Son illər Azərbaycanda neft hasilatı ilbəil azalır. Bu isə, hər şeydən əvvəl, ölkənin maliyyə dayanıqlığına və xarici ticarət dövriyyəsinə təsir edir. Ötən il Azərbaycan hökumətinin "Əsrin müqaviləsi"ni yeniləməsi ölkənin neft sənayesinin inkişafında yeni üfüqlər açdı.
Budəfəki quymətləndirmə zamanı bəlli oldu ki, Xəzər dənizi hövzəsinin Azərbaycan sektorunda 1994-cü ildəkindən daha çox karbohidrogen ehtiyatlarımız var. Bu ildən başlayaraq neft hasilatı tədricən, qaz hasilati isə sürətlə artacaq.
Azərbaycanda təsdiq edilmiş neft ehtiyatları 2025-ci il yanvarın 1-nə 7 milyard barel, qaz ehtiyatları isə 60 trilyon kubfut təşkil edir.
ABŞ Energetika Nazirliyinin məlumatında bildirilib ki, Azərbaycanda kondensat nəzərə alınmadan neft hasilatının pik səviyyəsi 2009-2010-cu illərdə gündəlik təxminən 1 milyon barel həcmində qeydə alınıb.
"Proqnozlarımıza görə, ölkədə ümumi maye karbohidrogen hasilatı 2024-2026-cı illər ərzində orta hesabla gündəlik 600 min bareldən bir qədər çox olacaq", - məlumatda qeyd edilib.
ABŞ Energetika Nazirliyindən qeyd edilib ki, “Azəri-Çıraq-Günəşli” (AÇG) yataqlar bloku Azərbaycanda maye karbohidrogenlərin hasilatının əsas mənbəyidir. Baxmayaraq ki, burada hasilat 2010-cu ildə gündəlik 823,1 min barel səviyyəsində pik həddə çatıb:
"Bu yataqlar blokundan çıxarılan neft və “Şahdəniz” qaz yatağından əldə edilən kondensat Azərbaycanın hasil etdiyi və ixrac etdiyi əsas maye karbohidrogenlərdir".
Nazirliyin məlumatına görə, 2025-ci il yanvarın 1-nə Qazaxıstanda təsdiqlənmiş neft ehtiyatları 30 milyard barel, Türkmənistanda - 600 milyon barel, Özbəkistanda - 594 milyon barel təşkil edir.
Energetika Nazirliyindən həmçinin qeyd edilib ki, 2023-cü ildə Xəzər regionunun üç ölkəsi (Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan) və Özbəkistanın payına qlobal enerji istehsalının 3%-i, qlobal istehlakın isə 1%-i düşüb.
Bu, Azərbaycanın ilbəil azalan xarici ticarət dövriyyəsinin stabilləşməsini və arımını təmin edə bilərmi?
Əlbəttə, hasilatın stabilləşməsi və artmasının təmin edilməsi ölkənin xarici ticarət dövriyyəsində ixracatın payını artıracaq ki, bu da öz növbəsində xarici ticarət dövriyyəsində müsbət saldonun artmasına səbəb olacaq. Sozsüz ki, Amerika Energetika Nazirliyinin məlumatı nə qədər mötəbər sayılsa da, reallıqlar bu proqnozları aşa da bilər. Bp ekspertlərinin qiymətləndirmələrinə görə, 3 il ərzində gündəlik neft hasilatının maksimum həddini 1 milyon barelə çatdırmaq mümkündür.
Qaz hasilatı isə qarşıdakı iki il ərzində illik 50 milyard kubmetri keçəcək. Hasilatın 20%-i ölkə daxilində istehlaka yönəldiləcək, qalan hissəsi isə ixrac ediləcək.
Lakin xarici icarət dövriyyəsində müsbət saldonu artırmağın ən səmərəli yolu qeyri-neft-qaz sektorunda istehsalı genişləndirməklə müsbət saldonu artırmaq yoludur. Bu daha etibarli, daha dayanıqlı və səmərəli metoddur. Hamıya bəllidir ki, gec-tez dünyada karbohidrogen ehtiyatları tükənəcək. Bu dönəmə hazırlaşmaq üçün indiki karbohidrogen satışından əldə edilən mənfəətin bir hissəsini mütləq daxili istehsalın dirçəldilməsinə, digər tərəfdən isə alternativ mənbələrdən enerji əldə edilməsi texnologiyalarının inkişaf etdirməsinə yönəltmək gərəkir. Neft gəlirlərinin bir hissəsini istehsalın artırılması və alternativ enerji istehsalı sahələrinin inkişafına yönəldilməsi daha məqsədəuyğundur. Yəni istehsalı stimullaşdıran yerli mal ixracatı ilə müsbət saldonun artırılması daha səmərəlidir. Çunki ölkə daxilində xarici neft şirkətlərinin istəhsal etdiyi neft və qaz da həm Azərbaycanın ÜDM-inə, həm də xarici ticarət dövriyyəsinə aid edilir. Ancaq ölkə iqtisadiyyatı xarici şirkətlərin hasil etdiyi neft və qazdan yalnız müəyyən vergilər şəklində faydalanır. Real sektorun yaratdığı dəyər isə tamamilə ölkə iqtisadiyyatının subyektlərinə məxsusdur. Ona görə də ixracda real sektorun payının artırılması iqtisadiyyat üçün daha vacib və səmərəlidir.
Akif NƏSİRLİ
