İran ABŞ prezidenti Donald Trampın təklif etdiyi TRIPP (Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu) planına qarşıdır, bunu təhlükəsizliyə təhdid kimi görür. Bunu İranın ali dini lideri Əli Xameneinin müşaviri Əli Əkbər Vilayəti Tehranda Ermənistanın səfiri Qriqor Akopyan ilə görüşdə deyib.
Qısaca “Tramp yolu” adlanan bu marşrutun Ermənistanın cənubundan keçməsi, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvan eksklavını birləşdirməsi nəzərdə tutulur. Xameneinin xarici siyasət məsələləri üzrə müşaviri deyib: “Trampın Qafqazla bağlı planı Zəngəzur dəhlizindən fərqlənmir və İslam Respublikası tamamilə buna qarşıdır”. Onun sözlərinə görə, bu dəhliz İranın şimalından NATO-nun mövcudluğuna şərtlər yaradır, İranın şimalı və Rusiyanın cənubuna ciddi təhdid törədir. Qeyd edək ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı razılaşma avqustun 8-də Vaşinqtonda əldə olunub. Bakı və İrəvan həmin sammitdə sülh sazişini də paraflayıblar. Tehran daha öncə də Zəngəzur dəhlizinə etirazını bildirib, onun sərhədləri dəyişə biləciyini, İran yaxınlığında xarici hərbi təsiri artıracağını bildirib. Vilayəti xəbərdarlıq edib ki, bu plan elə Zəngəzur dəhlizi ilə eynidir, yalnız adı dəyişib, indi isə Amerika şirkətlərinin Ermənistana daxil olması formasında gerçəkləşdirilir. O, Vaşinqtonu iqtisadi layihələrdən regionda hərbi iştirakını gücləndirmək üçün yararlanmaqda suçlayıb. Bundan əvvəl də Əli Əkbər Vilayəti Vaşinqton razılaşmasını qəbul edən tərəfləri hədələyib. Vilayətinin sözlərinə görə, guya İran Vaşinqton razılaşmasının Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı bəndinin yerinə yetirilməsinə imkan verməyəcək. Ancaq Vilayəti bu prosesə İranın necə mane olacağını izah edə bilməyib. İran mediasında isə hələ də qeyd olunur ki, İslam Respublikası bu nəqliyyat marşrutunun yaradılmasına qarşıdır, çünki Tehran Ermənistana birbaşa çıxışını itirə bilər. Tehran Azərbaycanın, Türkiyənin regionda güclənməsindən qorxur. Zəngəzur dəhlizinin açılması o deməkdir ki, Türkiyənin Azərbaycan və Orta Asiyaya birbaşa çıxışı olur. Amma İranın regional təsirləri, ambisiyaları üçün formalaşdırdığı təhlükəsizlik zolaqları və proksi strukturlar indi ən zəif vəziyyətdədir. Belə olan halda, Tehran Qafqaz siyasətini dəyişməyə məcburdur. Bu halda İranın geosiyasi və regional riskləri onu müttəfiqi Rusiya ilə bərabər, rəqibləri ilə də konsensus axtarışına sövq edir. Rusiya Cənubi Qafqazda İranı dəstəkləyəcək mövqe nümayiş etdirmədiyindən Moskva Tehranı "Qafqaz güzəşti"nin qaçılmaz olduğuna inandırmağa məcburdur. Tehran bu halda məcburi şəkildə Cənubi Qafqazda Azərbaycanın strateji maraqları ilə barışmağı seçməlidir. Bu da o deməkdir ki, Tehranın Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə əlaqədar prioritetlərinə qarşı gücü zəifləyir.
Bunlar fonunda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan TRIPP-in tikintisinə gələn il başlanacağını deyib. Noyabrda ABŞ təmsilçiləri Bakı, İrəvan və Tiflisdə bu marşrutla bağlı müzakirələr aparıblar. Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Donald Trampın şahidliyi ilə imzalanan bəyannaməyə əsasən, Ermənistan Azərbaycanla onun Naxçıvan eksklavı arasında maneəsiz əlaqə təmin etməyi üzərinə götürür, bunun qarşılığında Ermənistana beynəlxalq və ölkələrarası kommunikasiyadan qarşılıqlı faydalar vəd olunur. Azərbaycan prezidenti TRIPP-in Orta Dəhlizin növbəti mühüm seqmentinə çevriləcəyini, vacib nəqliyyat əlaqəsi olacağını bildirib. Türkiyənin CNN Türk televiziya kanalı isə bildirir ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycan hissəsində işlərin böyük hissəsinin başa çatması ilə bağlı fikirləri nəqliyyat və logistika təşəbbüsünün reallaşdırılmasında həlledici mərhələnin yaxınlaşdığını göstərir. Azərbaycanda avtomobil və dəmir yollarının, tunellərin və logistika infrastrukturunun tikintisində ciddi irəliləyişlər fonunda, Ermənistandan keçən hissənin istismara verilməsi səyləri gündəmdə əsas məsələyə çevrilir. Telekanal qeyd edib ki, sülh prosesinin irəliləyəcəyi təqdirdə Ermənistandan keçən dəhliz yaxın illərdə açıla bilər. Bu dəhliz Cənubi Qafqazda güc balansını uzunmüddətli əsasda Azərbaycan və Türkiyənin xeyrinə dəyişməyə imkan verəcək: “Ankara ilə Bakının siyasi və iqtisadi çəkisi artacaq. Zəngəzur dəhlizi Türkiyə üçün Orta Asiya ölkələri ilə strateji alternativ ticarət marşrutu kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir”. Azərbaycan prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə xüsusi nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov Polşanın “TVP World” telekanalına verdiyi müsahibəsində bildirib ki, Zəngəzur dəhlizi bir neçə marşrutu özündə birləşdirən genişmiqyaslı layihədir: “Zəngəzur dəhlizi bir neçə məqsədə eyni anda nail olmağa imkan verəcək. İlk növbədə, o, Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək. Bu marşrut həmçinin üç onillikdən sonra Ermənistanı və Azərbaycanı birləşdirəcək. Bundan əlavə, o, Asiyadan Avropaya alternativ marşrutlardan biri olacaq. Söhbət Asiya və Avropa arasında ticarət həcmlərinin hər iki istiqamətdə artmasına imkan verəcək mühüm nəqliyyat əlaqəsi halqasından gedir. Biz Cənubi Qafqazda möhkəm sülhün bərqərar olmasını istədiyimiz üçün, hər iki tərəf – Bakı və İrəvan – ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə bu sülhün bərabər iqtisadi fayda və nəzərəçarpan nəticələr gətirməsi barədə razılığa gəldi. Düşünürəm ki, nəticə etibarilə bu, Ermənistan və Azərbaycan arasında müəyyən iqtisadi qarşılıqlı asılılığa gətirib çıxaracaq və onlar, məncə, vahid iqtisadi məkan kimi fəaliyyət göstərə bilərlər”. O əlavə edib ki, Vaşinqton sammiti zamanı Azərbaycan, Ermənistan və ABŞ liderləri bütün üç tərəfə uğurlu iqtisadi nəticələrə gətirəcək mühüm razılaşmalara nail olublar.
Ramil QULİYEV
