlə, mənzilin kirayə verilməsi vergi orqanlarından gizlədilir. Belə olan halda vergidən yayınan şəxslərə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş inzibati cəzalar tətbiq oluna bilər. Vergi Məcəlləsinə əsasən, kirayə haqqının məbləği müqavilədə tam göstərilmədiyi və ya əmlak müqavilə olmadan icarəyə verildiyi halda vergi orqanları icarə müqaviləsində göstərilən qiymətlə deyil, bazar qiymətləri əsasında vergiləri hesablamaq səlahiyyətinə malikdir.
Bununla yanaşı, müəyyən olunmuş müddətdə vergi orqanlarinda uçota alinmamağa və hesabat təqdim edilməməsinə görə hər bir nöqsana görə ayrı-ayrılıqda 40 manat məbləğində maliyyə sanksiyası tətbiq edilir. Verginin hesabatda göstərilən məbləğin faktiki məbləğə nisbətən azaldılmasına, habelə vergi məbləğinin hesabat təqdim etməməklə yayındırılmasına görə azaldılmış və ya yayındırılmış məbləğin 50 faizi miqdarında maliyyə sanksiyasi tətbiq edilir. Vergi ödənişi gecikdirildikdə ödəmə müddətindən sonrakı hər bir gün üçün, ancaq bir ildən çox olmamaqla, vergi ödəyicisindən ödənilməmiş vergi məbləğinin 0,1 faizi məbləğində faiz tutulur. Burada bəzi istisnalar da var. Məsələn, kirayəçi tələbədirsə, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmursa, VÖEN-i yoxdursa, o halda evi kirayə verən şəxs vergi ödəməlidir. Əks halda isə kirayəçi özü ödəyir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, monitorinqlər evini kirayə verənlərin çoxunun bu ödənişi etmədiyini göstərir. Bu da əslində vergidən yayınmadır. Ekspertlər isə hesab edir ki, kirayə mənzillərin vergiyə cəlbi üçün stimullaşdırıcı tədbirlər görülə, məsələn, vergi dərəcəsi azaldıla bilər. Hesab edilir ki, burada 14 faiz deyil, 7-8 faiz vergi tutulması mümkündür. Belə halda daha çox sayda kirayə mənzili vergiyə cəlb etmək olar. Lakin istənilən halda evini kirayə verən şəxsin vergiyə cəlb edilməsi halında onun kirayə qiymətlərini artırması da qaçılmaz hesab olunur. Onu da qeyd edək ki, evlərin kirayəsi zamanı müvafiq müqavilələrin olması da zəruri hesab edilir. Müqaviləsiz verilən kirayə evlər dövlətə maddi ziyan vurmaqla yanaşı, ev sahibi üçün də bir sıra problemlər yaradır. Problemlərdən biri budur ki, ev yiyəsi istənilən zaman kirayəşini evdən çıxara bilər. Bu halda kirayə götürənin hüquqları pozulur. Halbuki müqavilə olarsa, fors-major hallarda da kirayə götürənə 1 aylıq vaxt verilir və nəticədə onun hüquqları qorunur. Bəzən kirayə götürənlərlə də müəyyən problemlər yaşanır. Onlar ya evdən çıxmırlar, ya da evi sahibindən xəbərsiz satışa çıxarırlar. Xüsusən də ev yiyəsi xarici ölkədə yaşayırsa, bu hal baş verir. Rəsmi müqavilə olmadığına görə, problemi həll etmək də mümkün olmur. Bununla yanaşı, müqaviləsiz götürülən evlərdə cinayət hadisələri baş verdikdə, hüquq-mühafizə orqanları ev yiyəsini sorğu-suala tuturlar. Kirayə verən və kirayəyə götürən vətəndaşlar arasında maraq yaratmağın vacib olduğunu qeyd edən ekspertlərə görə, işlərin rəsmi qaydada aparılması vergidənyayınma hallarını da azaldacaq. Lakin yuxarıda qeyd edildiyi kimi, kirayə məsələsinin rəsmi şəkildə həyata keçirilməsi fonunda vətəndaşlara müəyyən güzəştlərin edilməsinə ehtiyac var. Bu fonda daha çox sayda kirayə evin vergiyə cəlbi mümkün hesab edilir.
Ramil QULİYEV
