Putindən İrana gizli “nüvə mesajı” - Rusiyanın məqsədi nədir...
Abutalıb Səmədov: “Putin istəyir ki, Moskva uranı zənginləşdirsin və istifadə olunmaq üçün İrana satsın”
“Axios” iyulun 12-də Avropa və İsrail rəsmilərinə istinadən xəbər yayıb ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin həm amerikalı həmkarı Donald Trampa, həm də İran rəsmilərinə gizli şəkildə Tehran və Vaşinqton arasında İslam Respublikasının uranın zənginləşdirilməsindən tamamilə imtina etməsini nəzərdə tutan razılaşmanı dəstəklədiyini bildirib.
"Putin "sıfır zənginləşdirmə" ideyasını dəstəkləyir. O, amerikalılarla danışıqlarda irəliləyişə nail olmaq üçün iranlıları bu istiqamətdə işləməyə çağırıb. İranlılar bu variantı nəzərdən keçirməyəcəklərini bildiriblər", - Avropa mənbələrindən biri nəşrə bildirib.
Digərləri Rusiya prezidentinin son bir neçə həftə ərzində Tehrandakı hakimiyyət orqanlarına “bir neçə dəfə” belə bir çağırış etdiyini deyib.
İsrail rəsmisi ölkəsinin rəhbərliyinin bundan xəbərdar olduğunu bildirib. Putin Fransa prezidenti Emmanuel Makronla son telefon danışığı zamanı İranın nüvə proqramı ilə bağlı mövqeyini də bölüşüb.
Putin İrana bu ideyanı niyə verib? Onun marağı nədir?
“Bu müəyyən qədər İranın Rusiyadan asılılığını da təmin etmiş olar, eyni zamanda Rusiya burda müəyyən maddi gəlir də götürə bilər”
“Alyans” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, siyasi ekspert Abutalıb Səmədov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, İranla BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 üzvü və Almaniya arasında 2015-ci ildə nüvə razılaşması imzalanıb. Bu razılaşmaya görə, İran atom elektrik stansiyalarında istifadə etmək üçün uranı zənginləşdirə bilərdi. “Uranın İran daxilində 3,67 faiz zənginləşdirilməsinə razılıq verildi. 2018-ci ildə ABŞ bu razılaşmadan çıxdı və İrana qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə başladı və bu sanksiyalar İran iqtisadiyyatına çox böyük zərbə vurdu. Aradan 7 il keçib və İran hələ də 2018-ci ilin səviyyəsinə gəlib çata bilməyib. Baxmayaraq ki, Baydenin prezident olduğu dövrdə İran iqtisadiyyatı nisbətən sürətlə inkişaf etməyə başlamışdı. Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra İranın uranı zənginləşdirməsi ilə bağlı mövqeyini orataya qoydu və qəti şəkildə dedi ki, İran ölkə daxilində uranı zənginləşdirə bilməz, zənginlənginləşdirilmiş uran dinc məqsədlərlə istifadə olunmaq üçün kənardan gətirilməlidir. Bunun da səbəbi o idi ki, Atom Enerjisi üzrə Beynəlxalq Agentlik (MAQATE) İranda uranın 60 faizə qədər, hətta bir az da artıq zənginləşdirilməsi haqqında sübutlar əldə etmişdi. Bu da, təbiidir ki, beynəlxalq aləmi ciddi şəkildə narahat etdi. Çünki heç kim İranın nüvə silahına malik olmasını istəmir. Hətta İranın ən yaxın tərəfdaşlarından biri olan Rusiya da qətiyyən istəmir ki, İran nüvə silahına malik olsun. Dinc məqsədlərlə istifadə etmək üçün, deyildiyi kimi, İran uranı 3,67 faiz zənginləşdirə və bunu atom elektrik stansiyalarda istifadə edə bilərdi. Bundan başqa, müəyyən dərman preparatlarının hazırlanması üçün 20 faiz zənginləşdirilmiş urandan istifadə olunurdu. Bunu da İran öz daxilində zənginləşdirirdi. Ancaq 60 faiz zənginləşdirilmiş uran yalnız nüvə silahı istehsal etmək üçün nəzərdə tutula bilər. Düzdür, bunun üçün onu 90 faiz zənginləşdirmək lazımdır. Ancaq artıq 60 faiz zənginləşdirilibsə və dinc məqsədlər üçün istifadə olunmursa, bu zənginləşdirilmiş uranın 90 faizə çatdırılması da o qədər zaman tələb etmir”.
A.Səmədov qeyd etdi ki, Tramp hakimiyyətə gəldikdən sonra 2025-ci ilin aprelində Omanda xarici işlər nazirinin vasitəçiliyi ilə danışıqlar başladı və bu danışıqlar 5 raund keçirildi. A.Səmədovun sözlərinə görə, danışlarda ABŞ əsas şərt kimi onu irəli sürdü ki, İran dinc məqsədlərlə zənginləşdirilmiş urandan istifadə edə bilər, ancaq bu kənardan gətirilməlidir. O danışıqlarda iki variant təklif olunduğunu deyən A.Səmədov vurğuladı ki, İran bunu ya hansısa ölkədən ala (variantlardan biri kimi Rusiya göstərildi-A.S) , yaxud bölgədə ərəb dövlətləri ilə birgə konsorsium yarana, bu konsorsiumda ABŞ da iştirak edə və MAQATE də burda nəzarətçi rolunu oynaya, zənginləşdirilmiş uran bölgə dövlətlərinə paylaşdırıla bilər: “Sonradan məlum oldu ki, bu təklifi Oman dövləti irəli sürüb, ABŞ da bunu dəstəkləyib. Ancaq İran bunu qəbul etmək istəmədi, İran qəbul etmədiyi üçün də ABŞ-ın xeyir-duası ilə İsrail İrana, onun nüvə obyektlərinə, hərbiçilərinə və nüvə mütəxəssislərinə qarşı raket zərbələri endirdi, xeyli hərbiçi və alim öldürüldü. Eyni zamanda İranda nüvəni zənginləşdirən Nətənz şəhərində olan nüvə obyekti bombardıman edildi, ona ciddi şəkildə zərər vuruldu. İsfahanda yerləşən nüvə obyektinə də müəyyən zərər vuruldu, ancaq Fordoda yerləşən və qayalıq bölgədə yerin altında hardasa 80-100 metr dərinlikdə olan nüvə zənginləşdirilmiş obyektə İsrail zərbələr vura bilmədi. Ondan sonra ABŞ müdaxilə etdi, bunker əleyhinə xüsusi 12-15 tonluq bombalardan istifadə olundu və iddiaya görə, Fordoda yerləşən nüvə zənginləşdirən müəssisəyə də çox ciddi zərər vurulub. Eyni zamanda 408 kiloqram 60 faiz zənginləşdirilmiş uranın taleyindən də hər hansı bir məlumat yoxdur. Çox güman ki, İran onu başqa bir yerdə gizlətməyə və saxlamağa nail olub”.
A.Səmədovun bildirdiyinə görə, hazırda yenə də ABŞ-ın tələbləri qüvvədə qalmaqdadır - İran uranı zənginləşdirə bilməz. “Söhbət ölkə daxilində İran müəssisələrində uranın zənginləşdirilməsindən gedir. Yenə də iki variant təklif olunur, zənginləşdirilmiş uran ya kənardan gəlməlidir, ya bölgədə konsorsium yaradılmalıdır ki, nəzarət imkanları daha geniş olsun. İran bunu qəbul etmək istəmir və İranın bu mövqeyini dəstəkləyən heç bir dövlət yoxdur. Hətta Rusiya da İranın bu mövqeyini dəstəkləmir və hesab edir ki, zənginləşdirilmiş uran İrana kənardan gətirilməlidir. Təbiidir ki, burda Rusiyanın öz marağı da var. Uranın İrana zənginləşdirildikdən sonra verilməsinin bir variantı Rusiya variantıdır. Təbii, Putin də istəyir ki, Moskva uranı zənginləşdirsin və istifadə olunmaq üçün İrana satsın. Bu müəyyən qədər İranın Rusiyadan asıllığını da təmin etmiş olar, eyni zamanda Rusiya burda müəyyən maddi gəlir də götürə bilər. Təbiidir ki, bu şərtin qəbul olunması Rusiyanın beynəlxalq nüfuzunun da artmasına gətirib çıxara bilər.
İrana bu qədər zərbələr endirildi, bir nəticəyə nail olmaq mümkün olmadı, ancaq Rusiya öz varinatını təklif etdi və bölgə və dünya üçün çox böyük təhlükəyə çevrilmiş problem həll olundu. Putinin də məqsədi bundan ibarətdir ki, problemi həll etsin, həm özü qazansın, həm də bölgəni və dünyanı təhdid edən böyük bir problem aradan qalxsın. İran uranı zənginləşdirməyi özünün qürur mənbəyi sayır və hesab edir ki, bu, İranın çox böyük nailiyyətdir, bundan imtina etmək istəmir. Ancaq ABŞ da, İsrail də, Rusiya da, digər dövlətlər də öz mövqelərindən imtina etməyəcəklər və İran yenə də razılaşmanı imzalamaq istəməsə növbəti zərbələr endiriləcək, İran şəhərləri, müəssisələri yenə də darmadağın ediləcək, insanlar öləcək, son nəticədə İran bu şərtlərlə razılaşmaq məcburiyyətində qalacaq. Çünki İranın mövqeyini dünyada dəstəkləyən heç bir dövlət yoxdur və hətta onun strateji tərəfdaşı olan Rusiya da İranın tutduğu mövqenin əleyhinə olduğunu gizlətmir. Putinin verdiyi bəyanatlar da bunun açıq sübutudur”-deyə A.Səmədov bildirdi.
İradə SARIYEVA
