Ermənistan daxilində baş verən hakimiyyət çaxnaşmalarının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə də mütləq şəkildə təsir göstərəcəyi artıq ekspertlər və araşdırma mərkəzləri tərəfindən də birmənalı şəkildə qəbul olunmaqdadır. Bunu ermənilər özləri də etiraf edərək bildirirlər ki, yaranmış durum İrəvanın Qarabağ məsələsində müqavimət gücünün daha tez sıradan çıxmasına səbəb olacaq. Bunu Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin keçmiş rəhbəri David Şahnazaryan da xüsusi olaraq vurğulayır.
Onun sözlərinə görə, Ermənistanda baş verənlər hakimiyyət daxilində növbəti dəfə xaosun hökm sürdüyünü nümayiş etdirir: “Biz hakimiyyət daxilində idarəolunmaz situasiyaya şahidlik edirik. Bu hökumət üçün artıq geri sayım başlayıb və Vanetsyanın istefası bunun sübutudur. Hakimiyyətin özünə yaratdığı böyük problemləri mövcuddur”. Şahnazaryanın sözlərinə görə, öz gələcəyinin üzərindən xətt çəkmək istəməyən istənilən ağıllı insan hazırkı hökumətlə əməkdaşlıq etməyəcək: “Azərbaycanla bağlı bir neçə aqressiv bəyanat verərək, Ermənistanın imicilə bərabər danışıqlar prosesinə də böyük zərər vurdular. Paşinyan Bakının əlinə çoxlu fakt verdi və Qarabağın həlli artıq Azərbaycanın ssenarisi ilə gedir. Azərbaycanın özünün beynəlxalq ictimaiyyət qarşısında hücum fəaliyyətlərini əsaslandırması üçün çoxlu arqumentləri var”. Eyni mövqeni erməni politoloq Armen Badalyan da sərgiləyir: “Ermənistan hakimiyyətinin irəliyə baxan gündəliyi yoxdur, bu, geriyə baxan gündəlikdir və bu gündəlik kontekstində ikinci qütb əslində ikinci prezident ətrafında formalaşmağa başlayıb. Hakimiyyət dəyişikliyi prosesi başlayır. Bu durum Ermənistanın xarici siyasətinə, Qarabağ münaqişəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edəcək. Paşinyan iqtidarı artıq bunların qarşısını almaq gücündə deyil. Azərbaycanın isə baş verənlərdən faydalanacağına şübhə yoxdur”.
Badalyan Ermənistan Milli Təhlükəsizlik Xidmətinin direktoru Artur Vanetsyanın istefası məsələsinə toxunarkən bildirib ki, bu, əvvəlcədən hesablanmış addım idi. Onun sözlərinə görə, Vanetsyan Rusiyanın siyasi hakimiyyət dəstəyinə malikdir: “Paşinyandan fərqli olaraq, Vanetsyanın inzibati resurslarla əlaqələri var. MTX direktoru Rusiyanın siyasi hakimiyyət dəstəyinə malikdir. Paşinyan hazırda təkcə Rusiyanın yox, eləcə də Avropa İttifaqı və ABŞ-ın dəstəyinə malik deyil. Vanetsyan üçün maliyyə tapmaq, siyasi ittifaqlar formalaşdırmaq texnika və zaman məsələsi olub”. Bu arada Ermənistan Polisinin rəisi Valeri Osipyanın da vəzifədən azad edilməsi vəziyyəti daha sürətlə Paşinyanın əleyhinə çevirir. Qeyd edək ki, artıq Paşinyan Valeri Osipyanın tutduğu vəzifədən azad edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. Bundan sonra ölkə prezidenti Armen Sarkisyan da Valeri Osipyanın Ermənistan Polisinin rəisi vəzifəsindən azad edilməsinə dair sərəncam imzalayıb. Osipyan istefa ərizəsini Nikol Paşinyanın sədrliyi ilə keçirilən Təhlükəsizlik Şurasının iclasından sonra yazıb. Erməni mediasının məlumatına əsasən, güc strukturlarının bütün rəhbərləri istefa verəcək.
Artur Vanesyanın istefası isə burada təkan rolunu oynayıb. Eyni zamanda onun istefa ərizəsində yazdıqları Paşinyanın komandasının tam dağılmaqda olduğunu üzə çıxarır. Xatırladaq ki, istefa ərizəsində Artur Vanetsyan çox maraqlı məqamlara toxunaraq yazır: “Dövlət quruculuğunun məntiqi var, qərarların spontanlığı, hərəkətlərin çevikliyi, prioriteti sonra ikinci dərəcəli olan məsələ və keçidlə qalıcı arasında fərq qoymamaq praktikası məqsədə çatmağa aparan yol deyil. Zabit ləyaqəti ilə heç bir ümumi əlaqəsi yoxdur. Zabitin paqonları ilə proseslərin bu cür inkişafı uyğun gəlmir. İstefam “Dur” üçün düşündürücü addım olsun”. Bu açıqlamalar Paşinyandan komandasının ciddi şəkildə narazı olduğunu ortaya qoyur. Aydındır ki, baş verənlər Paşinyan hökumətində sonuncu istefalar deyil. İrəvanda məlumatlar dolaşır ki, müdafiə naziri də istefaya hazırlaşır. Düzdür, David Tonoyan özü hələ bunu inkar edir. Ancaq Tonoyanın da Ermənistandakı mövcud duruma görə Paşinyanın yanından qaçması gözlənir. İstefaların sayı artdıqca isə Paşinyanın mövqeləri zəifləyəcək. İstefalar hazırda həm də onunla bağlıdır ki, məmurlar, belə demək olarsa, batmaqda olan gəmidə Paşinyanla çiyin-çiyinə dayanmaq istəmirlər. Digər tərəfdən məlumatlar dolaşır ki, istefa verənlər Rusiyadan gərəkən siqanalları alıb. Rus siyasi təhlilçi Aleksandr Skakov da bunu istisna etmir. O bildirir ki, baş verənlər, Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Köçəryana görə, Kremlin qisas vasitələrindən biridir: “Robert Köçəryana qarşı baş verən hadisələr Moskvada olduqca mənfi qəbul edilir”. Onun sözlərinə görə, Moskvada Ermənistan hakimiyyətinə qarşı şübhələr var: “Mən bütün bunlarda kökündən mənfi heç nə görmürəm. Məncə, bunlar ikitərəfli əlaqələr kontekstində o qədər də vacib hadisələr deyil. Bu və ya digər şəxsin təhvil verilib-verilməməsi məsələsinə gəlsək, Rusiyanın bu kimi məsələlərdə mövqeyi bu cürdür: Rusiya ümumilikdə heç kimi təhvil verməməyə çalışır, bu yalnız Ermənistana qarşı deyil. Yəni Moskvanın hər hansı şəxsi geri qaytarması üçün ciddi səbəblər lazımdır, üstəlik də Moskvada Ermənistana qarşı şübhələr var. Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Köçəryana qarşı baş verən hadisələr Moskvada olduqca mənfi qəbul edilir. Burada bir məntiq var, çünki Moskva, Saakaşvili kimi hadisələr istisna olmaqla, bu və ya digər ölkənin keçmiş rəhbərinin cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmaması mövqeyindədir. Yəni yalnız esktremal hallarda”. O bildirib ki, Köçəryanın ittiham edilməsi Moskvanın siyasi mətbəx ənənələrinə uyğun gəlmədiyi üçün müəyyən qədər mənfi reaksiyaya səbəb oldu: “Buna görə də, qeyd etdiyiniz şəxslər həmin siyasi axına düşüb və məhz bu səbəblə onlar geri qaytarılmır. Şişkin məsələsinə gəlincə isə, düşünmürəm ki, bu hər hansı mənada Moskva üçün vacibdir, belə Şişkinlər bizdə çoxdur”. Rus siyasi təhlilçi qeyd edib ki, Robert Köçəryan amilinə görə Moskva təkcə Ermənistanda hakimiyyəti çalxalamaqla kifayətlənməyəcək. O hesab edir ki, Kreml Qarabağ məsələsi vasitəsilə də Paşinyana böyük zərbə vurulması planını istisna etmir. Belə ki, zəbt edilmiş ərazilərin daha bir hissəsinin Azərbaycan tərəfindən azad edilməsinə şərait yaratmaqla Moskva Paşinyanın mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə laxlada biləcəyini yaxşı bilir. Məhz elə bu səbəbdən yaxın tezlikdə Qarabağ məsələsi ilə bağlı müəyyən mühüm dəyişikliklərin olması tamamilə gözlənilən hal sayılır. Hesab edilir ki, bu istiqamətdə müvafiq addımlar Rusiya prezidenti Vladimir Putinin gələn ayın əvvəlində Ermənistana baş tutacaq səfərindən sonra atılacaq.
Xatırladaq ki, Rusiya prezidenti İrəvanda keçiriləcək Avrasiya İqtisadi Birlyinin sammitində iştirak etmək üçün Ermənistana gəlməlidir. Əsas ssenari budur ki, Putin Ermənistana gəlməyi o qədər də istəmir, lakin sözügedən qurumun iclasında iştirak etməyə bilməz, buna görə də onun münasibətləri hələlik gərginləşdirməməyi və oktyabrın 1-də cəmi 2-3 saat, naharda da iştirak etmədən qısamüddətli səfər etməyi üstün tutacağı qeyd edilir. Rusiyanın Ermənistandakı səfiri Sergey Kopirkin bəyan edib ki, səfərin ləğvi ilə bağlı hələ hər hansı bir açıqlama verilməyib, ona görə də prezident Putin əvvəlki zirvə görüşlərində iştirak etdiyi kimi sammitdə iştirak edəcək. Amma bu. yuxarıda qeyd olunan şəkildə baş tutacaq. Bununla yanaşı, erməni mediasında Putinin daha öncədən elan edilən səfərini ləğv edə biləcəyi ilə bağlı xəbərlər digər ssenari kimi qiymətləndirilir. Məsələ bundadır kk, hələ 2013-cü ilin dekabr ayında Rusiya prezidentinin Ermənistana səfərindən əvvəl təhlükəsizlik işçiləri Ermənistana gələrək avadanlıq gətirir, cangüdənlər hərəkət marşrutunu hazırlayıb yoxlayır, müşahidə oyuqları təşkil edilir, bəzən küçələri asfaltlayırdılar. Həmin vaxt səfərə hazırlıqlar, təxminən bir ay əvvəl, noyabr ayında başlayırdı. Rusiya prezidentinin Ermənistana gözlənilən 1 oktyabr səfərinə cəmi iki həftə qalmasına baxmayaraq, bu dəfə sanki səssizlikdir. Rusiya prezidentinin protokolu və təhlükəsizlik personalının niyə Ermənistana gəlmədiyi ilə bağlı Ermənistan XİN mətbuat katibi Anna Nağdalyana sual ünvanlanıb. Amma o da bu suala cavab verə bilməyib. Bu mənada, Artur Vanetsyanın da Rusiya üçün məqbul bir fiqur sayıldığını nəzərə alsaq, Avrasiya İqtisadi Birlyinin sammitindən əvvəl Ermənistan MTX direktorunun istefası nə dərəcədə məqsədəuyğun idi və bu addım Putinin səfərini ləğv etmək üçün əlavə bir təkan ola bilərmi? Erməni ekspert Gevorq Yenokyan bu xüsusda bildirib: “Düşünürəm ki, bunlar bir-biri ilə əlaqəli olan proseslərdir, zamanın üst-üstə düşməsi o deməkdir ki, bu proseslərin heç olmasa biri sürətlənib”. Erməni politoloq bildirib ki, Ermənistan hökumətinin dağılması sürətlənərsə, Qarabağ məsələsinin həlli prosesini də sürətlənəcək: “Hökumətin dağılması sürətlənərsə, düşünürəm ki, Qarabağ məsələsinin həlli prosesini də sürətləndirəcəklər. Xüsusən də Rusiya bu istiqamətdə fəallaşacaq”. “Ermənistan politoloqları” birliyinin sədri Hmayak Ovhannisyan isə hesab edir ki, Putin səfərini ləğv etməyəcək, amma Ermənistandan qayıtdıqdan sonra İrəvana qarşı təzyiqlər artacaq: “Məni ən çox narahat edən məsələ Qarabağ münaqişəsi ilə bağlıdır. Ermənistan bu məsələdə Rusiya iqtidarına qarşı heç bir addım ata bilməyəcək. Çünki Rusiya sərhədlərin nəzarətçisi, təhlükəsizliyin qarantıdır. Sərhədi Rusiya qoruyur, bazaya Rusiya nəzarət edir”. Bütün bunlar yaxın tezlikdə Qarabağ məsələsində mühüm dəyişiklikləri istisna etmir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
