Sahibkarlıq fəaliyyətinə dövlət dəstəyi yeni səviyyəyə çatdı...
Məlum olduğu kimi, azad sahibkarlıq hökumətin yox, bazarın qiymətləri, məhsulları və xidmətləri müəyyən etdiyi iqtisadiyyata aiddir. Burada biznes və xidmətlər dövlət nəzarətindən azaddır. Alternativ olaraq, azad sahibkarlıq kommersiya fəaliyyətinin ilk növbədə özəl tədbirlərlə tənzimləndiyi ideoloji və ya hüquqi sistemə istinad edə bilər.
Prinsipcə və praktikada azad bazarlar xüsusi mülkiyyət hüquqları, könüllü müqavilələr, bazarda mal və xidmətlər üçün rəqabətli tenderlərlə müəyyən edilir. Bu struktur ictimai mülkiyyətdən, məcburi fəaliyyətdən, mal və xidmətlərin sabit və ya nəzarət edilən paylanmasından fərqlənir.
Özəl sektor iqtisadi tərəqqiyə böyük töhfə verir
Qərb ölkələrində azad sahibkarlıq liberal kapitalizmlə əlaqələndirilir. Bununla belə, azad sahibkarlıq kapitalizmdən fərqlidir. Kapitalizm qıt resursların istehsalı və paylanması üsuluna aiddir. Azad sahibkarlıq dedikdə kommersiya münasibətləri ilə bağlı hüquqi qaydalar toplusu nəzərdə tutulur. Azad sahibkarlığın iqtisadi baxımdan başqa bir tərifi Nobel mükafatı laureatı iqtisadçı Fridrix Hayek tərəfindən təklif edilib. Hayek belə sistemləri "kortəbii nizam" adlandırırdı. Hayek qeyd edirdi ki, azad sahibkarlıq planlaşdırılmamış və ya tənzimlənməmiş deyil; daha doğrusu, planlaşdırma və tənzimləmə qeyri-mərkəzləşdirilmiş biliklərin bürokratlar deyil, saysız-hesabsız mütəxəssislər arasında koordinasiyasından irəli gəlir.
Azad sahibkarlıq cəmiyyətinin əldə etməyə ümid bəslədiyi bir sıra məqsədlər var. Belə cəmiyyət tam şəkildə fəaliyyət göstərdikdə, istehlakçılar çox vaxt azadlıq, səmərəlilik, sabitlik, təhlükəsizlik, inkişaf imkanları və ədalətli yanaşma əldə edirlər. Azad sahibkarlığın əsas məqsədi məhz azadlıqdır. Bu seçim azadlığı, istədiyiniz hər hansı bir məhsul yaratmaq yolu ilə özünüzü ifadə etmək azadlığı və ödəmə azadlığıdır. Burada səmərəlili faktoru da ön plana çıxır. Bazarların özlərini tənzimləməsinə imkan verməklə, səmərəsiz şirkətlər nəzəri cəhətdən ləğv olunma riski ilə üzləşirlər, çünki bazar iştirakçıları onları seçməyəcək və hökumət siyasəti onları yaşatmaq üçün maliyyələşdirməyəcək. Azad sahibkarlıq bazarları istehlakçı seçimlərinə əsaslanaraq özünü təmin etməyə çalışır. İqtisadi şərtləri diktə edən pul və ya fiskal siyasət əvəzinə, azad sahibkarlığın uzunmüddətli məqsədi istehlakçıların iqtisadiyyatı hökumətin edə biləcəyindən daha proqnozlaşdırıla bilən və sabit şəkildə formalaşdırmasıdır. Azad sahibkarlıqda hər bir şəxs öz mülkiyyətinin və hüquqlarının qorunduğunu hiss etməlidir. Bu, o deməkdir ki, onlar nə istehsal edəcəkləri, hansı malların satılacağı və nəyi istehlak və ya almağa icazə verildiyi barədə son seçimə malikdirlər. İnkişaf üçün imkanlar da yüksək olur. Azad sahibkarlığın təməlində insanların hökumət məhdudiyyətləri olmadan mənfəət əldə etmək imkanlarını həyata keçirə bilməsi ideyası dayanır. Bu o deməkdir ki, hər bir insanın daha çox çevik olduğu təqdirdə uğur qazanmaq şansı daha yüksəkdir. Hər bir şəxs azad sahibkarlıq sahəsində hamı ilə eyni hüquqlara malik olmalıdır. Azad sahibkarlıqda müəyyən insanlara qarşı üstünlük və ya xüsusi rəftar yoxdur. Bütün bunlara Azərbaycan nümunəsində rast gəlmək mümkündür. Ölkənin müstəqil inkişaf yolu boyu əldə etdiyi nailiyyətlər, ilk növbədə, iqtisadi sahədə aparılan genişmiqyaslı əsaslı islahatların və dəyişikliklərin təbii nəticələridir. Bu fonda Azərbaycanın iqtisadi artım templəri sabitləşib. Bu gün kiçik və özəl sahibkarlıq iqtisadiyyatda həlledici yer tutaraq bazarı zəruri mal və xidmətlərlə dolduran, əhalinin gəlirlərinin və rifahının yüksəldilməsinin əsas mənbəyinə, məşğulluq problemlərinin həllində ən mühüm amilə çevrilib. Bir çox inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi tarixləri sübut edir ki, özəl sektorun, eləcə də kiçik biznesin və özəl sahibkarlığın dəstəklənməsi, stimullaşdırılması olmadan ciddi müsbət makroiqtisadi göstəricilərə nail olmaq, milli problemləri həll etmək mümkün deyil. Azərbaycanda aparılan iqtisadi islahatlarda aşağıdakı meyilləri müəyyən etmək olar: sahibkarlara güzəştli kreditlərin ayrılması və kredit bazarının inkişafı; respublika iqtisadiyyatına investisiyaların cəlb edilməsi üçün əlverişli şəraitin yaradılması. Bu gün mikromaliyyənin inkişafı əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönəldiyi üçün ölkədə bazar islahatları davamlı xarakter alıb. Mikromaliyyənin gələcək inkişafının əsas məqsədi kreditləşməni özəl sahibkarlığın dəstəklənməsi üçün daha səmərəli alətə çevirməklə əhalinin geniş təbəqələrinə kömək etməkdir. Bu gün Azərbaycan hökuməti bu sahənin möhkəmlənməsi və daha da inkişafı üçün əlverişli şəraitin yaradılması üçün səmərəli tədbirlər həyata keçirir.
İnvestisiya fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradılıb
Azərbaycanda iqtisadi müstəvidə əsas vəzifə sahibkarlara dəstək məsəəlsində fəaliyyət miqyasını və xidmətlərin həcmini artırmaqdan ibarətdir ki, nəticədə mikromaliyyə bütövlükdə respublikanın maliyyə sisteminin dayanıqlı tərkib hissəsinə çevrilsin. Buna nail olmaq üçün beynəlxalq təcrübəni cəlb etməklə və belə təşkilatların işində beynəlxalq standartlardan istifadə etməklə onun potensialını gücləndirmək lazımdır. Azərbaycan iqtisadiyyatının prioritet sahələrində struktur islahatlarının aparılması üçün əsas vasitələrdən biri iqtisadiyyata investisiyaların cəlb edilməsi üzrə dövlət siyasətidir.
Azərbaycanda çox əlverişli investisiya mühiti yaradılıb ki, bu da ilk növbədə siyasi və iqtisadi sabitliyin davamlı olması ilə xarakterizə olunu. Bu da istənilən strateji investor üçün vacibdir. Xarici investorlar üçün geniş hüquqi təminat və güzəştlər sistemi mövcuddur. Hökumət investisiyaların stimullaşdırılması üzrə kompleks tədbirlər sistemini işləyib hazırlayıb, bu sistemə aşağıdakılar daxildir: dövlət investisiya proqramına daxil edilmiş investisiya layihələri üçün güzəştlər; özəlləşdirmə prosesində investorların stimullaşdırılması; sənaye müəssisələrinin texniki cəhətdən yenidən təchiz edilməsinin stimullaşdırılması. Azərbaycanın mövcud əlverişli investisiya mühiti qəbul edilmiş bir sıra qanunvericilik aktlarına ölkə prezidentinin xüsusi fərmanlarına əsaslanır. Milli iqtisadiyyatın yüksək artım templəri sayəsində respublikanın maliyyə sektoru fəal inkişaf edir. Müvafiq olaraq, xarici investorlar tərəfindən ölkəyə maraq artır. Ölkədə investisiya fəaliyyətini həyata keçirərkən müəssisə və maliyyə qurumlarına bir sıra vergi və gömrük güzəştləri verilir. Beləliklə, sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi üçün dövlət həm maliyyə, həm də texniki və intellektual dəstək göstərməkdədir. Nəticədə bu gün Azərbaycanda özəl sektorun fəaliyyət göstərməsi və rəqabətqabiliyyətli məhsul istehsalının genişləndirilməsinə zəmin yaranıb, yeni-yeni müəssisələr formalaşmaqdadır. Bu da ümumi rifah səviyyəsinə təsir edir.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
