Azərbaycanla Ümumdünya Ticarət Təşkilatı (ÜTT) arasında münasibətlər artıq 30 ilə yaxındır ki, iqtisadi gündəmin əsas müzakirə predmetlərindən biridir.
Məsələni yenidən aktuallaşdıran səbəblərdən biri isə prezident İlham Əliyevin ötən həftə Ümumdünya Ticarət Təşkilatının baş direktoru Nqozi Okonyo-İvealanı qəbul etməsi oldu. Söhbət zamanı Azərbaycanla təşkilat arasında əməkdaşlıq imkanları müzakirə olunub.
İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov da ÜTT-nin rəhbəri ilə görüşüb. O, X sosial şəbəkə hesabında bildirib ki, görüşdə Azərbaycanın təşkilata üzvlük prosesi müzakirə edilib: "ÜTT-nin baş direktoru xanım Nqozi Okonyo-İveala ilə görüşdə ölkəmizin təşkilata üzvlük prosesi müzakirə edildi, əlaqələrimizin inkişaf perspektivləri, ölkəmizdə iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi istiqamətində aparılan işlər, regional və qlobal tərəfdaşlarla qurulmuş sıx ticarət əlaqələri və investisiyaların aktiv təşviqi barədə danışdıq. COP29 çərçivəsində tərəfdaşlıq imkanlarını nəzərdən keçirdik". Qeyd edək ki, Azərbaycanın 1997-ci ildə bu təşkilata üzv olmaq üçün danışıqlara başladığı açıqlanıb. Amma 27 ildir davam edən danışıqların nəticəsi yoxdur. Xatırladaq ki, Ümumdünya Ticarət Təşkilatının əsas məqsədi beynəlxalq ticarətin maksimum dərəcədə liberallaşdırılması və onun möhkəm əsaslarının yaradılması, bununla da iqtisadi inkişafın artırılması, habelə insanların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasıdır. Təşkilatın əsas vəzifəsi çoxtərəfli ticarət danışıqlarının Uruqvay Raundu nəticəsində formalaşan Sazişlər Paketi əsasında üzv ölkələr arasında iqtisadi-ticari münasibətlərin tənzimlənməsidir. Əslində, Azərbaycan quruma üzv olmaqda maraqlıdır. Amma ölkəmiz qarşısında irəli sürülən müəyyən şərtlər məsələyə əngəl yaradır. Bu fonda prezident İlham Əliyevin hələ 2019-cu il dekabrın 23-də jurnalistlərə ilin yekunları ilə bağlı geniş müsahibəsində dedikləri xüsusi qeyd olunmalıdır: "Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Ümumdünya Ticarət Təşkilatının üzvü deyil. Baxmayaraq ki, biz bir neçə ölkə ilə müzakirələri ikitərəfli formatda artıq başa vurmuşuq, ancaq mən hesab edirəm ki, hələ vaxt gəlib çatmayıb. Bunun da səbəbi ondan ibarətdir ki, bizim ixracımızın əsas hissəsi hələ ki, neft-qaz məhsullarıdır və bu məhsulları ixrac etmək üçün Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmaq lazım deyil... Əsas vəzifəsi qeyri-neft sektorunun inkişafı, yerli istehsalın artımıdır və belə olan halda daxili bazar da qorunmalıdır. Əgər biz indi Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olsaq, bizim istehsalçılar, o cümlədən sənaye sektorunda, kənd təsərrüfatı sektorunda böyük problemlərlə üzləşə bilərlər. Ola bilsin ki, Azərbaycana keyfiyyətsiz və bizim bazarımızı zəbt etmək məqsədi daşıyan böyük həcmdə idxal məhsulları gələcək və beləliklə, yerli istehsala böyük ziyan vurulacaq". Hesab olunur ki, ÜTT-yə üzv olmaq üçün ilk növbədə rəqabət qabiliyyətli yerli istehsalı inkişaf etdirmək lazımdır. Dünya bazarında rəqabət qabiliyyətli son məhsul və xidmətlərlə çıxış etmək üçün yerli istehsalın inkişaf səviyyəsi, hələ ki, nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksək səviyyədə deyil. Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Rüfət Quliyev isə "Turan"a deyir ki, Azərbaycanın ÜTT-yə üzv olmaq üçün artıq uzun müddətdir siyasi iradəsi var: "Amma bu təşkilata üzv olmaq üçün 40-a yaxın sənəd imzalanmalıdır. O cümlədən də o sənədlər ki, onları imzalayandan sonra bazar digər ölkələrdən gətirilən ucuz malların təzyiqi altında qala bilər".
Onun fikrincə, ÜTT-yə üzvlük məsələsi prinsip etibarilə iqtisadidən daha çox siyasi qərardır: "İş burasındadır ki, ÜTT-yə üzv olan bir neçə postsovet ölkəsi var, amma bunun nəticəsində həmin ölkələrin iqtisadiyyatının əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldiyini demək olmaz. Əksinə, bunun nəticəsində onların xarici borcları bir neçə ilə iki-üç dəfə artıb. Azərbaycan ilk növbədə xarici malların yerli istehsal ilə əvəz olunması prosesini sürətləndirməlidir. İkincisi, biz proteksionizm siyasəti yürütməliyik. Hər ikisini də edirik. Üçüncüsü isə, bütün ssenarilərə hazır olmalıyıq. Məsələn, ÜTT-yə üzv olarkən fermerlərimiz, ərzaq malları istehsalçıları və digər istehsalçılar çox əlverişsiz vəziyyətə düşəcəklər. Xaricdən gələn ucuz mallarla rəqabət aparmaq çox çətin olacaq". Deputat vurğulayıb ki, ÜTT-yə üzvlüyün çoxlu üstünlükləri var - ölkənin ixrac imkanları artır, istehsal, ticarət səviyyəsi düzəlir: "Amma risqlər var, bu risqlər ölkə rəhbərliyini düşünməyə və həmin üzvlüyə ölkə iqtisadiyyatını hazırlamağa vadar edir. İqtisadiyyatımız güclü olmalıdır. Ölkə rəhbərliyinin qərarı doğrudur, çünki hər şeyi ehmalca etmək lazımdır və biz də öz iqtisadiyyatımızı həmin üzvlüyə tələsmədən hazırlayırıq. Biz iqtisadiyyatımızı buna adaptasiya etməliyik. Bununla da bizim qazancımız itkilərdən dəfələrlə çox olacaq". Daha bir mühüm məsələ kənd təsərrüfatında ixraca subsidiyaların həcminə tətbiq edilən nisbi kvota ilə bağlıdır. Bu kvota inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün subsidiyaların kənd təsərrüfatı məhsulunun ümumi həcmində 10%, inkişaf etmiş ölkələr üzrə isə 5% miqdarında verilir. Bu şərtə görə, Azərbaycan 10% həcmində güzəştdən faydalanmaq istəsə də ÜTT digər variantın tətbiqini istəyir. İqtisadçı Toğrul Vəliyev isə qeyd edir ki, həmin təşkilata üzvlük ölkənin məqsədlərindən, hökumətin strateji prioritetlərindən asılıdır: "Üzv olmaq üçün bu qədər müzakirə aparmağın heç bir mənası yoxdur. Sadəcə, hökumət üzv olmaq istəmir və bunu onunla tez-tez əsaslandırır ki, üzv olsaq, itirə bilərik. Bu təşkilata üzv olursansa, gömrük rüsumlarını aşağı salmalısan, bazarı hamı üçün açmalısan. Belə olan halda, Azərbaycana idxal olunan malların qiyməti kəskin aşağı düşəcək və bu da onsuz da çətinliklə mövcud olan yerli bazarı, demək olar ki, öldürəcək". Ekspertin sözlərinə görə, burada ən böyük problem ondan ibarətdir ki, yerli bazar çox da inkişaf etməyib: "Yerli mallar nisbətdə çox bahadır. Üzvlük reallaşarsa, idxal olunan mallar çox ucuzlaşacaq və ölkədə faktiki olaraq bir-iki sahədən başqa heç nə qalmayacaq. Ona görə də bu üzvlüyə niyyət yoxdur".
Qeyd edək ki, Azərbaycanın ÜTT-yə üzvolma niyyətini əks etdirən müraciəti 1997-ci ildə bu təşkilatın katibliyinə təqdim edilib.
Ramil QULİYEV
