Benzin və dizelin qiymətləri dünyada rekord qırır, Azərbaycanda sabitlikdir
Rusiya-Ukrayna münaqişəsi qlobal iqtisadiyyata böyük təsir göstərərək yüksək inflyasiya səviyyəsinə, neft və yanacağın qiymətinin rekord dərəcədə artmasına səbəb olub. Xatırladaq ki, fevralın 24-də Rusiya Ukraynaya qarşı müharibəyə başlayıb.
Avropa İttifaqı, Kanada, ABŞ, Böyük Britaniya və dünyanın bir çox digər ölkələri buna cavab olaraq Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edib. Sanksiyalar enerji sektorunu da əhatə etdiyi üçün bütün dünyada yanacağın qiymətində nəzərəçarpacaq artım müşahidə olunur.
İndi ölkələrin böyük əksəriyyəti benzin və dizelin yüksək qiymətlərindən əziyyət çəkir. “Global Petrol Prices” saytının məlumatına görə, bu il martın 21-dən iyunun 21-dək dünyada benzinin orta qiyməti 1,44 dollar təşkil edib. Hətta enerji resursları ilə zəngin ərəb ölkələri də bahalıqdan əziyyət çəkir. Hazırda ərəb ölkələri arasında benzinin ən baha satıldığı ölkə Mərakeşdir, burada benzinin bir litri 1,68 dollara satılır. İkinci yerdə İordaniyadır. Burada 1 litr benzin üçün 1,66 dollar ödəmək lazım gəlir. Üçüncü yeri isə 1,42 dollarla Livan tutur. Ərəb dünyasında ən ucuz benzinin qiyməti Liviyadadır - litri 0,03 dollar. Azərbaycan manatına çevirdikdə burada 1 litr benzin üçün cəmi 5 qəpik ödəmək lazım gəlir. Amma dünyanın əksər ölkələrində durum fərqlidir. Məsələn, Latın Amerikası ölkələrində dizel yanacağının qiyməti iyun ayı ərzində üçüncü dəfə rekord səviyyəsinə çatıb. Burada yerləşən ölkə administrasiyaları dizel istehsalının yüksək tələbatla ayaqlaşmaq üçün əlindən gəldiyini etdiyini açıqlayıb. Lakin xatırladaq ki, iyun ayında baş vermiş zəlzələ nəticəsində Meksikanın “Salina Cruz” neft emalı zavodu sıradan çıxıb və bununla əlaqədar ölkə neft emalı ilə bağlı problemlər yaşayır. Cənubi Amerikanın cənub hissəsində yerləşən ölkələr də qış mövsumuna hazırlaşır, bu isə enerji istehsalı və nəqli üçün daha çox benzinin işlədilməsi anlamına gəlir. Bu da bahalaşmaya əlavə təkan verir. Ukraynada davam edən münaqişə və Amerika ölkələrində yaşanan inflyasiya bu problemləri daha da mürəkkəbləşdirir. ABŞ-ın timsalında bunu aydın şəkildə görmək olar. ABŞ-ın Əmək Statistikaları Bürosunun verdiyi məlumata görə, ötən ay ərzində inflyasiya daha da pisləşib. Ərzaq, kirayə və enerji xərcləri gözləniləndən daha çox artıb. May ayında enerji qiymətləri 3,9 faiz, benzin 4,1 faiz bahalaşıb. Qida xərcləri isə 1,2 faiz artıb. Tez-tez dəyişkən enerji və ərzaq xərclərini aradan qaldıran əsas inflyasiya göstəricisi ayda 0,6 faiz və illik əsasda 6 faiz artıb. “Comerica Bank”ın baş iqtisadçısı Bill Adams bu barədə fikir bildirərək deyib: “ABŞ-da inflyasiya inadkar şəkildə yüksək olaraq qalır. Bu, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin səbəb olduğu qlobal ərzaq və enerji çatışmazlığını, həmçinin ev qiymətləri, kirayə haqqı və tibbi xidmət kimi ölkə daxilində müəyyən edilmiş qiymətlərin yüksək sürətini əks etdirir”. “The Washington Post” qəzeti yazır ki, ABŞ prezidenti Co Bayden administrasiyasında ölkədə yüksək benzinin qiymətlərinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq kifayət qədər ciddi təkliflər yoxdur. Qeyd olunur ki, problemin həllini qeyri-adi yollarla tapmaq cəhdləri administrasiyanın çətinlik çəkdiyini və yaranmış problemin miqyasını əks etdirir. Nəşrin məlumatına görə, Ağ Ev ümidsizcə göstərməyə çalışır ki, administrasiya seçicilərin yanacağın qiymətlərinin artması ilə bağlı narazılığını nəzərə alır. Baydenin köməkçiləri amerikalılara yanacaq xərclərinin bir hissəsini ödəyəcək xüsusi kartların verilməsini nəzərdən keçirirlər. İndilikdə isə ABŞ-ın yanacaqdoldurma məntəqələrində bir qallon (3,785 litr) benzinin orta qiyməti 5 dolları ötərək tarixi maksimumu yeniləyib. Bu da hər litr benzin üçün 1,2 dollar vəsait ödənilməsi deməkdir. Ştatlardakı 60 mindən çox yanacaqdoldurma məntəqəsində qiymətləri izləyən Amerika Avtomobil Assosiasiyası bildirir ki, ABŞ-da “Regular” markalı (Azərbaycanda Aİ-92 markasına uyğundur) benzinin bir qallonunun qiyməti 5 dolları keçib. 2021-ci il yanvar ayının sonlarında Cozef Bayden ABŞ prezidenti səlahiyyətlərini icra etməyə başladığı ilk həftədə bir qallon benzin 2,39 dollara satılırdı. Ölkədə ən yüksək yanacaq qiymətləri ənənəvi olaraq Kaliforniya ştatında qeydə alınır. Burada sürücülər hər qallon benzin üçün orta hesabla 6,42 dollar ödəməlidir. ABŞ-da pərakəndə benzin qiymətlərində güclü bahalaşma qış mövsümünün sonundan başlayıb. Ardıcıl olaraq iki aydır ki, ölkədə yanacaq qiymətlərində artım baş verir.
Avropada da vəziyyət mürəkkəbdir. İtaliyada avtomobil benzininin bir litrinin qiyməti 2 avronu keçərək rekord həddə çatıb. Roma və Milan şəhərlərindəki yanacaqdoldurma məntəqələrində benzinin bir litrinin qiyməti həftə ərzində 4 faizədək bahalaşaraq 2 avronu keçib. Bu, 2014-cü ildən bəri rekord göstəricidir. Şəhərlərarası yollardakı yanacaqdoldurma məntəqələrində isə benzinin bir litrinin qiyməti 2,2 avroya satılır. Dizel yanacağının bir litrinin qiyməti isə 1,7-1,9 avro arasında dəyişir. Milli İstehlakçılar Birliyi hökumətdən aksiz vergilərinin dərəcələrinə müdaxilə etməyi və ƏDV-nin 22 faizdən 10 faizə endirilməsini xahiş edib. Böyük Britaniyada ilk dəfə olaraq avtomobilin standart 55 litrlik yanacaq çənini benzinlə doldurmaq xərci 100 funt sterlinqi (təxminən 125 dollar) ötüb.Ölkədə bir litr benzinin orta qiyməti 1,82 funt sterlinqə (2,28 dollar) qalxıb və beləliklə, avtomobilin yanacaq çənini tam doldurmaq 100,3 funt sterlinqə başa gəlir. Dizel mühərrikli avtomobillər üçün bu məbləğ 103,4 funt sterlinq (129,48 dollar) təşkil edir. Belə ki, Birləşmiş Krallıqda dizel yanacağının litrinin orta qiyməti 1,88 funt sterlinqə (2,35 dollar) çatıb. Çexiyanın yanacaqdoldurma stansiyaları da avtomobil həvəskarlarının əhvalını pozmaqda davam edir. Belə ki, Çexiyada benzin və dizel yanacağının qiyməti yenidən artıb. Bu, avtomobil yanacağı bazarında nisbətən sabit keçmiş bir neçə həftədən sonra baş verib. Bu gün 1 litr benzinin qiyməti 42,70 krona (1,83 dollar), dizel yanacağının qiyməti isə 45 krona (1,93 dollar) çatıb. Bu qiymətlər ötən illə müqayisədə müvafiq olaraq, 11 kron və 15 kron yuxarıdır. Niderlandda neftin bahalaşması fonunda benzinin qiyməti yeni rekord həddə çatıb. Hazırda benzinin pərakəndə satış qiyməti 1 litr üçün 2,504 avro təşkil edir. Amma bəzi yanacaqdoldurma məntəqələrində benzinin 1 litri hətta 2,55 avroya satılır. Niderlandda dizel yanacağının qiyməti də artıb. Hazırda onun 1 litri 2,22 avrodur. Dünya bazarında xam neftin qiymətinin yüksəlməsi fonunda Çində yanacağın topdan və pərakəndə satış qiymətləri bahalaşıb. İyunun 15-dən etibarən benzin və dizel yanacağının hər tonunun qiyməti müvafiq olaraq 390 yuan (57,8 ABŞ dolları) və 375 yuan (55,57 dollar) artırılıb. Ölkənin neft emalı və satışı şirkətlərinə yanacağın topdan və pərakəndə satış qiymətlərinin yeni qərara uyğunlaşdırılması tapşırılıb. Bu, Çində cari ildə yanacağın 11-ci qiymət artımıdır. Çin ABŞ-dan sonra dünyada ikinci ən böyük yanacaq istehlakçısıdır. Postsovet ölkələrində də benzin və dizel bahalaşır. Məsələn, Ermənistanda ABŞ dolların kursunun faktiki dəyişmə dinamikası dizel yanacağının qiymətində də öz əksini tapıb. 2022-ci ilin yanvar-may aylarında 1 litr dizel yanacağında idxalın faktura qiyməti 52-57 faizə yüksəlib. Məhsulun səhm qiyməti isə 32,4 faiz artaraq 500 dramdan 662 drama (1 ABŞ dolları 420 drama satılır) yüksəlib. Beləliklə, ölkə bazarında dizelin qiyməti 72-76 faizə qədər artırılacaq. Dünya ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda benzin və dizelin satış qiymətləri həm aşağıdır, həm də ölkədə bu müstəvidə hər hansı bahalaşma qeydə alınmır. Bu da əhalinin rifah halının yüksək səviyyədə saxlanmasının əsas şərtlərindən biridir.
Tahir TAĞIYEV
