İlham Şaban: “Belə gedərsə, qaz gəlirləri neft gəlirlərini əvəzləmək imkanında olacaq”
Zaman-zaman müxalif mövqedən çıxış edənlər bəyan edirdilər ki, Azərbaycanın qaz ixracından əldə etdiyi gəlirlər böyük həcmdə ola bilməz. Çünki qaz neft deyil. Ancaq iki gündür Avropada 1000 kubmetr qazın qiyməti 910 dolları ötüb. Halbuki, bir müddət əvvəl bu 700 dollar idi.
Bir sözlə, qlobal bazarda qazın qiyməti artıb, 2008-ci ilin iyunundakı pik həddən bəri qeyri-qış mövsümündə heç vaxt olmadığı səviyyəyə çatıb. Avropa Birliyinə təbii qaz idxalı bir il öncə ilə müqayisədə 440 faiz bahalanıb. Avropanın bir çox ölkələrində qaz elektrik istehsalında əsas rolu oynadığından, AB-də baza elektrik kontraktı bu ay rekord vurub. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, Avropa ölkələrinin çoxu qaza olan tələbatını kənardan idxal hesabına ödəyir. 1960-cı illərdə təchizat Norveç, Niderland və Böyük Britaniya tərəfindən ödənirdi. Ancaq 1970-ci illərdə isə Sovet İttifaqından, 1990-cı illərin sonunda Rusiyadan getməyə başladı və beləliklə, qaz siyasi məsələyə çevrildi.
Bütün hallarda, Azərbaycan da qaz ixracatçısıdır. Ötən ildən başlayaraq Azərbaycan qazı Avropa bazarına daxil olub. O baxımdan azalan neft hasilatı müqabilində qazın qiymətinin kəskin bahalaşması Azərbaycanın neft gəlirlərini əvəz edə bilərmi?
- “Avropaya ixrac etdiyimiz qaz birjada satılmır, bu, ikitərəfli, uzunmüddətli müqavilələr əsasında realizə olunur”
Sözügedən məsələyə aydınlıq gətirən Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban buna bir neçə prizmadan yanaşdı: “Belə gedərsə, qaz gəlirləri neft gəlirlərini əvəzləmək imkanında olacaq. Ancaq bu, o zaman olacaq ki, neft ixracının həcmi kəskin şəkildə azalsın. Zatən Azərbaycanda neft hasilatı ildən-ilə azalır. Qaz hasilatı isə artmaqdadır. Ancaq hələlik Avropada rekord səviyyədə bahalaşan qiymətlərin bizim qaz qiymətlərinə dəxli yoxdur. Niyə? Ona görə ki, Avropadakı qiymətlər birja qiymətləridir. Azərbaycanın Avropaya ixrac etdiyi qaz birjada satılmır, bu, ikitərəfli, uzunmüddətli müqavilələr əsasında realizə olunur. O üzdən, qiymətdən-qiymətə fərq var. Ancaq əlbəttə ki, birja qiymətlərinin yüksək olması ümumən Avropa bazarında qiymətlərin artımı deməkdir. Digər tərəfdən, Azərbaycan kommersiya maraqlarından çıxış edərək, Avropaya ixrac etdiyi qazın qiymətini açıqlamır. Ancaq müəyyən çərçivədə ictimaiyyəti məlumatlandırmaq olar. Necə ki, Rusiyanın “Qazprom” şirkəti bunu edir. Məsələn, “Qazprom” Niderland birjasında qazı yüksək qiymətə satır. Ancaq Almaniya və Avstryaya bəlli bir qiymətlə uzunmüddətli müqavilələrlə ixrac edir. Fikrimcə, Azərbaycan da buna bənzər metodlardan istifadə etməlidir. Gömrük Komitəsinin verdiyi məlumata görə, Azərbaycan qaz ixracından hardasa 1,5 milyard dollar gəlir əldə edib”.
Ekspert onu da qeyd etdi ki, hazırda Azərbaycanın neftdən əldə etdiyi gəlirlər qaz satışından əldə etdiyi gəlirlərdən çoxdur. Bunun nə vaxta qədər belə davam edəcəyini isə proseslərin gedişi göstərəcək.
Vidadi ORDAHALLI
