“Erməni komendant “Qarabağ” mahnısına “erməni qəhrəmanların” adlarını salmaqdan imtina etdiyinə görə onu yataqxanadan qovmuşdu”- Adil Nəsibov
"Əsərin ilk adı "Qarabağ" olmayıb"
"Sən də həmdəm, mən də həmdəm", "Var gülüşündə", "Şahnaz" təsnifi kimi məşhurlaşan "Deyin hardadır", "Səni qəmli görəndə", "Gecələr", "Bəxtəvər gəlin", "Ay gecikən məhəbbətim", "Qurban olum", "Sən güləndə", "Ay qız", "Xatirəsən", "Gəl inad etmə" , "Qarabağ" kimi populyar mahnıların müəllifi bəstəkar Bəhram Nəsibovun oğlu, "Bəhram Nəsibov yaradıcılığının təbliği" İctimai Birliyinin sədri Adil Nəsibov müsahibimizdir.
- Adil müəllim, sözləri və musiqisi bəstəkar Bəhram Nəsibova məxsus olan "Qarabağ" ("Anadır arzulara hər zaman Qarabağ") mahnısı necə yaranıb?
- Atam bu mahnını 1962-ci ildə İncəsənət İnstitutunda oxuduğu dövrdə yazıb. Amma əsərin ilk adı "Qarabağ" olmayıb. O, bu mahnını doğulduğu Füzuli rayonu haqqında yazıb, sonra görüb ki, mahnının miqyasını böyütmək lazımdır, mahnını genişləndirib və adını "Qarabağ" qoyub, Füzulu də içində gedib.
- Bu mahnı 1962-ci ildə yazılıb, amma yazılandan on il sonra ifa olunub. Mahnının vaxtında oxunmasına nə mane olub?
- Bu mahnını əvvəlcə Arif Babayevə göstərib, o bəyənməyib, deyib ki, mahnının mətnini dəyiş məhəbbətlə bağlı et. O zaman Qarabağ bizim yaralı yerimiz deyildi axı. Atam da məhəbbətdən mətn yazıb, amma görüb ki, heç uyğun gəlmir, əsər illərlə oxunmamış qalıb. Amma özü bu mahnını toylarda çalırmış. 1972-ci ildə Arif Babayev atama deyib ki, Qarabağa konsertə gedirəm, Qarabağ haqqında bir dənə mahnı yazsan oxuyaram. Deyib ki, hazır mahnı var. Arif Babayev bu mahnını ilk dəfə 1972-ci ildə Qarabağda oxuyub.
- "Qarabağ" əsəri ilə bağlı hansısa ilginc, maraqlı hadisə yaşanıbmı?
- Tələbə vaxtı Dərnəgüldə yataqxanada qalırmış. Yataqxananın komendantı isə erməni imiş. Eşidib ki, atam "Qarabağ" haqqında mahnı yazır. Komendant ona yaxınlaşıb mahnıya erməni "qəhrəmanlarının" da adlarını daxil etməsini istəyib. Atam "Qarabağa aid mahnıda niyə erməni qəhrəmanın adı olmalıdır?" deyib komendanta sərt cavab verir. Erməni komendant "Qarabağ" mahnısına "erməni qəhrəmanların" adlarını salmaqdan imtina etdiyinə görə onu yataqxanadan qovmuşdu. Bu hadisədən sonra o, dolanışığını təmin etmək, kirayə haqqını ödəmək üçün toylara getmək məcburiyyətində qalır.
- Mahnı ifa edilən kimi populyar oldu. Bu əsərin əks-sədası tez yayıldı. Bu haqda nə demək olar?
- Mahnının doğurduğu assosiasiyalar barədə demək istəyirəm. Bu mahnıya Sovet dövründə qulaq asanda hiss edirdin ki, Qarabağ qədim Azərbaycan torpağıdır və erməni orda yaddır, yamaqdır, o ərazi heç vaxt erməniləşdirilə bilməyəcək. İşğal ərəfəsində bu mahnıya qulaq asanda kövrəlirdin ki, Qarabağ əldən gedəcək, işğal dövründə qulaq asanda isə o səni ümidsizliyə qapılmağa qoymurdu. Bundan həm təsəlli alırdın, həm ümidsizliyə qapılmırdın, hiss etdirirdi ki, işğal müvəqqətidir. Vətən müharibəsi dövründə əsgərlərimiz bir-birini bu mahnı ilə ruhlandırdılar, yaralarının ağrısını unutmaq üçün bu mahnını oxuyurdular, Qarabağın quruculuğu ilə məşğul olan inşaatçılar da bu mahnını oxuyurlar və ruhlanıb Qarabağı daha tez tikib qurmaq istəyirlər. Şuşa azad olunandan sonra "Xarı Bülbül" festivalı bərpa olundu, bu festivalda da "Qarabağ" mahnısı dəfələrlə oxundu, hətta türkdilli xalqların musiqiçiləri də öz milli geyimlərində bunu xorla oxudular. Bu mahnı artıq türk dünyasını birləşdirən bir dəyərə də çevrilib. Necə ki, Vətən müharbəsinin himninə çevrilmişdi, eləcə də türkdilli xalqlar da bu mahnını oxuyur, bu yaxınlarda da oxudular.
- Bəzən bu mahnın sözlərinin müəllifi kimi atanızın adı qeyd olunmur. Səbəb nədir?
- Çox təəssüf ki, bəzən mahnının sözlərinin müəllifinin təqdimatında səhvə yol verilir. Hansısa bir musiqi kitabında səhvən yazılıb ki, "Qarabağ" mahnısının sözlərini guya Rəfiq Zəka Xəndan yazıb. Çox xahiş edirəm ki, bu musiqi kitabının tərtibçiləri səhvi düzəltsinlər, Bəhram Nəsibovun və Rəfiq Zəkanın ruhunu narahat etməsinlər. Həmin kitabda bunu qərəzli şəkildə belə veriblər, heç cür düzəliş vermək istəmirlər, televiziyalar da həmin kitaba istinad edirlər. Sifarişçinin də kim olduğunu bilirəm. O da Bəhram Nəsibovun bir-iki mahnısının sözlərini oğurlamaq istədi. Ona iradımızı bildirəndən sonra həmin o musiqi kitabına müdaxilə edib Bəhram Nəsibovun bir çox mahnılarının sözlərini başqalarının adına yazdırdı. Guya sözlər başqasına aiddir. Aləmi bir-birinə qatdı.
- Başqa mahnılarının təqdimatında da belə hallara təsadüf etmisiz?
- Bəli. Səhv etmirəmsə, "Min bir nəğmə" kitabında "Deyin hardadır", "Qal sənə qurban" mahnılarını Miryusif Mirnəsiroğlunun, "Gecələri" bir başqasının adına yazıblar. Başqa mahnıları ilə bağlı da bu hal yaşanıb. Bu da ondan irəli gəlir ki, bar verən ağac həmişə daşlanır.
Bəhram Nəsibov başqa bəstəkarlardan fərqli olaraq həmişə öndədir. Nəyə görə? Fikir verirəm, ölkəmizdə hər il bir mühüm hadisəyə həsr olunur. Keçən il "Heydər Əliyev İli" idi, bu il "Yaşıl Dünya Naminə Həmrəylik İli"dir, eyni zamanda da "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanmasının 30 illiyidir. Bunların hamısı haqqında Bəhram Nəsibovun mahnısı var. Təxmini hesablamışam, 2026-cı il "BTC-Bakı-Tbilisi-Ceyhan" İli ola bilər, o, bu haqda da mahnı yazıb, idman, ekologiya, çox sahələr haqda mahnısı var.
- Bəhram Nəsibovun nə qədər mahnısı var?
- 600 mahnısı var və onun 200-nü nota yazdırmışam. Amma geridə qalan 400 mahnını yazdırmağa maddi imkanım yoxdur. Bu işi görməyim üçün böyük dəstəyə ehtiyacım var. Dəstək göstərilsəydi Bəhram Nəsibovun bütün irsini xalqa çatdırardım. Bu çox vacibdir, bunu sistemli şəkildə həll etmək lazımdır ki, xalqın malı xalqa qalsın.
- Bu arzunuzdur yəqin...
- Əsas istəyim odur ki, bu 400 mahnının, marşın taleyi yaxşı olsun. Dediyim kimi, 200 mahnısını notlaşdırdım, not kitabı kimi çap edib bütün kitabxamalara vermişəm. Yerdə qalanlara isə artıq dövlət dəstəyi lazımdır. Çünki buna həm səhhətim imkan vermir, həm də maddi cəhətdən imkanım yoxdur.
- Bəhram müəllim bu qədər gözəl əsərlər, mahnılar yazıb. Bəs ona sağlığında niyə layiq olduğu qiymət verilməyib?
- Ona vaxtında şərait yaratmadılar ki, əsərlərinin hamısını özü qeydiyyatdan keçirtsin. O vaxt onu "həvəskar bəstəkar" adlandırırdılar. Sonra bir hadisə oldu, dedilər ki, həvəskar kolbasa olar, sosiska olar, sizin yazdığınız xalq mahnısıdır. Kartotekada qeyd olunurdu ki, filan xalq mahnısı, işləyəni filankəs. Belə çıxırdı ki, Bəhram Nəsibov guya xalq mahnısını götürüb işləyib. Xalq mahnısı deyildi, özünün yazdığı mahnılar idi. Bu bir-iki bəstəkarın qısqanclığından başqa bir şey deyildi. Atama qarşı çox haqsızlıq olub. Nə fəxri adı oldu, nə də hansısa mükafatları. Bir-iki paxıl bəstəkar bəhanə etdi ki, konservatoriyanı bitirməyib. Ona fəxri ad, titul verilmədi. Heç Bəstəkarlar İttifaqına üzv də qəbul etməmişdilər. Çox təəssüflər olsun ki, onun ad almasına mane olanlar oldu. Füzuli rayon icra hakimiyyətinə getdim. Dedim ki, bu adamın yazdığı "Qarabağ" mahnısı əsgərlərimizi zəfərə ruhlandırıb, Füzuli bərpa olunur, ən kiçik küçəyə Bəhram Nəsibovun adını verin. Əslində onun adına Muğam Evi də verilməlidir. İslam Rzayev ən məşhur müğənni idi. Bütün bəstəkarlar onunla işləmək istəyirdi, amma İslam Rzayev deyirdi ki, mahnı lazım olanda birinci Bəhrama müraciət etmişəm həmişə. Rəşid Behbudov deyib ki, Bəhram Nəsibovun mahnısı muğamla yoğrulub. Amma heç doğulduğu Füzuli Bəhram Nəsibova sahib çıxmayıb. Dedilər ki, əgər fəxri adı yoxdursa, onun adına küçə verilə bilməz. Çox məyus halda geri qayıtdım.
60 ildən çox xalqa xidmət edib, bircə dəfə xatirə gecəsi keçirilib, başqa heç nə.
- Bəs əsərlərinin qeydiyyatına nə zamandan başlanılıb?
- 1990-cı ildən mahnılarının adlarını toplamağa başladım. "Qarabağ"ı 2004-cü ildə qeydiyyatan keçirdim. Bəhram Nəsibovun bir çox mahnılarını, o cümlədən "Qarabağ" mahnısını 2004-cü il iyulun 21-də Əqli Mülkiyyət Agentliyində (Agentlik həmin vaxt Müəllif Hüquqları Agentliyi adlanırdı) qeydiyyatdan keçirdik və bizə əsərin qeydiyyatı haqqında 662 nömrəli şəhadətnamə verilib.
Ona qarşı çox böyük qısqanclıq olub. Deyirdilər ki, söz və musiqisi sənindirsə ikisindən birini seç. Yəni bu qədər haqsızlıq olub.
Sağlığında özü istədi ki, mahnılarını qeydiyyata aldırsın, amma Qarabağ hadisəsi baş verdi, beyninə qan sızdı. Xocalı faciəsindən sonra ümumiyyətlə toya gedə bilmədi. Soydaşlarımızın Qərbi Azərbaycandan deportasiyasından sonra ağır depressiya keçirdi, onların qovulmasına aid mahnı yazdı. Uşaqları ki, boruya qoyub ağzını qaynaqlamışdılar, o xəbəri eşidəndə ağzı əyilmişdi, o bunu çox ağır yaşadı... Atam çox vətənpərvər insan idi. Xocalı faciəsinə də, 20 Yanvar faciəsinə də mahnı yazıb. Yəni Bəhram Nəsibovun yaradıcılığı çox zəngindir.
- "Qarabağ" əsəri erməni plagiatlığına məruz qaldı və son məlumata görə, erməni musiqiçinin rəsmi yutub kanalından əsər silinib. Bu, müəllif hüquqlarının qorunması müstəvisində atılan ilk addım oldu. Təzminat üçün beynəlxalq məhkəmələrə üz tutmaq fikriniz varmı?
-Məhkəməyə üz tutmaq fikrim var. Mədəniyyət sahəsini dərindən bilən peşəkar hüquqşünas axtarıram, hələ ki, axtarşım nəticə verməyib. Mədəniyyətin bütün sahələrini bilən hüquqşünas tapa bimədiyim üçün bugünə qədər qonorar da ala bilməmişəm.Qonorarı toplaya bilməmişəm. Bu sahəni mükəmməl bilən hüquqşünas tapa bilsəm, məhkəməyə də baş vuracam, qonorar da toplaya bilərəm. Bir-iki hüquqşünas tapdım, pullarını da verdim, nə iş gördülər, nə də pulu geri qaytardılar. Ancaq ailəmin boğazından kəsib atamın mahnılarını yazdırmışam...
Son proseslərlə bağlı göstərdiyi dəstəyə görə dövlətimizə, Mədəniyyət Nazirliyinə, Əqli Mülkiyyət Agentliyinə təşəkkür edirəm. Nazirlik və Agentlik Bəhram Nəsibova məxsus olan "Qarabağ" adlı mahnının sözlərinin Gor Yepremyan tərəfindən dəyişdirilməsinə, onun ifasında "Sirun jan" adı altında "Armenian Folk", yəni "erməni xalq mahnısı" qeydi ilə "Youtube" platformasında yerləşdirilməsinə sərt reaksiya verdilər, mənim müraciətim əsasında o mahnı erməninin yutub səhifəsindən silinib. Bundan sonra da rəsmi qurumların dəstəyi ilə işlərin davam etdiriləcəyinə ümid edirəm.
İradə SARIYEVA
