Rusiya Çinlə münasibətlərdə daha asılı mövqedədir, çünki Qərbin sanksiyaları Moskvanı məcburi şəkildə Pekinə bağlayıb
“Bugünkü geosiyasi reallıqlar baxımından Çinlə münasibətlərdə Azərbaycan, yoxsa Rusiya daha müstəqil davrana bilir” sualı cəmiyyət üçun maraq doğurur. Amma əvvəlcədən onu xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq kuluarlarda Rusiyanın getdikcə Çindən asılı vəziyyətə düşdüyü ciddi müzakirə mövzusuna çevrilib.
Həm Azərbaycanın, həm də Rusiyanın Çinlə münasibətlərində mövqeyini və mövcud geosiyasi reallıqları nəzərdən keçirdikdə maraqlı mənzərə yaranır.
Azərbaycan üçün Çin əsasən iqtisadi və nəqliyyat tərəfdaşıdır. Bakı “Bir Kəmər, Bir Yol” təşəbbüsündə mühüm tranzit ölkə rolunu oynayır. Azərbaycanın Çinlə münasibətlərində böyük asılılıq yoxdur, çünki Çin hələlik ölkənin əsas investoru və ya ticarət tərəfdaşı deyil.
Siyasi neytrallıq baxımından isə Azərbaycan Çinə münasibətdə balanslı siyasət yürüdür. Bakı Qərb, Türkiyə və Rusiya ilə münasibətlərini nəzərə alaraq Pekinlə əməkdaşlıqda ehtiyatlı davranır.
Azərbaycan Çinlə münasibətlərdə daha sərbəstdir, çünki nə hərbi, nə enerji, nə də maliyyə baxımından Pekindən asılıdır. Əksinə, Çin Azərbaycanın nəqliyyat dəhlizinə (Orta Dəhliz) daha çox ehtiyac duyur.
Rusiyanın mövqeyi isə bir qədər fərqlidir. Ukrayna müharibəsindən sonra Rusiya Qərbdən kənar bazarlara yönəlib. Bu fonda Çin Rusiyanın əsas iqtisadi “xilaskarı”na çevrilib. Ticarət dövriyyəsi rekord həddə çatıb, Rusiya enerji ixracatında Çindən çox asılı hala gəlib. Rusiya gələcəkdə Çinə ildə 94 milyard kubmetr qaz satmaq fikrindədir. Hazirda bu rəqəm 38 milyard kubmetr təşkil edir. Moskvanın bu hədəfi təxminən Ukrayna müharibəsinə qədər Rusiyanın Avropaya satdığı qaz həcminin yarısına bərabərdir.
Çin Rusiyaya dəstək versə də, Moskvanın Pekin qarşısında geosiyasi manevr imkanları daralmaqda davam edir. Çin daha çox “bərabər tərəfdaş” deyil, üstün mövqedə davranış nümayiş etdirir.
Rusiya Çinlə münasibətlərdə daha az müstəqildir, çünki iqtisadi və diplomatik təcrid onu Pekinə yaxınlaşdırır. Rusiya Çinin diqtə etdiyi şərtləri qəbul etmək məcburiyyətində qalır (məsələn, “Sibirin gücü-2” layihəsində).
Azərbaycan Çinlə münasibətlərdə daha müstəqil siyasət apara bilir, çünki Çin Bakının strateji həyat damarı deyil, əksinə, Azərbaycan Çinə nəqliyyat və enerji dəhlizi baxımından daha çox lazımdır.
Rusiya isə Çinlə münasibətlərdə daha asılı mövqedədir, çünki Qərbin sanksiyaları Moskvanı məcburi şəkildə Pekinə bağlayıb.
Azərbaycanın Çinlə münasibətlərdə manevr imkanına nəzər saldıqda görürük ki, bizim enerji ixracatı vektoru əsasən Avropa bazarına yönəlib. Çin isə Azərbaycanın əsas neft və qaz müştərilərindən heç biri də deyil. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan Çindən enerji satışında asılı deyil, əksinə öz məhsullarını müxtəlif bazarlara yönəldə bilir.
Çin üçün isə Azərbaycan qazı və nefti alternativ mənbə kimi strateji baxımdan önəmlidir, lakin hələlik kritik deyil.
Bakı enerji marşrutlarını Çinə yönəltməkdə sərbəstdir, amma bu, məcburi seçim deyil.
Logistika və nəqliyyat dəhlizləri baxımından Azərbaycan Orta Dəhliz (Çin-Mərkəzi Asiya-Xəzər-Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə-Avropa) üzərində yerləşir, daha doğrusu, bu dəhlizin alternativi olmayan açar hissəsini təşkil edir.
Çin üçün bu dəhliz strateji əhəmiyyət daşıyır, çünki Rusiya marşrutları Qərb tərəfindən sanksiyalarla məhdudlaşdırılıb.
Bakı həm də Şimal-Cənub dəhlizi vasitəsilə Çinin Hindistan və İran istiqamətində əlaqələrində mühüm tranzit ölkədir.
Azərbaycan Çinlə dəhliz siyasətində “qapı açarı” rolunda çıxış edir və şərtləri Bakı diqtə edə bilər.
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə balans siyasəti yürüdür. Yəni Qərb, Rusiya, Türkiyə və Çinlə paralel əməkdaşlıq aparır.
Pekin üçün Bakı “mübahisəsiz tərəfdaş”dır. Çünki Azərbaycan Tayvan, Sincan, Tibet kimi məsələlərdə Çinə qarşı çıxmır, amma Pekinin Azərbaycana diqtə etdiyi siyasi şərtlər də mövcud deyil.
Eyni zamanda, Rusiya ilə müqayisədə Azərbaycan Pekinə “təhlükəsizlik zəmanəti” vermək məcburiyyətində deyil.
Bakı Çinlə siyasi əlaqələri yalnız öz milli maraqları çərçivəsində tənzimləyir.
Çin Azərbaycan iqtisadiyyatında, müəyyən investisiyalar qoysa da, həlledici rol oynamır. Azərbaycan iqtisadi cəhətdən nə Çindən kredit, nə də texnologiya baxımından kritik asılılıq yaratmayıb.
Əksinə, Azərbaycan Çindən texnologiya və istehlak malları alır, amma alternativ bazarları da mövcuddur (Türkiyə, Avropa, Koreya, Yaponiya).
Azərbaycanın Çindən iqtisadi asılılığı çox zəifdir, buna görə istənilən vaxt diversifikasiya edə bilir.
Azərbaycanın üstünlüyü odur ki, Çinlə münasibətlərdə daha çox logistika və diplomatik manevr imkanlarına sahibdir. Enerji və iqtisadi sahədə də asılılıq az olduğundan sərbəst siyasət mümkündür.
Rusiya isə iqtisadi, enerji və diplomatik baxımdan Çindən çox asılıdır. Ona görə də Rusiyanın Çin qarşısında müstəqil manevr imkanları daha məhduddur.
Akif NƏSİRLİ
