Dövlət özəl sektoru, özəl sektor iqtisadiyyatı ayaqda saxlayacaq...
Dünya iqtisadiyyatı koronavirus pandemiyasından əziyyət çəkməkdə davam edir. Müxtəlif beynəlxalq qurumların hesablamalarına görə, dünia iqtisadiyyatı bu il üçün 5-6 faiz həcmində kiçiləcək. Proses özünü inkişat etmiş ölkələrdə daha qabarıq büruzə verəcək. Bütün ölkələr kimi, pandemiya Azərbaycan iqtisadiyyatına da zərər vurub və hələ ki, onun dəqiq məbləğini hesablamaq mümkün olmayıb. Yalnız o məlumdur ki, hökumət bütün mümkün vasitələrlə makroiqtisadi sabitliyə nəzarət edir, valyuta bazarında dalğalanmaya imkan verməyərək manatın məzənnəsini qoruyur, bunun üçün valyuta ehtiyatlarından bacardıqca az istifadə etməyə çalışır. Məhz bu durum digərləri ilə müqayisədə Azərbaycanın pandemiyadan daha az zərər görməsi ilə müşayiət edilir.
Təhlillər göstərir ki, iqtisadi itkilərin daha da azaldılması və artımın bərpasını dövlət daha çox qeyri-neft, özəl sektor hesabına həyata keçirməyə çalışır. Bu barədə danışmazdan öncə xatırladaq ki, cari ilin 5 ayı ərzində xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə görülən məhdudlaşdırıcı tədbirlər nəticəsində Azərbaycanda ümumi daxili məhsul 1,7 faiz azalıb. Bu həm də o deməkdir ki, iqtisadiyyatda zərərlə üzləşmiş bir çox sahələrdə yeni dəstək mexanizmlərinin tətbiqinə zərurət yaranıb. Xatırladaq ki, hələ bir neçə ay əvvəl Prezident İlham Əliyevin müvafiq Fərmanı ilə pandemiyadan zərər çəkmiş sahibkarlara dəstək mexanizmi vasitəsilə büdcədən 1 milyard manat vəsait ayrılıb. Ümumilikdə isə pandemiyaya qarşı ayrılan vəsait 3,5 milyard manata çatdırılıb. Bu xüsusda hazırlanmış proqramlar əsasən üç istiqaməti özündə birləşdirir. Birinci istiqamət pandemiyadan zərər çəkmiş sahibkarlara birbaşa verilən kompensasiyalardır ki, artıq həyata keçirilib. Üstəlik, fərdi sahibkar kimi 130 min sahibkar bu dəstəkdən faydalanıb. Bu mexanizm çərçivəsində pandemiyadan zərər çəkmiş sahələrdə çalışan sahibkarlara işçilərini ixtisar etməməsi üçün əməkhaqqının böyük bir hissəsi dövlət tərəfindən ödənilib, təxminən 210 min muzdlu işçi bundan faydalanıb. İkinci istiqamət daha uzunmüddətli, bütövlükdə 2020-ci ili əhatə edən vergi və sosial sığorta haqlarının ödənilməsini əhatə edir. Qanunvericilikdə edilən dəyişikliklərə görə, cari il ərzində sahibkarların böyük bir hissəsi üçün vergi dərəcələrinin, sığorta haqlarının aşağı salınması, vergi ödənişlərində müddətlərin verilməsi və cərimələrin hesablanması təmin edilib. Üçüncü istiqamət yeni layihələr həyata keçirməyə çalışan, yeni iqtisadi artım mənbələri yaradan, eyni zamanda, postpandemiya dövründə iqtisadi artıma dəstək verə biləcək sahələri əhatə edir. Bunun üçün dövlət sahibkarların əlverişli şərtlərlə kredit götürməsini təmin edir.
Bu fonda sahibkarların mövcud maliyyələşdirmə xərclərinin minumumlaşdırılması və pandemiya ilə əlaqədar ziyanın aşağı salınması diqqət mərkəzindədir. Xatırladaq ki, 2020-ci ilin mart ayına qədər 5 milyon manatadək kredit qalığı olan sahibkarların mart ayından başlayaraq 12 ay ərzində faiz xərclərinin 10 faizi dövlət tərəfindən qarşılanır. Prosesin gedişində sahibkarların müflisləşmə risqinin aşağı salınması və maliyyə resurslarından səmərəli istifadəsinə şərait yaradılmasına da dövlət yardım edəcək. Sahibkarlığın İnkişafı Fondu ilə İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu vasitəsilə verilmiş kreditlərin ödənişinə möhlət verilməsi dəstəyi sahibkarlara satış gəlirlərinin kəskin azaldığı indiki dövrdə likvidlik problemlərilə üzləşmə risqini aşağı salmağa və sərbəst maliyyə resurslarından daha səmərəli istifadə etmələrinə şərait yaradacaq. Girovu olmayan sahibkarlara avadanlıq almaq üçün kreditlər həm mövcud avadanlıq parkının yenilənməsinə, həm də yeni avadanlıqların alınmasına imkan verəcək ki, bu da müəssisələrin yenidən inkişafa yönəlməsinə imkan yaradacaq. Bu istiqamətdə bankların faiz dərəcəsinin 7 faiz olması nəzərdə tutulur, çünki bu faizdən yuxarı hissəni dövlət qarşılayacaq. Eləcə də kənd təsərrüfatı üzrə uzunmüddətli investisiya tələb edən sahələrdə kiçik kreditlərin müddətinin artırılması və güzəşt müddətinin kredit dövrünün yarıyadək qaldırılması bu sahədə fəaliyyət göstərən sahibkarların kredit resurslarına əlçatanlığını artıracaq. 500 milyon manat həcmində yeni biznes kreditinin 60 faizədək hissəsinə dövlət zəmanəti verilməsi, həmçinin həmin kreditlərin faizlərinin yarısının dövlət tərəfindən qarşılanması sahibkarlara yeni layihələrə başlamağa və öz bizneslərini genişləndirməyə imkan verəcək. Nəzərə almaq lazımdır ki, 3 ilədək verilən bu kreditlərin məbləği 3 milyon manatadək ola bilər ki, bu da özlüyündə böyük maliyyə resursudur. Bundan əlavə, ilk 12 ay sahibkar üçün güzəşt müddəti hesab edilir, yəni bu müddətdə o yalnız bank faizlərini ödəyəcək. Yeri gəlmişkən, bank faizlərinin yarısı da dövlət tərəfindən qarşılanır. Kreditlərin verilməsində şəffaflıq və operativliyin təmin edilməsi məqsədilə yaradılmış elektron platforma da nəzərdə tutulmuş dəstək paketinin effektiv reallaşdırılmasına imkan verəcək. Elektron portalın əsas üstünlüyü odur ki, operativliyi və şəffaflığı təmin edir, həmçinin tərəflərin izlənməsinə şərait yaradır. Artıq biznes krediti almaq istəyən sahibkar ofisdən çıxmadan onlayn rejimdə bu platforma üzərindən Sahibkarlığın İnkişafı Fonduna müraciət edərək vəsait ala bilər. İqtisadçı Vüqar Bayramov bunun biznes təmsilçilərinin kredit resursları əldə etmək imkanlarının artırılması baxımından çox vacib olduğunu vurğulayıb:"Elektron Kredit Portalının üstünlükləri vaxta qənaət edilməsində, prosedurların sayının az olmasındadır. Burada həm fərdi sahibkarlar, həm də digər sahibkarlıq subyektləri həmin kreditlərdən yararlanacaq. İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Sahibkarlığın İnkişafı Fondunun təklif etdiyi güzəştli kreditlər aşağı faizli olması ilə seçilir".
Qeyd edək ki, Elektron Kredit Portalı vasitəsilə kənd təsərrüfatı sektorunda fəaliyyət göstərən iş adamlarına da güzəştli kreditlərın ayrılması nəzərdə tutulub. Pandemiyanın təsirinə məruz qalan digər sahələrin, xüsusilə ictimai iaşə, turizm, otelçilik, fərdi təlim, təhsil sahələrinin fəaliyyətinin davam etdirilməsi və yeni layihələrin həyata keçirilməsi məqsədilə də sahibkarlar bundan faydalana biləcək. Burada zəmanət məsələsinin həlli, həm də faizlərin yarısının dövlət tərəfindən ödənilməsi kiçik və orta sahibkarlığın, xüsusilə pandemiyanın zərərinə məruz qalmış xidmət sahələrinin ayaqda qalmasına çox böyük dəstək olacaq. Bu halda özəl sektor hesabına iqrisadi artımın bərpası da tamamilə mümkün sayılır.
Ramil QULİYEV
