Suraxanı rayonunun sosial-iqtisadi inkişafı: real vəziyyət və perspektivlər

Tarix: 22.12.2015 / 06:08
Bölmə: Siyasət

Suraxanı dedikdə, adətən, ilk ağlımızdan keçən Atəşgah məbədi olur. Bu da təsadüfi deyil, çünki Bakının bir parçası olan bu guşəni tanıdan, hətta əcnəbilərin belə maraq dairəsinə gətirən məhz bu rayondakı Atəşgah məbədidir. Bura yerli əhalinin qürur yeridir həm də.

Çox qədim tarixə malik bu məbəd Bakının 30 kilometrliyində - Abşeron yarımadasının cənub-qərb hissəsində yerləşir. Hələ ötən əsrlərdən Aleksandr Düma, Vereşşagin, Mendeleyev, Beryozin kimi dünyaca ünlü alim və səyyahların diqqətini çəkmiş bu yaşayış məskənində vaxtilə zərdüştilərin məbədi yerləşdiyindən, dünya miqyasında buraya maraq hər zaman böyük olub. Yerli sakinlərin rəvayətinə görə, Makedoniyalı İsgəndərin Azərbaycana yürüşü zamanı Atəşgah dağıdılıb. İrandan qovulmuş atəşpərəstlər 636-cı ildə məbədi bərpa etsələr də, 7 il sonra ərəb xilafəti məbədi yenidən dağıdıb. Sonralar atəşpərəst hind tacirləri Atəşgahı bərpa edib, orada ibadətlə məşğul olublar. Bu gün dünyanın hər yerindən, özəlliklə də atəşpərəstlər hələ də buraya ciddi maraq göstərir, məbədi ziyarətə gəlirlər. Gələnlər arasında isə bu gün də ünlü isimlərə rast gəlinir. Hər zaman qonaqpərvərliyilə seçilən millətimizin bir parçası kimi Suraxaı sakinləri, təbii ki, bununla fəxr etməkdə haqlıdır. Bir də ki, hər gələn qonağa məşhur hind aktyoru, hamının Amid kimi tanıdığı kino qəhrəmanı Amitabxa Baççanın Atəşgaha gəlişindən niyə də həvəslə danışmasınlar? Axı Bollivudun bu sevilən aktyoru da yüzlərlə ziyarətçi kimi buranın fotolarını öz ölkəsinə aparmaqla deyil ölkəmizin, hətta kiçik Suraxanı rayonunun da dünya çapında tanıdılmasına öz töhfəsini vermiş oldu. Təbii, buna yaradılan şərait məhz müstəqillik illərinin məhsuludur. Daha əvvəllər isə hər şey fərqli idi...

Sovet Azərbaycanı ilə həmyaşıd olan Suraxanı rayonu ərazisində vaxtilə zərdüştilərin yaşadığı, Atəşgah məbədinin məhz o zamanlardan qaldığı barədə miflər, tam da olmasa, qismən sovet dönəmində dağıdıldı. Burada yalnız yeraltı qaz yataqlarından xam qazın fasiləsiz olaraq sızması nəticəsində alov yandığı versiyasının hər cür dini təriqəti rədd edən kosmopolit sovet ideologiyası ilə paralel şəkildə beyinlərə yeridilməsi bu unikal təbiət hadisəsini dəyərsiz və görünməz etmişdi. Üstəlik, ötən 70 il ərzində sovet təbliğatına üzdən dözümlülük göstərsə də, Bakı kəndlərinin aborigen əhalisi İslama sadiq olduğundan, burada nə zamansa atəşpərəstlərin yaşadığını qəbul etmirdi. O üzdən də əslində ciddi tarixi əhəmiyyəti olan, eyni zamanda turist marağını çəkə bilməsi yönümündən əhəmiyyət daşıyan Atəşgah on illərlə nəzərlərdən kənarda qalmış, gözdən uzaq dağılmış bir yerə çevrilmişdi. Ta Azərbaycan müstəqilliyini qazanıb, dünya ölkələri sırasında yerini tutmaq kursu götürənə qədər. Bu kursun götürülməsindən bu günə kimi çox şey dəyişib: ölkənin regionları da, paytaxt Bakı da, onun rayonları da. Yazının girişindən də göründüyü kimi, bu gün bu rayonlardan yalnız biri - Suraxanı haqqında danıacağıq. Əslində elə bu rayonun "simvolu" olan Atəşgahdan söhbət açmaqla danışmağa başlamışıq da. Amma həmişəkindən fərqli olaraq, yorucu statistik rəqəmlərin dili ilə deyil.

İlk öncə onu qeyd edək ki, 13 kilometrlik ərazidə Xəzərin qoynuna sığınan Suraxanı rayonu özündə 6 qəsəbəni birləşdirir: Əmircan, Bülbülə, Zığ, Qaraçuxur, Hövsan, Yeni Suraxanı. Bu rayona bir də son illərdə salınmış Dədə Qorqud yaşayış massivi aiddir. Bu qəsəbələrin hər birini ayrılıqda götürsək və onların müstəqilliyimizə qədərki və ondan sonrakı görüntülərini müqayisə etsək, çox böyük dəyişikliklərin olduğunu əlavə şərhə ehtiyac qalmaz.

Təbii, sovet dönəmində də respublika rəhbərliyində çalışan vətənpəvər insanlar olub və məhz belələrinin sayəsində 1964-cü ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 3 saylı qərarı ilə XII-XIII əsrlərdə mövcud olmuş atəşpərəstlərin məbədinin qalıqları üzərində Atəşgahın bugünkü versiyası inşa edilib. 1368 kvadratmetr sahəsi olan, 26 hücrədən və səcdəgahdan ibarət Atəşgah 19 dekabr 2007-ci ilə qədər Şirvanşahlar Saray Kompleksi tarixi-memarlıq qoruq-muzeyinin filialı kimi fəaliyyət göstərib. Sonradan YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi bu unikal abidənin önündə geniş üfüqlər açmaqla onun müstəqil fəaliyyət göstərməsinə şərait yaradıb. Belə ki, həmin ərəfədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 19 dekabr 2007-ci il tarixli Sərəncamı ilə "Atəşgah" məbədi dövlət tarix-memarlıq qoruğu elan edilib. Daha sonra - 2009-cu ildə Prezident məbədlə bağlı daha bir sərəncam imzalamaqla ərazidə arxeoloji tədqiqat işlərinin aparılması və "Atəşgah" tarixi muzey mərkəzinin yaradılmasının əsasını qoyub.

Suraxanı rayonunun Bülbülə kəndi də maraqlı tarixi abidələri və qədim tarixilə seçilir. Bir çoxu əsrlərin sınağından çıxaraq günümüzə gəlib çatmasa da, barələrində məlumatlar ağızdan-ağıza keçərək onların varlığından bizi xəbərdar edib. Deyilənə görə, belə abidələr sırasında "İmamzadə"xüsusi yer tutur. Bülbülə "İmamzadə"sində beşinci İmam Mühəmməd Baqirin övladı Mühəmməd Sadiq, onun xanımı, həmçinin nökəri dəfn olunub. Deyilənlərə görə, Bülbülə kəndinin günçıxan tərəfindən olan kəndlərdən zəvvarlar Məkkə, Kərbala və Məşhəd şəhərlərinə ziyarətə gedərkən bu təpədə ayaq saxlayar, Bülbülədə olan "İmamzadə"yə salam verərdilər. Ziyarətnamə oxuyub qurtardıqdan sonra isə xudahafizləşərdilər. Ziyarətdən qayıdan zaman da onlar bu təpədə ayaq saxlayar, Bülbülə "İmamzadə"si ilə salamlaşardılar. Beləliklə, xalq arasında bu təpənin adı Salam təpəsi adını alıb.

Daha bir tarixi əsər - Kərbəlayi Ağabalabəy məscidi 1850-1860-cı illərdə tikilib. Kərbəlayi Ağabalabəy Bakıxanov Azərbaycanın böyük mütəfəkkir şairi və alimi Abbasqulu Ağa Bakıxanovun qardaşı oğludur. Qəriblər məscidi Bülbülənin yuxarı hissəsində lahıclar məhəlləsində yerləşir. Məscidi 1915-ci ildə Seyid Baxış Seyid Nurbaxış oğlunun rəhbərliyi ilə suraxanılı usta Məşədi Dadaş inşa edib. Salam təpəsi Bülbülə ilə Bakıxanov qəsəbəsi sərhədində yerləşən "həmşəhərli qəbiristanlığı" (yerli leksikonda həmşəri) adı ilə tanınan ərazinin ən hündür sahəsində yerləşir. İrandan Bakıya işləməyə gələnlər dünyasını dəyişdikləri zaman bu ərazidə dəfn olunduğundan, bu yer xalq arasında həmşəhərli qəbiristanlığı kimi tanınırdı.

Azərbaycanın bir çox görkəmli şəxsləri Bülbülə qəsəbəsinə tarixi baxımdan yüksək qiymət verib. Azərbaycanın tarixində böyük xidmətləri olan mütəfəkkir alim Abbasqulu Ağa Bakıxanov özünün "Gülüstani-İrəm" əsərində Bülbülə haqqında belə yazır: "Xalq arasında belə bir rəvayət məşhurdur ki, Əmircan, Bülbülə və Ramana kəndləri xan kəndidir". "Bir çox şəhər və kənd xarabaları, Həzrət Şəmunun Aran şəhərində və yüksək dərəcəli üç imamzadənin Şamaxı, Gəncə və Bərdə şəhərlərində olan türbələri, Bülbülə kəndindəki İmamzadə göstərir ki, bu ölkə həmişə din böyüklərinin vətəni olmuşdur". Beşinci İmam Mühəmməd Baqirin burada dəfn olunması isə (677-735) Bülbülənin yaşayış məskəni kimi qədimliyindən xəbər verir. Oğuz məskəni olan kəndin adının mənşəyi haqqında da rəvayətlər mövcuddur. Bu rəvayətlərdən ən maraqlısı Makedoniyalı İsgəndər Zülqərneyn haqqındadır. Belə ki, guya o öz qoşunu ilə palçıq, bataqlıq olan Bülbülə torpaqlarından əziyyətlə keçdiyindən bu yerlərə "buli-buli" deyib.

Suraxanı rayonunun daha bir qəsəbəsi Əmircandır ki, tarixi zənginlik baxımından Bülbülədən heç də geri qalmır. A. Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsərində öz doğma kəndinin adını "Əmir Hacan" kimi təqdim edir. Tədqiqatçılar bu fikrə istinad edərək Məkkə ziyarətinə gedən zəvvarlara başçı təyin edilənə "Əmir Hac" deyilişini kəndin adına şamil ediblər. "Əmir hac" ərəb sözü olub, tərcüməsi "Hacılar əmiri" deməkdir. Kəndin ərəb xilafəti zamanı sahibi, böyük mülkədar Əmir Nizaməddin XIV əsrdə Bakı mahalında çox məşhur və hörmətli şəxs olub. Maraqlıdır ki, vaxtilə Əmircan xalçaları dünyada məşhur olub. Üləmaların, ruhanilərin, məşhur söz-sənət ustalarının ana yurdu sayılan Əmircan öz abidələri, məscid və minarələri ilə də tanınır. Kəndin qədim adı Xilə olub. Rəvayətlərə görə, çox qədim zamanlarda burada Hillə qəbiləsi yaşayıb (bəzi mənbələrdə onlara Xilə tayfaları deyilir), kəndin əvvəlki adı da buradan götürülərək Xilə adlandırılıb. Tarixçi Sara Aşurbəyli "Şirvanşahlar dövləti" kitabında Xilənin qədim adının yaranması haqqında belə bir məlumat verir: "On üç əsr ərzində dəyişikliyə uğramadan dövrümüzədək qalmış Xilə adının tarixi Azərbaycanın ərəblər tərəfindən istilasına gedib çıxır. İraqda müstəqil əmirliyə malik olduqları Hillədən buraya köçüb gəlmiş rəbiə tayfaları kompakt halda Bərdədə, Şamaxıda və Şirvanın digər yerlərində məskən salıblar. Ehtimal ki, Abşerondakı Xilə kəndi İraqdakı Hillənin adı ilə adlandırılıb. Belə ki, burada məhz həmin yerdən gəlmiş və sonradan türklərlə qaynayıb-qarışmış ərəblər məskən salıb. Lakin ərəblər də bu yerin ilk sakinləri deyildilər. Abşerondakı Xilənin qədim əhalisinin skiflər olmasından burada əldə edilən arxeoloji tapıntılar xəbər verir".

Lakin Suraxanı rayonu tarixə adını təkcə memarlıq baxımından yazmayıb. Bu rayonun ərazisi Azərbaycanın neft industriyasının əsasının qoyulduğu məkan kimi də məşhurlaşıb. Hələ VII əsrdə məşhur ərəb səyyahı Əli Məsudi yazırdı ki, Bakıda iki əsas neft mənbəyi var: birindən ağ neft, digərindən qara və mavi neft çıxarılır. Abşeron ərazisində yerin təkindən çıxan qazın yanması ilə bağlı ilk məlumatı isə bizanslı Panfili Prisk hələ V əsrdə vermişdi. Abşeronun neft quyularının gəlir mənbəyinə çevrilməsi XIX əsrin əvvəllərinə - 1804-cü ilə təsadüf edir. Belə ki, həmin ildən dövlətin bu quyuları icarədarlara satmağa başlaması əcnəbi iş adamlarının Abşerona axınına rəvac verir. O dövrdə bir çox iş adamı Abşeronda icarə əsasında işlətdiyi quyulardan götürdüyü gəliri ölkəsində ən müxtəlif sahələrin inkişafına yönəldirdi ki, buna ən parlaq misal polyak mühəndisi V.Zqlenitski ola bilər. Belə ki, bu polyak iş adamı burada neftdən götürdüyü gəlirlə ölkəsində təhsilin inkişafına sanballı investisiya qoyması ilə adını əbədiləşdirib. Obrazlı desək, Suraxanı nefti tək evləri-küçələri işıqlandırmayıb, onun sayəsində beyinlər də işıqlanıb.

O zamandan çox sular axıb və bu gün Suraxanı rayonu özünün tarixində ən abad dövrünü yaşayır. Ölkə başçısının rayona tez-tez baş tutan hər gəlişi isə inkişafın bir hissəciyindən - hansısa məktəbin tikintisindən, tibb ocağının açılışından, parkın istifadəyə verilməsindən xəbər verir ki, bütün bunlar da ölkədəki abadlıq-quruculuq işlərinin Suraxanı rayonundan da yan keçmədiyinin parlaq göstəricisidir. Lakin bu yerlərin daş yaddaşında hələ açılmamış sirlər onun turizm cəhətdən dünyaya açılmasını zəruri edir. Nəzərə alsaq ki, dövlət səviyyəsində istər qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi, istərsə də ölkənin turizm potensialının artırılması yönündə son illər ciddi addımlar atılır, Bakının Suraxanı rayonunun tarixi turizm məkanı kimi bu proqramın önəmli hissəsi ola biləcəyi şübhə doğurmur. Buna zəmin var, niyyət isə ortadadır, daha nə qalır ki? Yalnız uğur arzulamaq...

Samirə SƏFƏROVA

Yazı Suraxanı Rayon İcra Hakimiyyəti və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun birgə keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçündür.

DİGƏR XƏBƏRLƏR

Tarix: 13.12.2025 / 19:10

Rusiya xüsusi təyinatlıları Voronejdə Azərbaycan diaspor nümayəndələrinə qarşı əməliyyat keçirdi - saxlananlar var... -VİDEO

Tarix: 13.12.2025 / 17:40

AB Rusiyanın məşhur Valday Klubuna da sanksiya tətbiq etdi…

Tarix: 13.12.2025 / 17:23

Rusiyanın dondurulmuş 210 milyardı təhlükədə - Avroittifaq pulların Ukraynaya verilməsi üçün ilk addımı atdı...

Tarix: 13.12.2025 / 14:30

Bələdiyyə rəhbərliyinin qanunsuz biznesi çiçəklənir...

Tarix: 13.12.2025 / 14:11

Rusiya Xəzəri yeni müharibə meydanına çevirə bilər...

Tarix: 13.12.2025 / 13:52

Rusiyada diaspor rəhbərimizin işi ermənilərə tapşırıldı - təsadüf, ya....

Tarix: 13.12.2025 / 12:44

Müdafiə Nazirliyində hərbi attaşelərlə ilin yekununa dair toplantı keçirildi

Tarix: 13.12.2025 / 12:10

Elçin Əmirbəyov Polşada işgüzar səfərdə olub

Tarix: 13.12.2025 / 01:27

Rusiya-Ukrayna müharibəsi Qara dənizdən sonra Xəzərə də sıçradı – “Lukoil”un iki neft platforması vuruldu...

Tarix: 12.12.2025 / 21:34

Ermənistan AB ilə Aİİ arasında, Rusiya çarəsiz durumda qalıb... Overçuk yenə danışdı...

Tarix: 12.12.2025 / 21:19

Venesuela neft blokadasında - Maduro Belarusdan sığınacaq istədi...

Tarix: 12.12.2025 / 21:05

İrəvanda "Arsax" sözü işlədən media bağlandı...

VİDEO

Tarix: 27.11.2025 / 11:10

Biri ermənini öpür, biri sovet bayrağı qaldırır... Günümüzə baxın! - VİDEO

Tarix: 12.11.2025 / 11:05

Lavrov işdən kənarlaşdırılır, yoxsa oyun qurulur? - VİDEO

Tarix: 21.06.2025 / 08:15

Dünyada xaos böyüyür, Azərbaycana təhlükə də artır... - VİDEO

Tarix: 12.12.2025 / 21:49

Avropa "Yaşıl keçid" istəyir, Azərbaycan buna da hazırdır...

Tarix: 12.12.2025 / 20:25

Bəs deyirdilər Qarabağdan 120 min erməni gedib? - 23 min nə deməkdir?

Tarix: 12.12.2025 / 18:08

Emin Əmrullayevin hədəfi doğru, seçdiyi üsul mübahisəli...

Mədəni-maarif proqramları Azərbaycan cəmiyyətinin rifahı üçün strateji əhəmiyyət daşıyır