ABŞ-da hakimiyyət uğrunda milyarderlərin müharibəsi başladı...
ABŞ prezidenti Donald Trampın başlatdığı ticarət müharibəsi, onun bəzi müttəqfiqləri, o cümlədən milyarder İlon Maskla münasibətləri dünyada böyük maraq və diqqətlə izlənir.
Belə bir vaxtda bəlli olub ki, Respublikaçıların üstünlük təşkil etdiyi Konqres yeni büdcə layihəsini qəbul edərsə, İlon Mask aktiv şəkildə siyasətlə məşğul olacaq və öz partiyasını yaradacaq. Bunu milyarderin özü vəd edib, görünür o, Ağ Evin indiki rəhbəri ilə barışmaq perspektivinə nəhayət inamını itirib. Maskın siyasətdəki təcrübəsi onun uğur qazanacağına inanmağa əsas vermir. Bununla belə, o, səsləri Trampdan ala bilər. ABŞ prezidenti bundan xəbərdardır və ona görə də o, Maskla inzibati tədbirlər dili ilə söhbətə başlayacağı ilə hədələyib.
Məsələ burasındadır ki, Ağ Evin təklif etdiyi flaqman büdcə qanun layihəsinin təsdiqi ətrafında mübarizə son mərhələyə qədəm qoyub. Tramp bunu “böyük, gözəl qanun layihəsi” adlandırmağa üstünlük verir. Onun deməsinə görə, bu qəbildən olan sənəddə ilk dəfə olaraq hər şey gözəldir, hər şey balanslıdır, hər şey Amerikanın xeyrinədir. Təəssüf ki, prezident üçün bir çox insanlar, hətta özünün Respublikaçılar Partiyasında belə, düşünmürlər. Respublikaçıların orada səkkiz səs çoxluğuna malik olmasına baxmayaraq, “böyük, gözəl qanun layihəsi” Nümayəndələr Palatası tərəfindən cəmi bir səslə təsdiqlənib. İndi o, sənədə bir çox düzəlişlərin təklif olunduğu Senatda təsdiq olunmalıdır. Demokratlar, xüsusən də onların sol qanadı büdcə qanun layihəsində müdafiə xərclərinin xeyli şişməsindən qəzəblənir: ABŞ tarixində ilk dəfə olaraq bu, 1 trilyon dolları keçəcək. Bundan əlavə, Trampın ilk prezidentlik dövründə tətbiq edilən vergi güzəştləri də uzadılır. Prezident ümumiyyətlə, büdcəyə seçki kampaniyası zamanı vəd etdiyi hər şeyi daxil etməyi təmin etməyə çalışıb: bura sərhədlərin mühafizəsi üçün artan xərcləri və qeyri-qanuni immiqrasiya ilə mübarizə üçün vəsait daxildir. Eyni zamanda, milli tibbi sığortaya, yoxsullara dəstək və iqlim gündəmi üçün xərclər kəskin şəkildə kəsilir. Qanun layihəsini tənqid edənlər, xüsusən də senator Berni Sanders Trampı kasıblar hesabına zənginlərin işlərini yaxşılaşdırmaq istəməkdə ittiham edir. Amma “böyük və gözəl qanun” heç olmasa bir varlı insanın – Maskın ürəyincə deyil. Tramp isə hesab edir ki, iş adamı İlon Mask ölkədə elektromobillərin satışı üçün əlverişli şərtlərdən daha çox şey itirə bilər. O, həmçinin qeyd edib ki, Maskın özünün bir müddət əvvələ qədər rəhbərlik etdiyi Federal Hökumətin Səmərəliliyinin Artırılması Departamenti (DOGE) biznesmenə qarşı tədbirlər görə bilər: “Mask elektromobillər üzərindəki mandatını itirdiyi üçün məyusdur”. Tramp Maskın ABŞ-dən deportasiya edilməsi imkanını nəzərdən keçirəcəyini deyib. “Tesla” və “SpaceX”in qurucusu Cənubi Afrikada doğulub və 2002-ci ildə ABŞ vətəndaşlığını alıb. Tramp Maskın xərclər və vergilər haqqında qanun layihəsini tənqid etməsi fonunda bildirib ki, subsidiyalar olmasa, o, dükanını bağlayıb Cənubi Afrikaya, evə qayıtmalı olacaq: “Elektrik avtomobilləri əladır, lakin hamını onlara sahib olmağa məcbur etmək olmaz. Ola bilsin ki, İlon tarixdə kimdənsə daha çox subsidiya ala bilər və subsidiyalar olmasaydı, yəqin ki, o, dükanı bağlayıb Cənubi Afrikaya, evə qayıtmalı olardı”. Tramp həmçinin qeyd edib ki, Mask onun prezidentliyə namizədliyini dəstəkləməzdən çox əvvəl elektrik avtomobillərinə qarşı olduğunu bilirdi: “Artıq heç bir raket, peyk buraxılışları və ya elektrik avtomobillərinin istehsalı olmayacaq və ölkəmiz böyük bir sərvətə qənaət edəcək. Bəlkə də buna diqqətlə nəzər salmalıyıq? Qənaət edilməli olan böyük pullar!!!”.
Bu fonda Mask Donald Trampın hökumət xərclərinin azaldılması ilə bağlı qanun layihəsini tənqid etdiyini təkrarlayaraq ölkədə yeni siyasi partiya yaratmağa çağırıb: “Borc tavanını rekord həddə - 5 trilyon dollar artıran bu qanun layihəsinə çılğın xərcləmələr birpartiyalı dövlətdə yaşadığımızı açıq şəkildə göstərir”. O əlavə edib ki, yeni siyasi partiyanın yaranmasının vaxtı çatıb: “Fikrimcə, o, əslində xalqın qayğısına qalacaq”. Mask bundan əvvəl dövlət xərclərini azaltmağa çalışırdı, indi Tramp əksinə, onu şişirdir. Nəticədə ABŞ-ın dövlət borcu kəskin artacaq. Yəni Maskın mübarizə apardığı şey baş verəcək. O, bütün bunları izah edib və qanun layihəsi qəbul olunarsa, Respublikaçılar Partiyasının ciddi problemlərlə üzləşəcəyi ilə hədələyib. Mask buna təkcə maliyyə deyil, öz siyasi startapı ilə nail olacağını da bildirir. Yeni qurum şərti olaraq Amerika Partiyası və ya “Amerika” Partiyası adlandırılacaq. Tramp bu təhlükənin ilk hissəsindən təsirlənmiş olmalıdır. Xatırladaq ki, Mask Respublikaçıların əsas sponsorlarından biridir. Konqresə aralıq seçkilərə il yarım qalmış onu itirmək siyasi baxımdan risqli olardı. Amma Maskın hipotetik partiyasının Respublikaçılarla ciddi rəqabət apara biləcəyinə ABŞ-da o qədər də inanılmır. Birincisi, ötən əsrdə ölkənin iki əsas partiyası arasında rəqabətə girəcək nüfuzlu üçüncü qüvvə yaratmaq üçün bütün layihələr son nəticədə uğursuz oldu. Amerika elektoratı uzun müddətdir ki, Demokratlar və Respublikaçılar arasında bölünüb. Bu mübarizədə üçüncü tərəf həmişə lazımsız olur. İkincisi, Mask hələ siyasi menecer kimi heç bir istedad nümayiş etdirməyib. Əksinə, onun yazda Viskonsin ştatının Ali Məhkəməsinə seçkilər zamanı bu sahədə özünü sübut etmək cəhdi bir çox amerikalıları çaş-baş salıb. Mask həmin vaxt nəinki kampaniya apardı, həm də kampaniyanın özü, yumşaq desək, təəccübləndirici şəkildə milyarderin narkotik istifadə edib-etməməsi ilə bağlı müzakirələri canlandırdı. Maskın mitinqdə pendir formalı papaqda görünməsi və istədiyi namizədi dəstəkləməyə hazır olan seçicilərə külli miqdarda pul çekləri paylamağa başlaması kimi qəribə epizod da onun barəsində mənfi rəy yaradıb. Nəticədə milyarderin onsuz da aşağı olan reytinqi daha da aşağı düşüb. Bir sözlə, Tramp siyasətçi Maskdan yox, milyarder Maskdan qorxur. Qəribədir ki, prezident partiya sponsorunu inandırmaqla deyil, hədə-qorxu ilə durdurmaq qərarına gəlib. Beləliklə, prezident Maska qarşı necə hərəkət edəcəyini açıqlayıb.
Tahir TAĞIYEV
